08:08 - 27/04/2022

ئازادی تەنها ووشەیەكی ترە‌

پەیسەر

په‌یسه‌ر

ئاماده‌كردنی: د.دیاری ئەحمەد مەجید

ئەمە ناونیشانی بەشی یەكەمی كتێبی (كورتەیەك لە مێژووی نیولیبڕالیزمە)، كە دیڤید هارڤی نووسیوێتی و ساڵی ٢٠٠٥ چاپكراوە. هارڤی یەكێكە لەو نووسەرانەی بواری زانستی كۆمەڵناسی، كە گرنگی بە ئایدیۆلۆژیای چەپ و فراوانكردنی بیری ئابوری سیاسی ماركسی داوە، بۆسەر بوارەكانی تری كۆمەڵگا. لەم كتێبەدا باسی گۆڕانكاریەكانی سیاسەتی ئابوری و كۆمەڵایەتی دەكات لە كۆتای سەدەی بیست و سەرەتای سەدەی بیستویەكدا، لە دەوڵەتە ئابوریە گەورەكاندا، كە ئازادیەكی زیاتر و ناوەندێتیەكی فراوانتری بۆ بازاڕ و مامڵەكانی بازرگانی و بەرژەوەندیەكانی سەرمایەداری دابین كردوە.
 
هارڤی وایدەبینێ، كە پڕۆسەی نیولیبرالیزم دەستێوەردانێكی قوڵی سەرمایەداریە لە دامەزراوە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكاندا و تەنانەت لە هوشیاری كولتوری كۆمەڵگاشدا، كە ئەوە بە پێی ڕای هارڤی جگە لە هەژمون و كاریگەرێتی سەرمایەداری و هەوڵی برەوپێدانی خۆی لە شێوازی بەرهەمهێنانەوە، بۆ هەندێ پێویستی سیاسی و كولتوری و مۆڕاڵی چیدیكە نیە. ئەمە پڕۆژەیەكە بۆ بەهێزكردن و دووبارە پێكهێنانی بەرە ئابوریە بەهێزەكان.

ئەوەی لێرەدا مەبەستمە مێژووی نیولیبڕالیزم و باسی كتێبەكە نیە، بەڵكو ئەو بەشەی سەرەوەیە، كە باسی ئازادی دەكات وەك ئامڕازێكی بیری نیولیبڕاڵی و سەرمایەداری و چۆنیەتی بەكارهێنانی وەك پاساو بۆ دەستتێوەردانی سیاسی و برەودانی هەژمونی دەسەڵاتی سەرمایەداری دەوڵەتە زلهێزەكان وەك ولایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا.
هارڤی دەنووسێت: ”بۆ ئەوەی هەر ئاڕاستەیەكی فیكری زاڵ بێت، پێویستە ئامڕازی تێگەیشتنمان بە شێوەیەك بێت، هەماهەنگ بێت لەگەڵ هەست و نەستەكانمان، هاوساز و ئاواز بێت لەگەڵ بەهاو حەزەكانماندا، سەرباری ئەوە دەبێت ئەو ئامڕازە، لەگەڵ ئەو كایانەدا كە لە كۆمەڵگاكەماندا دەگوزەرێ، هەماهەنگ بێت”.*

هارڤی پێیوایە، گەر دروستكردنی ئەو ئامڕازە سەركەوتوو بوو وە لە بیركردنەوەماندا جێگیربوو، ئەوا چیتر ئاڕاستە فیكریەكە جێگەی شك و گومان نابێت. ئەمە بە كوردی ئەوە دەگەێنێت، گەر تێگەیشتن و خوێندنەوەمان بۆ هەر كایەو بوارێك، بابەتیانە و هەمە لایەنانە بێت و لە سۆنگەی لایەنگیری و بڕیاری پێشوەختەوە نەڕوانین لێیان، ئەوا دەتوانین باشتر لەوەی كە لە دەورووبەرماندا ڕووئەدات تێبگەین.

دامەزرێنەرانی بیری نیولیبڕالیزم لەو درووشمە سیاسیانەی پەیوەستن بە كەرامەتی مرۆڤ و ئازادی تاكەوە، سوودیان وەرگرت و كردیانن بە نمونەی بەرز و باڵای بەهاكانیان، ئەو درووشمانەی كە وەك بەهای شارستانی سەردەم سەیردەكرێن. هەڵبژاردنیان بۆ ئەو درووشمانە زیرەكانە بوو، چونكە نموونەی جوان و باوەڕپێكەرو سەرنج ڕاكێش و جێگەی ڕەزامەندی زۆربەی هاووڵاتیانن. نیولیبڕاڵەكان بانگەشەی ئەوەیان برەوپێدا، كە ئەو بەها جوانە شارستانیانەی وەك ئازادی تاك، نەك تەنها لە لایەن بیری فاشیزم و دكتاتۆریەت و كۆمۆنیزمەوە كەوتۆتە بەردەم مەترسی، بەڵكو دەستتێوەردانە جۆراوجۆرەكانی دەوڵەتە دیموكراتەكانیش مەترسین بۆ سەریان، چونكە ئەو سیستەمانە دەیانەوێت ئەو بەهایانە بكەنە یاساو بڕیاڕی دەستەجەمعی، لەبری فەراهەمكردنی ئازادی تاك، لە هەڵبژاردنی ئەوەدا كە دەیەوێت.

