11:38 - 22/12/2021
د.موحسین ئەدیب: یەكێك لە پڕۆژەكانم بریتییە لەبەباڵیۆزكردنی كتێب
پشتیوان جەمال
خۆی پێشتر نووسەر و رۆشنبیرێكی دیار بووە و ئێستاش
پۆستی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری و هونەری سلێمانی پێ سپێردراوە، ئامانجیەتی تا
لەم پۆستەدایە چەند پڕۆژەیەك بە ئەنجام بگەیەنێت.
د.موحسین ئەدیب، ماوەی سێ مانگە لەسەر پشكی
بزووتنەوەی گۆڕان، پۆستی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری و هونەری سلێمانی پێ سپێردراوە
و لە چاوپێكەوتنێكی "په‌یسه‌ر"دا بە وردی كێشە و گرفتەكانی ئەمڕۆی رۆشنبیری
لە هەرێمی كوردستان و پارێزگای سلێمانی دەخاتەڕوو.
په‌یسه‌ر: ئێوە نووسەر و وەرگێڕێكی دیارن و دوای
ساڵێك پاش دەنگدانتان لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ماوەی سێ مانگە پۆستی بەڕێوەبەری
گشتی رۆشنبیری سلێمانیتان وەرگرتووە، ئێستا نووسەران و رۆشنبیران و خەڵكی شارەكەش
چاویان لەوەیە بزانن پلانتان بۆ ئەم شارە چییە كە پایتەختی رۆشنبیرییە؟
د.موحسین ئەدیب: لەڕاستیدا ئەگەر بمانەوێت ئیش
بۆ پارێزگای سلێمانی و بەرەو پێشچوونی بواری رۆشنبیری و كلتوری بكەین، دەبێت سەرەتا
ئیش لەسەر ئەوە بكەین روانینی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ گرنگی كایەی رۆشنبیری بگۆڕین،
چونكە هەرچەندە بەڕێوەبەرایەتییەكەمان و خۆیشم چالاك بین و پڕۆژە و خەونی گەورەمان
هەبێت، كاتێك بودجەیەكی گونجاومان بۆ تەرخان نەكرێت، ناتوانین ئەم پڕۆژانە سەرپێ
بخەین، رەنگە بەڕێوەبەرە گشتییەكانی ترو بەرپرسانی دیكەی وەزارەتی رۆشنبیری پڕۆژەی
باشیان هەبووبێت‌و هەبێت، بەڵام بێگومان رێگری جۆراوجۆر هەبوە، هەر لەقەیرانی
ئابورییەوە تا دەگاتە شێوازی روانینی دەسەڵاتدارانی حكومەتی هەرێم بۆ گرنگی كایەی
رۆشنبیری و وەزارەتی رۆشنبیری. تۆ تێبینی بكە لە ساڵی 1992ەوە تائێستا وەزارەتی رۆشنبیری
لەو وەزارەتانەیە كە رەنگە هیچ حیزبێك شەڕی لەسەر وەرگرتنی نەكردبێت، ئەم قسانەم لەوێوە
دێت ئەگەر وەزیری رۆشنبیری‌و بەرپرسانی
ناو وەزارەت بیانەوێت ئیشی جدی بۆ كایەی كلتوری بكەن، دەبێت سەرەتا روانینی حیزبەكان
و دەسەڵاتداران بەرامبەر مەسەلەكە بگۆڕن و لەبایەخە چارەنوسسازەكەی تێبگەن.
