08:02 - 08/01/2022
كازاخستان وڵاته ده‌وڵه‌مه‌ند و گرنگه‌كه‌ی ئاسیای ناوه‌ڕاست
كازاخستان
وڵاته ده‌وڵه‌مه‌ند و گرنگه‌كه‌ی ئاسیای ناوه‌ڕاست، خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیه‌كی
به‌ر فراوانی به‌خۆوه‌بینی به‌هۆی به‌رزبونه‌وه‌ی نرخی غاز، هه‌ر زوو ئه‌م كێشه
خزمه‌تگوزارییه سه‌ری كێشا بۆ توندوتیژی و له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی كاردانه‌وه‌ی
لێكه‌وته‌وه و روسیاش هێزی سه‌ربازی نارد.
كازاخستان
وڵاتێكی سەربەخۆی ناوەڕاستی ئاسیایە، یەكێكە لەوڵاتانی یەكێتیی سۆڤییەتی پێشوو.لە 1991 سەربەخۆیی وەرگرتووە. لە
1991 ەوە، لەدوای سەربەخۆیی لەلایەن "نور سوڵتان نزار باییف" سەرۆكایەتی
كراوە، لە 2019 تاكو ئێستا یەكێك لەقوتابییەكانی نزار باییف بەناوی " قاسم ژۆمارت
توكاییف" سەرۆكایەتی دەكرێت. هاوپەیمانێكی
كلاسیكی ڕوسیا و هاوپەیمانی بازرگانی چینە، سنوری هاوبەشی هەیە لەگەڵ: چین، ڕووسیا،
كەرگیزستان، ئۆزبەكستان، هه‌یه.
خاوەنی
وزەیەكی زۆرە و داهاتی نەوت 21%ی كۆی داهاتی كازاخستان پێكدەهێنێت. کۆمپانیای شیفرۆنی
ئەمریکی گەورەترین وەبەرهێنی نەوتە لە کازاخستان. زۆرینەی گەشتەكانی بۆشایی ئاسمان و سەرمانگ، لەبیابانەكانی
كازاخستانەوە بەڕێدەكرێن، ڕوسیا بنكەی
"بایكۆنۆ"ی بەكرێ گرتوە بۆ ئەو مەبەستە. لەوێوە " یۆری گاگارین"
وەك یەكەم مرۆڤ گەشتی سەرمانگی كردووەو، تاكو ئیستا دوای 60 ساڵ، هیچ بنكەیەكی
ئاسمانی جێگەی بنكەی "بایكۆنۆ"ی نەگرتۆتەوە.
ڕووبەره‌كه‌ی
2.7 ملیۆن كیلۆمەتری چوارگۆشەیە، نۆیەم وڵاتی جیهانە لەڕووی گەورەیی ڕووبەرەوە. لە كازاخستان 130 نەتەوە دەژین.كازاخەكان 70%ی دانیشتوان پێكدێنن، و لەدوای ئەوان
ڕووسەكان دێن. ڕووسەكان لەسەرەتاوە 40% ی دانیشتوانیان پێكدەهێنا، بەڵام ئیستا
ژمارەیان كەمی كردووە. ڕێژەی
گەشەی ئابوری 3.7% بووە لەساڵی 2020دا. كازاخستان گەورەترین بەرهەمهێنەری یۆرانیۆمە لەجیهاندا،
ئینجا كانزاكانی: مەنگەنیز، ئاسن، كرۆم، خەڵوز.ژمارەی دانیشتوانه‌كه‌ی 18 ملیۆن و 700 هه‌زار كه‌سه، سه‌دا 70% خەڵكەكە
موسوڵمانن.
له
كازاخستان چی روویدا؟
له
رۆژی دووی ئه‌م مانگه له شاری جانوزینی ده‌وڵه‌مه‌ند به نه‌وت، دژی گرانبوونی
نرخی غاز ناره‌زایی سه‌ریهه‌ڵدا و هه‌ر زوو سه‌رانسه‌ری وڵاتی گرته‌وه و سوپا و
پۆلیس به توندی كه‌وتنه گیانی خۆپیشانده‌ران، سه‌رۆكی وڵات رایگه‌یاند: 10 هه‌زار
چه‌ته هێرشیان كردوه‌ته‌وه سه‌ر شاری ئه‌لماتی و فه‌رمانی به هێزه‌كانی كردووه
به‌بێ ئاگادار كردنه‌وه ته‌قه‌یان لێبكه‌ن.