جێی ئاماژەیە هەر ئەو بەهاو بیرۆكانە، وەك كەرامەتی مرۆڤ و ماف و ئازادی و دیموكراسی ... هتد بوون، بوونە پاڵنەر و هاندەری جوڵانەوە جوداخوازیەكانی دەوڵەتانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات و سۆڤیەت، لە پێناوی گۆڕانكاریدا. هەر ئەوانە بوون قوتابیانی چینیان هاندا لە مەیدانی تیانامینی پەكین، ڕووبەڕووی سەربازان و تانكەكانی دەسەڵات ببنەوە. هەر ئەو بیرۆكەو بەهایانە بوون ساڵی ١٩٦٨ قوتابیانی پاریس و  شیكاگۆ و بانكۆك و مەكسیكۆیان هاندا بۆ ”شۆڕشی خوێندكاران” و داواكاری ئازادی زیاتر. ئەم درووشمانە لەم سەردەمەدا بوونەتە مۆدێل و چوونەتە دڵی هەموانەوە. زۆربە خەوی پێوەدەبینن و لە دڵیاندا هەڵیانگرتوە وبەرز دەینرخێنن، ئاخر لەوە ئاسودەبەخشتر نیە مرۆڤ وا هەست بكات ئازادە و بڕیار لەدەستی خۆیدایە.

هارڤی دەنووسێت: ”بیری ئازادی ڕەگوڕیشەیەكی قوڵی داكوتاوە لە ئاكار و بیری كۆمەڵگای ئەمریكیدا و لەم سەردەمەشدا بەتایبەتی ڕۆڵێكی بەرچاو دەگێڕێت، بەتایبەتی دوای هێرشەكانی یانزەی سێپتەمبەر، كە زۆربەی ئەمریكیەكان لەو باوەڕەدان، ئەوە بۆسەر ئەو ئازادی و بەهایانەیان كرا، كە لە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بوە بە بەشێك لە كولتوری ووڵاتەكە”.*

ئاخر جۆرج بوشی سەرۆكی ئەودەمەی ویلایەتە یەكگرتوەكان لە زۆر بۆنەدا و لە یادی ئەو هێرشانەدا، باسی ئازادی دەكات و جەخت دەكاتەوە لەسەری. لە زۆر شوێن دەیوت: ”جیهانی ئازاد و ئاشتی خزمەتی بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا دەكەن لە مەودای دووردا، چونكە ئازادی ڕەنگدانەوەی پەیامی ئەمریكایەو، ئەوە دۆستەكانیشمان یەكدەخات لەگەڵمانبن”. یان دەیووت: ”مرۆڤایەتی ئێستا فرسەتی ئەوەی لەبەردەمە، كە سەركەوتنی ئازادی و بەهاكانی ڕابگەێنێت بەسەر هەموو دوژمنانیدا”. یان ”ویلایەتە یەكگرتوەكان ئامادەیە بەرپرسیارێتی مێژوویی خۆی هەڵبگرێت لەو بوارە هەرە گرنگەدا”. لە بۆنەیەكی تردا دەڵێ: ”ئازادی دیاری خوایە بۆ هەموو ژن و پیاوێك لە جیهانەدا، وە لەبەر ئەوەی ئێمە گەورەترین هێزی ئەم سەر زەویەیین، ئەركی سەرشانمانە كار بكەین بۆ بڵاوكردنەوەو بەرقەراركردنی ئازادی”.*

جۆرج بوش كاتێكیش هیچ بەهانەیەكی نەدۆزیەوە بۆ هێرشكردنە سەر عێراق، پەنای برد بۆ دروشمی ئازادی و ووتی: ”بەخشینی ئازادی بە عێراقیەكان، خۆی لەخۆیدا پاساوە بۆ هێرشكردنە سەر عێراق و بەرپاكردنی جەنگ. عێراقیەكان ئازادبن ئەوە گرنگترین ئەركە جێبەجێی بكەین”.* لێ كەس نەبوو لێیبپرسێت كام ئازادی؟!!
ئەمە ووتەكانی ڕەخنەگری كولتوری ماثیۆ ئاڕنۆڵدم ١٨٢٢-١٨٨٨ بیردەخاتەوە، كە دەڵێت: ” ئازادی ئەسپێكی مەزنە بۆ سواری، لێ دەبێت بزانیت بە كام ئاڕاستەدا دەتبات”. هارڤی پرسیار دەكات، ”ئەو ئەسپی ئازادیەی بۆ گەلانی عێراق، بە زەبری چەك دابینكرا، بەروە كوێ سواری دەبن؟”.*

منیش هەر لەسەر ئەو ڕیتم و ئاوازە دەڵێم و دەپرسم، ئەو فرسەتەی بۆ كوردیش ڕەخسا، لێ نەزانانە لەدەستی داو ئەدا، نەك ئەسپ، ئایا لە دواڕۆژدا، گوێدرێژێكیشی دەستدەكەوێت سواری بێت، بەلایەكدا بیبات؟.

* A Brief History of  Neoliberalism, by: David Harvey, Oxford University Press, 2005
P. 5-6