په‌یسه‌ر: كەواتە پێتوایە حكومەتی هەرێم روانینێكی
باشی بۆ لایەنی رۆشنبیری و كلتوری نییە؟
د.موحسین ئەدیب: تێبینی بكە ئێمە وەك كورد كە
خاوەنی دەوڵەت نین، خاوەنی هێزی رەقی زۆر بەرچاو نین، بەڵام خاوەنی رۆشنبیری و
كلتور و ئەدەبین، ئەوەی پێی دەوترێت هێزی نەرم، لەهەموو دنیاشدا وایە ئەو نەتەوانەی
دەوڵەتیشیان هەیە زیاتر لەهێزی رەق كار لەسەر هێزی نەرم دەكەن و كلتورەكەیان بەشێوازی
جۆراجۆر بەگەلانی دونیا دەناسێنن. بەڵام ئەم كارە چەند بۆ نەتەوە خاوەن دەوڵەتەكان
گرنگە بەدەیان قات بۆ ئەو نەتەوانە گرنگترە كە خاوەنی دەوڵەت نین لەنمونەی نەتەوەی
كورد. بۆیە ئێمە دەتوانین بەئیشكردن لەسەر ئەدەبیات و كلتوری خۆمان ئامادەییەكی
باش و بەهێزمان لەسەر ئاستی دنیا هەبێت، ئێمە ئەنفال و كیمیاباران و جینۆساید كراوین
بەڵام وەك پێویست دونیا نەهاتە جواب لەسەرمان، بۆچی؟ چونكە لەیادەوەری دونیادا
لاوازین؟ بۆچی لاوازین لەیادەوری دونیادا؟ چونكە نەمانتوانیوە وەك پێویست ووشەو وێنەو
هونەری خۆمان لەرێگای وەرگێران‌و ئامڕازەكانی ترەوە بەگەلانی دونیا بناسێنیین. دەكرێت
ئەدەب و وێنە و وشە بكەینە ئامڕازی بەهێزكردنی خۆمان لەسەر ئاستی دنیا، ئەوەش چەندێك
لەڕووی كلتورییەوە سوودی هەیە، زۆر زیاتریش لەڕووی سیاسییەوە سوودی هەیە، ئەگەر ئەمەش
نەكەین ئەوا ئەنفال‌و جینۆساید روداوێك نییە لەپشتمانەوە، بەڵكو ئەگەرێكە لەپێشمانەوە.
گرنگی نەدان بەم كایەیەش چەندێك رەخنەیەكە روبەڕوی
سیاسیەكانی بكەینەوە ، بەئەندازەیەكیش دەشێت میدیا و میدیاكارانیش لەم روەوە روبەڕوی
رەخنە بكەینەوە كە وەك پێویست ئەم بابەتانە ناوروژێنن.
تۆ دیقەت بدە ئێمە دەوڵەتمان نییە، كەواتە وەزارەتی
دەرەوە و باڵیۆزیشمان نییە، بەڵام لەڕاستیدا وشە و كتێب و وێنەو هونەر دەتوانن ببنە
باڵیۆزێكی هەمیشەیی كورد لەدونیادا.
په‌یسه‌ر: خۆت ئەم پێشنیارات هەیە و دەتەوێت سیاسەتی
كلتوری لە هەرێم بگۆڕێت، دەگەڕێمەوە سەر پرسیاری پێشترم و دەتەوێت چی بكەیت؟
د.موحسین ئەدیب: وەك وتم هەر پڕۆژەیەك بەندە یان
هەر بەرپرسێكی دیكەی وەزارەتمان بیەوێت ئەنجامی بدات، بەڵام لەسەرەوە تەفاهومێكی
جددی بۆ ئەم مەسەلەیە نەبێت ناتوانین بیكەین، یەكێك لە پڕۆژەكانم كە پێشتریش لەسەر
ئاستی وەزارەتی رۆشنبیری و كەسیش ئیشی لەسەر كراوە، بەڵام دەتوانین گەورەتر‌و تێروتەسەلەترو
بەدامەزراوەیی بكەین، بریتییە لەبەباڵیۆزكردنی كتێب، بێگومان پێشتر لە زمانەكانی دیكەوە
كتێب بۆ سەر كوردی وەرگێڕدراوە، بەڵام پێچەوانەكەی كەم و لاوازە، ئەم پڕۆژەیە بە بەڕێوەبەرایەتیەكەی
ئێمە و وەزارەتیش ناكرێت، بەڵكو دەكرێت پەرلەمانی كوردستان، ئەنجومەنی وەزیران بۆ
ئەم كارە راسپێرێت، چونكە ئەمە زۆر گرنگە، چەندە رەهەندی كلتوری هەیە لەوە زیاتر رەهەندی
سیاسی و دیبلۆماسیشی هەیە.
