01:52 - 02/03/2022

بۆچی پوتن جەنگەكەی دۆڕاندووە؟‌

پەیسەر

نووسەر: یووال نوح هەراری
وەرگێڕان: ھەورامان فەریق
سەرچاوە: چرا پوتین بازنده جنگ اوکراین است؟ | مجله نبشت (nebesht.com)

هەفتەیەكیش بەسەر جەنگدا تێنەپەڕیوە و وەها دەردەكەوێت كە پوتن بەرەو شكستێكی مێژوویی هەنگاو دەنێت. ئەو رەنگە هەموو بەرەكانی شەڕ بباتەوە بەڵام جەنگەكە دەدۆرێنێت.

خەونی پوتن بۆ دروستكردنەوەی ئیمپراتۆرییەتی ڕوسیا هەمیشە لەسەر بناغەی ئەم درۆیە راوەستاوە كە ئۆكراین وڵاتێكی واقعی نییە، ئۆكراینییەكان نەتەوەیەكی واقعی نین و دانیشتوانی كیێف، خاركیڤ و لڤیڤ تامەزرۆی حكومەتی مۆسكۆن. ئەم بانگەشەیە بەتەواوەتی درۆیە.. ئۆكراین وڵاتێكە بە زیاتر لە هەزار ساڵ مێژووەوە و ئەوكاتەی كە كە مۆسكۆ تەنانەت گوندێكیش نەبوو، كیێڤ گەورەشارێكی گرنگ بوو.

 بەڵام دیكتاتۆرەكەی رووس هێندە ئەم درۆیەی دووبارە كردووەتەوە كە بەڕوات خۆیشی باوەڕی پێكردووە كاتی پلانڕێژی هێرشكردنەسەر ئۆكراین، پوتن دەیتوانی پشت بە كۆمەڵێك راستیی یەكلاكەرەوە ببەستێت. ئەو دەیزانی كە لە ڕووی سەربازییەوە، ئۆكراین لەبەرامبەر روسیادا زۆر لاوازە. ئەو دەیزانی كە ناتۆ بۆ یارمەتیدانی ئەو وڵاتە هێزی سەربازی ڕەوانە ناكات. دەیزانی كە وابەستەیی ئەوروپا بە نەوت و گازی روسیا دەبێتە هۆی ئەوەی وڵاتگەلێكی وەك ئەڵمانیا لە هەمبەر سەپاندنی گەمارۆی توند دا دوودڵ بن. لەسەر بنەمای ئەم ڕاستییە بڕاوانە، پلانەكەی ئەو، كاولكردنی توند و خێرای ئۆكراین، گرتن و لەناوبرنی دەوڵەتمەدارەكانی، دامەزراندنی رژێمێكی ئەڵقەلەگوێ لە كیێڤ و خۆدزینەوە لە گەمارۆ كەم تا زۆرەكانی رۆژئاوایی بوو.

بەڵام ئەم پلانە خاڵێكی نادیاری گەورەی هەبوو. هەروەك چۆن ئەمریكییەكان لە عێراق و یەكیەتی سۆڤیەت لە ئەفغانستانەوە فێر بوون، زاڵبوون و داگیركردنی وڵاتێك ئاسانترە لە پاراستنی. پوتن دەیزانی كە توانای داگیركردنی ئۆكراینی هەیە، بەڵام ئایا خەڵكی ئۆكراین وا بەئاسانی بەم رژێمە ئەلقەلەگوێیەی مۆسكۆ رازی دەبن؟ پووتین ئەم قومارەی كرد كە بەدڵنیاییەوە رازی دەبن. جیا لەوەش زوو زوو ڕوونی دەكردەوە كە ئۆكراین وڵاتێكی واقعی و ئۆكراینییەكان نەتەوەیەكی واقعی نین، خەڵكانێكیش حەزیان بە بیستنی ئەم قسانە دەكرد. لە ساڵی 2014، خەڵكی كریمە بەرگرییەكی ئەوتۆیان بەرامبەر بە هێرشبەرانی ڕوسیا نەكرد، بۆچی دەبێت 2022 جیاواز بێت؟

بە تێپەڕبوونی هەر رۆژێك، زیاتر ڕوون دەبێتەوە كە قومارەكەی پوتن بەرەو دۆڕان دەچێت. خەڵكی ئۆكراین به‌ سەرو ماڵ بەرگری دەكەن، ستایشی هەموو جیهان بەدەست دەهێنن و براوەی ئەم جەنگە دەبن. ڕۆژانێكی تاریكی زۆر لە پێشن. ڕوسەكان ڕەنگە هێشتاش بتوانن سەرتاسەری ئۆكراین داگیر بكەن، بەڵام بۆ بردنەوەی جەنگ دەبێت بتوانن پارێزگاری لە ئۆكراینیاش بكەن و تەنیا لە حاڵێكدا ئەمە ڕوودەدات كە خەڵكی ئۆكراین ڕێگەیەیان پێبدەن. هەر رۆژێك تێدەپەرێت ئەگەری ڕوودانی ئەم بابەتە ئەستەمتر دەبێت.

