09:18 - 10/03/2021

داعش و وەبەرهێنانی چەكی كیمیايی، پرسیارو گومانەكان‌

پەیسەر

ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لە هەندێك سەرچاوە تایبەتەكانی خۆیەوە زانیاری ئەوەی دەستكەوتبوو كە داعش چەكی كیمیاوییان لەبەردەستدایە، ئەوان بە گومان بوون لە هەواڵەكە، بەڵام بە هەند وەریانگرت و بەدواداچوونیان بۆكرد، تا بگەنە بڕوای ڕاستەقینە و بێ دوو دڵی بریاری لەسەر بدەن كە ئاخۆ ئەو هەواڵە ڕاستە، یان بڵاوكردنەوەی ترسە، كە بەشێك لە گروپە توندڕەوەكان –ترس- وەك یەكێك لە چەكە كاریگەرەكان بەكار دەهێنن..

سەرەتای چیرۆكەكە دەگەڕێتەوە بۆ رۆژی 23/1/2015 كاتێك خۆكوژێكی سەربە داعش بە ئۆتۆمبێلێكی مینڕێژكراوەوە خۆی بەسەنگەرەكانی پێشمەرگەدا لە ناوچەیەكی(پردێ، ئاڵتون كۆپری) تەقاندەوە، ئەو ئۆتۆمبێلە 20 بۆمبی كلۆری ژەهراوی باركردبوو، دوای لێكۆڵینەوە دەركەوت كە ئەو مادەیەی بڵاوەی كردووە جۆرێكە لە چەكی مەترسیداری كیمیاوی، هەر بۆیە ئەمەریكیەكانیش كەوتنە دوای هەواڵەكە و بەدواداچوونیان بۆكرد.

هەرچەندە چالاكییەكە بچووك بوو، نەبووە هۆی كوشتنی هیچ كەسێك و تەنها برینداری سووكی لێەكەوتەوە، بەڵام هەواڵەكە بۆ كورد و ئەمەریكیەكان گرنگ بوو چوون تاڵە دەزوییەك بوو بۆ ئەوەی لێوەی بگەنە دەرئەنجامێك كە دەمێك بوو بەدوایدا دەگەڕان، ئەویش ئەوەبوو ئاخۆ ڕاستە داعش چەكی كیماویی هەیە؟ با سەرەتایی بێت و دەستكردی كارگە ناوخۆیی و بچووكەكانی خۆشیان بێت.

داعش چۆن دەستی گەشتووە بە مادە كیمیاییەكان و پەیدای كردوون؟
دوای ئەوەی چەكی كیمیاویی لە چەند بەرەیەكی جەنگی عێراق و ئێراندا (1980-1988) بەكار هاتووە، بەڵام نەبیستراوە لەدوای كۆتایی هاتنی ئەوە جەنگە لە 8/8/1988 لەهیچ شوێن و جێگەو جەنگێكی ناوچەكەدا بەكارهاتبێت جگە لە سوریا، نەشبیستراوە هیچ دەستەو لایەنێكی عێراقی بە كورد و عەرەبەوە ئەو چەكەیان لەبەردەستدا بوبێت یان كاریان بۆ ئەوە كردبێت ببنە خاوەنی، ئیتر پرسیارەكە لێرەوە دەستپێدەكات؛ ئەگەر وایە داعش ئەو كەرەستە سەرەتاییانەیان لەكوێ بووە كە بیانەوێت كاری لەسەر بكەن و چەكی كیمیاوی لێوەدەست بخەن.

كوردەكان لە هەوڵی ئەوەدابوون كە گرێكوێرەی ئەو پرسیارە بكەنەوە بەڵام نەیانتوانی، هەرچەندە دەست گەشتن بە سەرچاوەی كلۆر ئاسانە بەڵام ئەوان پرسیاری ئەوەیان لا دروست ببوو:

 تۆبڵێی تیرۆرستان لەكاتی داگیركردانی ناوچەكانی باشووری رۆژئاواوو ناوەڕاستی عێراقدا و لەناو كارگە پیشەسازییەكاندا دەستیان بەو مادە سەرەتاییانە نەگەشتبێت؟
باشە ئەگەر پەیداكردنی كلۆر ئاسان بێت، ئەی مادە سەرەتاییەكانی –خەردەل-یان لە كوێ بوو؟

تۆ بڵیی لەو شوێنانەدا دەستیان نەكەوتبێت كە سەربازگەی كۆنی سەردەمی سەدام حسین بوون و لە ترسی گەڕان و پشكنینی تیمی نێو دەوڵەتی چەكە قەدەغەكراوەكان نەشارابنەوەو لە ڕیگەی تایبەتی خۆیانەوە داعش دەستی پێیان نەگەشتبێت؟