ئاژانسه‌كانی
هه‌واڵ باسله‌وه‌ده‌كه‌ن نزیكه‌ی هه‌زار كه‌س له خۆپیشاندانه‌كاندا برینداربوون و
3 هه‌زار كه‌سیش ده‌ستگیركراون، قه‌ده‌غه‌ی هاتوچۆ راگه‌یه‌ندراوه و گردبونه‌وه‌ی
جه‌ماوه‌ریش قه‌ده‌غه‌كراوه.
خۆپیشاندان كاتێك ده‌ستیپێكرد كه حكومه‌ت نرخی غازی شلی
ماڵانی به‌رزكرده‌وه، ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه ژماره‌یه‌كی زۆر له خه‌ڵكی ئه‌و
وڵاته ئۆتۆمبێله‌كانیان گۆڕیوه بۆ غاز. بەڵام بە لە بەرچاوگرتنی گەشەی خێرا و خێرایی
تەشەنەکردنی ناڕەزاییەکان، هەندێک لە چاودێرانی سیاسی ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەو
خۆپیشاندانانە ڕەنگدانەوەی ناڕەزاییەکی فراوانترە دژی ئەو دەوڵەتەی هەر لە کاتی
بەدەستهێنانی سەربەخۆیی لە یەکێتی سۆڤیەتەوە لە ساڵی 1991ەوە تا ئێستا خەڵکەکەی لە
دۆخێکی سەرکوتکاریدا دەژین.
جگه له دابه‌زاندنی نرخی
غاز، خۆپیشانده‌ران نیازێكی دیكه‌شیان هه‌بوو، ئه‌ویش سوتاندنی په‌یكه‌ری بڕۆنزی
نزاربایڤی سه‌رۆكی پیشوو، كه ئێستا سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی كازاخستانه.
بۆچی روسیا ده‌ستتێوه‌ردانی
كرد؟
روسیا هێز و چه‌كی سه‌ربازی
ره‌وانه‌ی كازاخستان كرد ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر داواكاری سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته بوو، هێزه
له ژێر چاودێری رێكخراوی په‌یماننامه‌ی ئه‌منی گشتی بوون، ئه‌م رێكخراوه
پێكهێنراوه له‌نێوان روسیا، كازاخستان، بیلاڕوسیا، تاجیكستان، قیرغیزیستان و ئه‌رمینیا،
دوای رووخانی یه‌كێتی سۆڤیه‌ت پێكهێنرا.
دوو هه‌زار و 500 سه‌ربازی
ناو په‌یماننامه‌كه ره‌وانه‌ی كازاخستان كراون، كه زۆربه‌یان رووسین، رێكخراوه‌كه
رایگه‌یاندووه هێزه‌كانیان كار بۆ ئاشته‌وایی و پاراستنی داموده‌زگا حكومی و سه‌ربازییه‌كان
ده‌كه‌ن، له نمونه‌ی بۆرییه‌كانی غاز، بنكه سه‌ربازییه‌كانی روسیا و وێستگه‌ی
ئاسمانی روسی له بایكونور.
حكومه‌ت چی كرد؟
حكومه‌تی كازاخستان، به‌رزكردنه‌وه‌ی
نرخی غازی راگرتووه و نرخی سوته‌مه‌نی ئۆتۆمبێله‌كانیشی بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگ
دیاریكردووه، هاوكات ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ده‌ستیله‌كاركێشایه‌وه و قاسم
توكاییف، سه‌رۆك كۆمار رایگه‌یاند: حكومه‌ت شكستی هێناوه له گرنگترین ئه‌ركیدا
كه كۆنترۆڵكردنی هه‌ڵئاوسان بووه.