په‌یسه‌ر: باسی وەرگێڕانی كتێبت كرد، وەك نووسەران
باسی دەكەن ئێستا خوێنەری كتێب وێرانەیە و باشترین كتێب رەنگە هەزار دانەی لێ چاپ
بكرێت، پڕۆژەتان بۆ چاپكردنی كتێب چییە؟
د.موحسین ئەدیب: دیسانەوە ئەیڵیم ئێمە پڕۆژەمان
زۆرە ئەگەر ئیستیجابە لەسەرەوە هەبێت، بەنمونە پڕۆژەمان هەیە لە ساڵی داهاتوودا لە
سەر ئاستی قوتابخانە و ناوەندە رۆشنبیرییەكاندا پێشبڕكێی خوێندنەوەی كتێب سازبكەین‌و
خوێندكاران و گەنجەكان خەڵاتی ماددی و مەعنەوی بكرێن لەسەر بنەمای ئەو رانانەی بۆ
كتێبەكانیان دەكەن. پڕۆژەی دیكەش زۆرە تۆ تێبنیی بكە لەسلێمانی كتێب زۆر دەردەچێت،
بەڵام خوێندنەوەیان بۆ ناكرێت، گرنگە كتێبێك كە دەردەچێت خوێندنەوەی بۆ بكرێت‌و بەبێدەنگی
تێنەپەڕێت‌و هەڵسەنگاندن‌و نرخاندنی بۆبكرێت لەسیمینارێكدا‌و مانگانە ئەم كارانە
دوبارە بكەینەوە.، سەبارەت بەچاپكردنی كتێب ئەوە ئەركی ئێمە نییە وەك بەڕێوبەرایتی
رۆشنبیری و هونەری سلێمانی.
په‌یسه‌ر: لە نێو رۆشنبیران و هونەرمەندان دەوترێت
چالاكی رۆشنبیری و كتێب زیاتر لە شارەكانی دیكە دەكرێت و لەلایەن وەزارەتەوە سلێمانی
"فەرامۆشكراوە"؟
د.موحسین ئەدیب: سلێمانی شارێكی زیندوە، زۆرترین
نوسەر‌و هونەرمەندو ئەدیب‌و خەڵكی چالاكی بەرهەمهێناوە‌و بەرهەم دەهێنێت، بۆیە هەمیشە
تموحی زیاترەو بەو چالاكییانە تێر ناخوات،
ئەگینا ئەگەر بەراورد بكەیت ئەو چالاكییانەی لەشاری سلێمانی دەكرێن زۆر زیاترن لە
چالاكی رۆشنبیری شارەكانی دیكە، لەسلێمانی چەندین تیپی موزیك و ناوەندی ئەدەبی و فیكری
و فەلسەفی و هونەری هەیە، ئەوەش پەیوەندی بە كلتوری شارەكە و خەڵكەكەیەوە هەیە، زۆرجاریش
لەدەرەوەی چوارچێوەی وەزارەت‌و بەڕێوبەرایەتییەكی ئێمەش چالاكی ئەنجامدەدرێت‌و شایستەی
دەسخۆشی ئێمەشە.
سەبارەت
بەفەرامۆشكردنی سلێمانی لەلایەن وەزارەتمانەوە دەقیق نییە ئەو قسەیە، بەڵام راستییەك
هەیە كە لەساڵی 2014ەوە قەیرانێكی دارایی هەیە و وەزارەتی رۆشنبیریش كە لەئێستادا
جەنابی كاك حەمەی حەمەسەعید وەزیریەتی چالاكی و فیستیڤاڵەكانی بەجۆرێك رێكخستۆتەوە
كە لەگەڵ ئەو دۆخە ئابورییەدا بیگونجێنێت‌و بۆ ئەمەش فیستیڤاڵەكانی بەسەر شارەكاندا دابەشكردوە، بۆ
نموونە فیستیڤاڵی ئەدەب بۆ سلێمانی تەرخانكراوە، فیستیڤاڵی میوزیك و گۆرانی هەر بۆ
سلێمانییە، فیستیڤاڵی سینەما بۆ شاری دهۆكەو بەمشێوەیە.