یان تۆبڵیی لە سوریاو لە گەنجینەكانی ئەو وڵاتەدا بەدزیی و ڕێگەی قاچاخ پەیدایان نەكردبێت؟

یان ئەوەیە لەڕێگەیەكی ترەوە لە كارگە پێشكەوتووەكانی دونیاوە بە زەبری پارەی زۆر پەیدایان كردبێت، وەك ئەو چەكە كیمیاوییانەی كە كاتی خۆی سەدام حسین لە كۆمپانیا بەناوبانگەكانی ئەوروپا دەستی خستن ؟

تاقیگە پێشكەوتووەكانی داعش:
بە پێی وتەی شارەزایانی بوارەكە ئەو مادانە لە هیچ شوێنێك پەیدا نابن لە تاقیگە پێشكەوتووەكاندا نەبێت، كاتێك ڕێكخراوی قەدەغەكردنی چەكی كیمیاوی (OPCW) لەسەر داوای بەغداد تیمێكیان سەردانی ئەو ناوچەیە دەكەن كە تەقینەوەی تێدا ئەنجام درابوو، چەند پارچەیەك لە گولە هاوەنەكانیان دەست كەوتبوو، لەگەڵ پشكنینی خۆڵی ئەو شوێنەدا كە هاوەنەكانی تێدا تەقیبوونەوە، هەروەها دواتر پشكنینان بۆ ئەو پێشمەرگەیەش كرد كە پێستی سوور ببویەوە و بەجۆرێك لە قاچیەوە سووتابوو تا ناوقەدی، تەنها ئەو شوێنەی لە قاچی كە پۆستاڵەكان شاردبوویانەوە بە سەلامەتی مابوویەوەو كاریگەریی لەسەر دروست نەكردبوو، لەگەڵ ئەوەشدا بۆنی ناخۆشی لە ناوچەكەدا بڵاوكردبوویەوە .

دوای پشكنینە مەیدانیەكان و چاوپێكەوتن و قسە وەرگرتنی ئەو كەسانەی لەو نزیكانە بوون، تیمەكە تووشی شۆك بوون، كاتێك زانییان ئەو مادە زەیتییەی لەسەر پارچەی گولە هاوەنەكان هەیە گازی خەردەلە و هیچ گومانیان لەو زانیارییەی خۆیان نەبوو، بەڵام ئەوەی بەلایانەوە سەیر بوو ئەو پێكهاتەیە ئەوە نەبوو كە ئەوان (پسپۆرانی ڕێكخراوەكە) پێشتر زانیارییان لەسەر هەبوو. بەڵكو جۆرێكی دیكە بوو لە مادەی خەردەل، هەربۆیە گەشتنە ئەو بڕوایەی كە داعش خۆیان دروستیان كردووە. یان نهێنییەك لە كارەكەدا هەیە.

پشكنینەكان ئەوەیان دەردەخست كە پێكهاتەو گیراوەكە سادە و سەرەتاییە، بەڵام مەترسیەكەی لەوەدا بوو كە ئەو مادەیە توانای پەرەپێدان و پێشكەوتنی هەیە، بەپێی ئەو لێكۆڵینەوانە ئەو كارانە هیچیان نە لە سوریاو نە لە عێراق و تاقیگەكانی ئەواندا بەرهەم نەهێنراون، ئەو پێكهاتەیە پێویستی بە تاقیگەی پێشكەوتووی نوێ هەیە كە لەهیچ یەكێك لەو وڵاتانەدا بوونی نیە، لەشوێنێك دروستكراوە كە پسپۆری بواری چەكی كیمیاویی تێدایەو دامەزراوەكەش بۆ ئەو مەبەستە بونیاد نراوە و پسپۆرانی بواری زانستی كیمیا كاری تێدا دەكەن و ئاگاداریی تەواوی ئەو زانستەن.
شارەزایان باس لەوە دەكەن كە لەنێو ڕێكخراوی داعشدا كەسانی پسپۆری بواری كیمیا هەبووە، خۆیان كاریان لەسەر بەرهەم هێنانی ئەو چەكە كردووە، ئەوانەش ژمارەیەكی دیاریكراوبوون و هەموو ڕیكخراوەكەو تەنانەت بەشی زۆری سەركردەكانیش ئاگایان لەو بابەتە نەبووە، هەموو ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بەدواداچوون بكات بۆ ئەو دۆسییە هەستیارەو بێخەمی نەكات.