بە لەكاركەوتنی هەر دەبابەیەكی ڕوسی و كوژرانی هەر سەربازێكی ڕوس، ئازایەتی ئۆكراینییەكان بۆ بەرەنگاربوونەوە بەرزتر دەبێتەوە.  مردنی هەر ئۆكراینییەك، رق و قینی ئەوانیش قووڵتر دەكاتەوە. ڕق ناشیرینترین هەستە، بەڵام بۆ نەتەوەیەكی ژێرستەم، ڕق گەنجینەیەكی شاراوەیە. لە قووڵایی دڵدا بە حەشاردراوی دەمێنێتەوە و دەتوانێت خەبات تا چەندین نەوە درێژە پێبدات. بۆ زیندوكردنەوەی ئیمپراتۆرییەتی روسیا، پوتن پێویستی بە سەركەوتنێكی تاڕادەیەك بێخوێنڕشتنە كە ئاشتییەكی تاڕادەیەك بێرق و قینی لێبكەوێتەوە. بە ڕژاندنی خوێنی ئۆكراینییەكان، زیاتر و زیاتر، خەونەكەی پوتن دەچێتە ژێر گڵ. ناوی میكایل گۆرباچۆف نابێت كە لەسەر بەڵگەنامەی كۆتاییهاتنی ئیمپراتۆرییەتی روسیا هەڵدەكۆڵرێت: بەڵكو ناوی پوتن دەبێت. ئەوكاتەی كە گۆرباچۆف دەسەڵاتی جێهێشت، روسەكان و ئۆكراینییەكان هەستیان دەكرد سەربە یەك خێزانن؛ پوتن جارێكی دیكه‌ ئەوانی كردەوە بە دوژمن و بەدڵنیاییەوە نەتەوەی ئۆكراین لەمەودوا خۆیان بە نەیاری روسیا دەزانن. نەتەوەكان لە كۆتاییدا لەسەر بنەمای چیرۆكەكان دادەمەزرێن. هەتا رۆژەكان تێدەپەڕن چیرۆكگەلی زیاتر دەهۆنرێنەوە كە ئۆكراینییەكان نەك تەنیا لە رۆژە تاریك و ڕەشەكانی ئایندەدا، بەڵكو ساڵەهای ساڵ و نەوە دوای نەوە دەیانگێڕنەوە:

ئەو سەرۆك كۆمارەی كە هەڵاتنی رەتكردەوە و بە ئەمریكای وت كە پێویستی بە چەكی بەرگریكردن هەیە نەك هۆكارێك بۆ هەڵاتن؛ ئەو سەربازانەی دوورگەی مار كە بە كەشتییە جەنگییەكەی روسیایان وت : برۆن بۆ دۆزەخ؛ ئەو هاوڵاتیانەی كە هەوڵیاندا بە دانیشتن لەسەر رێگەی دەبابەكانی روس رێگەی پێشڕەوییان لێبگرن. ئەمانە ئەو شتانەن كە نەتەوە دروست دەكات. لە ئایندەدا، ئەم چیرۆكانە زۆر زیاتر لە تانكەكان بایەخیان دەبێت و دەمێننەوە. دیكتاتۆرەكەی روس دەبێت وەك هەر كەسێكی دیكه‌ ئەمانە باش بزانێت. لە كاتی منداڵیدا لەتەك كۆمەڵێك چیرۆكی ئازایەتی روسەكاندا لە گەمارۆكەی لینینگراددا گەورە بووە. ئێستاكە خۆی چیرۆكگەلێكی زیاتر لەمبارەوەیەوە دەسازێنێت، بەڵام خۆی لە ڕۆڵی هیتلەردا نمایش دەكات.

چیرۆكی قارەمانییەتی ئۆكراینییەكان نەك تەنیا بە خەڵكی ئۆكراین بەڵكو هەستی ئازایەتی بە هەموو جیهان دەبەخشێت. هەستی ئازایەتی بە دەوڵەتە ئەوروپییەكان، ویلایەتە یەكگرتووەكان و تەنانەت هاوڵاتییانی سەركوتكراوی روسیا دەبەخشێت.

ئەگەر ئۆكراینییەكان هێندە ئازان كە دەتوانن بە دەستی خاڵی دەبابەیەك رابوەستێنن، دەوڵەتی ئەڵمانیاش ئەو ئازایەتییە دەنوێنێت كە بە مووشەكە دژەتانكەكانی پڕچەكیان بكات، ئەمریكا ورە دەداتە بەرخۆی كە روسیا لە سوێفت بێبەش بكات و هاوڵاتییانی روسا زاتی ئەوە بكەن كە دژی ئەم جەنگە بێواتایە بوەستنەوە و هۆكارەكەشی ئاشكرا بكەن. ئەم جەنگە ئەگەری هەیە درێژە بكێشێت، بەڵام گرنگترین شت پێشوەختە روون بووەتەوە:

ئەم چەند رۆژەی رابردوو بۆ هەموو جیهانی سەلماند كە ئۆكراین وڵاتێكی واقعی، ئۆكراینییەكان نەتەوەیەكی واقعین و تەواو ئاشكرایە كە نایانەوێت لە ژێر چەپۆكی ئیمپراتۆرییەتی نوێی روسیادا بژین. پرسیاری سەرەكی ئەوەیە كە چەندێك كاتی دەوێت كە ئەم پەیامە دیوارە ئەستوورەكانی كرملین ببڕێت؟