په‌یسه‌ر:
جیاكردنەوەی فیستیڤاڵەكان تاڕادەیەك بۆتە جێی رەخنە كە دەبێت لەشوێنەكان چەندین فیستیڤاڵ
بكرێن، نەك جیابكرێنەوە؟
د.موحسین ئەدیب: هەڵبەتە جەنابی وەزیریش لە فیستیڤاڵی
نێودەوڵەتی فیلم باسیكرد كە لەبەر قەیرانی دارایی ئەو جیاكردنەوەیە كراوە و دەكرێت
ساڵی داهاتوو گۆڕانكاری لەو رێنماییەدا بكرێت، بەڵام وەك خۆم رام وایە ئاساییە ئەگەر
فیستیڤاڵەكان دابەشبكرێن، بەڵام باشتر وایە جێگۆڕكێیان پێبكرێت، بۆ نمونە ئەگەر ئەمساڵ
سینەما لە دهۆك دەكرێت، ساڵی داهاتوو لەسلێمانی بێت و ئاڵوگۆڕیان پێبكرێت. خاڵێكی
دیكەش گرنگە لەم روەوە ئاماژەی پێبدەین ئەویش ئەوەیە راستە فیستیڤاڵەكان بەسەر شارەكاندا
دابەشكراون بەڵام فیستیڤاڵەكان كوردستانین‌و دەبێت لەسەرجەم شارەكانی كوردستانەوە
تێیدا بەشداربن. لەسەرو هەموو ئەمانەشەوە پێویستە سلێمانی وەك پایتەختی رۆشنبیری فیستیڤاڵی
زیاترو چالاكی رۆشنبیری زیاتری تێدا ئەنجامبدرێت.
په‌یسه‌ر: وەك بەڕێوەبەری گشتی تاچەندێك لەژێرخانی
رۆشنبیری شاری سلێمانی رازیت؟
د.موحسین ئەدیب: بەداخەوە زۆر باش نییە، كاتی خۆیشی
كە بڕیاردرا سلێمانی بكرێتە پایتەختی رۆشنبیری، سلێمانی هەر پایتەختی رۆشنبیرییە و
ئەوە ئیمتیازێك نییە كە پەرلەمانی كوردستان بەم شارەی دابێت، بۆیە دەبوو ئەو بڕیارە
شتی زۆر گرنگی بەدوادا بهاتایە كە شایەنی ئەو نازناوە بایە، بۆ نموونە یەكێك لەو
شتانە ژێرخانی رۆشنبیری زۆر گرنگی پێبدرایە، راستە جارێك 20 ملیار دیناری بۆ تەرخانكراوە،
بەڵام دەبوایە ئەو بڕە پارەیە ساڵانە بوایە‌و بۆ چەند ساڵێك بەردەوامی هەبوایە تا
بیكردایەتە خاوەنی ژێرخانێك كە شایستەی ئەو نازناوە بوایە.
بێگومان ژێرخان بەتەنها هۆڵ‌و تەلاری هونەری لەخۆناگرێت
بەڵكو بەرجەستەكردنی بیرۆكە گرنگەكانیشە لەرێگای كارێكی تەلارسازییەوە، سەیركە ئێمە
بینای جوانمان زۆرە، بەڵام گوزارشت لەبیرۆكەیەك ناكەن، بۆ نموونە ئەگەر بودجەیەك تەرخان
بكرێت بۆ دروستكردنی گوندی یان دۆڵی ئاینەكان یان هەر ناوێكی تر، پەرستگای هەموو
ئاین‌و مەزهەرەبەكانی تێدا دروستبكرایە چەند گرنگە بۆ پایتەختی رۆشنبیری، تۆ دەتوانێت
بەم كارە گرنگە چەندین ئامانج بپێكیت، ئامانجی كلتوری، بەرەوپێشبردنی گیانی پێكەوە
ژیان‌و لێبوردەیی، ئەمە جگەلەوەی لەرووی ئابورییشەوە سەرەنجی گەشتیارێكی زۆر رادەكێشێت،
ئێمە هەوڵدەدەین ئەم پڕۆژەیەش سەرپێبخەین، بەو ئومێدی هاوكاری بكرێین.
په‌یسه‌ر: لە ساڵانی پێشتردا لە بەشی رۆژهەڵات
و رۆژئاوای سلێمانی دوو زەوی تەرخانكراون بۆ دروستكردنی هۆڵی شانۆ، بەڵام تائێستا
جێبەجێ نەكراون، تا چەندێك بەدواداچوونیان بۆ دەكەیت؟
د.موحسین ئەدیب: یەكێك لەو مەسەلانە كە خەریكی
بەدواداچوونین دروستكردنی شاری رۆشنبیری بووە لەناوچەی تاسڵوجە، كاتی خۆیشی دەرخستەی
بۆ كراوە، بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە راگیراوە، بەڵام بێگومان كاری لەسەر دەكەین.
په‌یسه‌ر: بڕیارە كارگەی جگەرەی سلێمانی كە چەندین دۆنمە، بكرایەتە
ناوەندێكی گەورەی كلتوری، كارەكانی بە كوێ گەیشتووە؟
د.موحسین ئەدیب: ئەوە كاری تێدا دەكرێت هەرچەندە
كارەكان بە خاویی دەڕۆن، بەڵام لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری پارە بۆ دروستكردنی چەند
هۆڵێك تەرخانكراوە.
په‌یسه‌ر: یەكێك لە گرفتە گەورەكانی حكومەتی هەرێم
زۆری فەرمانبەرانە، بەڵام لە وەزارەتی رۆشنبیری ئەم گرفتە زیاترە و ئەوەشی جێی سەرنجە،
زۆربەیان هونەرمەند و نووسەر و رۆژنامەنووسن، هەوڵ نادەن لای خۆتان ئەو توێژانە
كاریان بۆ بدۆزنەوە؟
د.موحسین ئەدیب: راستی ئەوە كێشەی هەموو وەزارەتەكانە
نەك تەنها رۆشنبیری، ئەوەش نە بە ئێمە و نە بەوەزارەتی ئێمەش چارەسەر نابێت، ئەوە
پەیوەندی بە ئەنجومەنی وەزیرانەوە هەیە‌و رەنگە لەمروەوە په‌یسه‌ریش بەشێك بێت لەچارەسەر.
دەبێت ئاماژە بەوەش بكەم زۆرجار زۆری كارەمەند نەك هاوكارت نییە بۆ ئەنجامدانی كاری
باش و جدی بەڵكو رێگریش دروست دەكات. هەر بۆ نمونە من خۆم ئەگەر رۆژانە 100
نووسراو ئیمزا بكەم رەنگە 80 نووسراویان ئیشی فەرمانبەرەكانی خۆم بن، نەك ئیشە رۆشنبیرییەكان.
په‌یسه‌ر: بڕیارە لە هەفتەی داهاتوو فیستیڤاڵی
نێودەوڵەتی ئەدەب لە شاری سلێمانی رێك بخەن، وردەكارییەكەی چۆنە؟
د.موحسین ئەدیب: بەڵی فیستیڤاڵی گرنگە‌و ماوەی سێ رۆژ دەخایەنێت لەرۆژانی 26-28 -12 بەڕێوە دەچێت و لە هەر چوار پارچەی كوردستان و ئەوروپاوە
ئەدیب و نووسەران بەشدارن و هەوڵمان داوە هاوسەنگی لەنێوان تەمەن و رەگەز و شارەكان
دروست بكەین، كوردەكانی ئەوروپا و ئەو ئەوروپییانەش بەشدارن كە فێری كوردی بوون و
خزمەتی بواری ئەدەبی كوردیان كردووە.