سلێمان عەفاری، لە جیۆلۆجیەكی بیرۆكراتیەوە تا دروستكردنی چەكی كیمیايی بۆ داعش:
بە پێی بەدواداچوونە هەواڵگرییەكان، سلێمان عەفاری تا ئەو كاتەی كە داعش موسڵی داگیركردووە لە 2014 فەرمانبەرێكی پلە مام ناوەندی بەشی جیۆلۆجی بووە لە وەزارەتی پیشەسازیی و كانزاكانی عێراق، ئەو بە كەسێكی زۆر توندە تەبیعەت و پابەندو پڕ لە رۆتین بوو، بەردەوام پابەندی دەوام و كارەكانی بووە، ئەو شارەزایی زۆری هەبوو لە سەر كلۆر و فاست و چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵیان، دەیزانی چۆن كاریگەریی لەسەر پێست دروست دەكەن و دەبنە هۆی سووتاندنی و تەنانەت چۆن دەبنە ژەهری كوشندەش. هەربۆیە سەركردەیەكی داعش كە لە نزیكەوە عەفاری ناسیوە داوای لێدەكات كارگەیەكی بەرهەم هێنانی چەكی كیمیاوییان بۆ دروست بكات و خۆی سەرپەرشتی بكات، هەرچەندە عەفاری لە سەرەتاوە داواكە ڕەت دەكاتەوە، بەڵام دواجار قەناعەتی كردو دەستی بەكارەكانی كرد.

عەفاری لە دەستی ئەمەریكیەكاندا:
رۆژێك عەفاری بەداوی جۆرێك لە سابوونی تایبەتدا دەگەڕێت و دوایی بە ئۆتۆمبێلەكەیەوە بەڕێ دەكەوێت، كاتێك بە خۆی دەزانێت چوار كۆپتەری ئەمەریكی بە ڕاست سەریەوەن و تەقەی لێدەكەن بەمەبەستی پەكخستنی ئۆتۆمبێلەكەی، دوای ئەوەی بەشێك لە ئۆتۆمبێلەكەی گڕدەگرێت و تایەیەكی دەتەقێت، بەناچاریی بە نێو لمی دەشتێكدا ڕادەكات و لەناكاو سەگێكی كۆماندۆی گەورەی ئەمەریكی دەگاتە سەری، لەو كاتانەدا كە سەرقاڵی خۆ دەربازكردن دەبێت لە دەستی سەگەكە سەربازێكی ئەمەریكی دەگاتە سەری و وێنەیەكی نیشان دەدات و پێی دەڵێت ئەوە تۆی؟ ئەویش وەڵام دەداتەوە بەڵێ، ئیتر توورەكەیەكی ڕەش دەكەن بەسەریدا و دەیبەن، دوای نیو كاتژمێر لەو ڕوداوەكە خۆی لەناو سەربازی ئەمەریكی و كوردەكاندا دەبینێتەوە لە نێو زیندانێكی عێراقیدا، ئەوە یەكەم رۆژی زیندانیەكەی عەفاری بوو، كە بووە هۆی مانەوەی بۆ چەند ساڵێك لە زیندان و تا ئێستاش كوردو ئەمەریكیەكان باس لەوە دەكەن كە زانای چەكە كیمیاوییەكانی داعشیان دەستگیركردووەو لە بەردەستی ئەواندایە هەرچەندە فەرمانی لە سێدارەدانی بۆ دەرچووە بەڵام (وەك  سەرچاوە رۆژنامەوانیەكان دەڵێن) تا ئێستاش زیندووە.

بولبولەكە هاتە قسە:
ماوەیەكی زۆر نەبوو عەفاری لە زینداندا مابوویەوە عێراقیەكان پێیان گوت فەرمانی لەسێدارەدانی بۆ دەردەكرێت، بەڵام ئەگەر هاوكارییان بكات و زانیاریی پێویست و داواكراویان پێبدات ئەوا سزاكەی لەسەر لادەبەن و كار ئاسانی زۆری بۆدەكەن، ئەویش گەشتبووە ئەو بڕوایەی كە دەبێت بە ناچاری ملی ئەو ڕێگەیە بگرێت كە لەبەردەمیدا كراوەتەوە و دان بە هەموو شتدا بنێت.

هەرچەندە ئەو لەسەرەتاوە تەنها ئەو شتانەی باس دەكرد كەوەك هیوایەتی شەخسی و هەندێك كاری سەرەتایی كارەكە كراوە، بەڵام لە دژە تیرۆری كوردستان بەجۆرێكی تر شكایەوەو عەفاری بەدەم چاخواردن و جل و بەرگی زیندانەوە هەموو چیرۆكەكەی بۆ گێڕانەوە، ئەو بە دوورو درێژی پێی گوتن چۆن داعش گازی خەردەلی بەرهەم هێناوەو ئامانجیشی ئەوە بووە نەیارەكانی پێ بترسێنێت و بەرگریی لەخۆی پێ بكات و بۆ ئەو كارەش 15 مانگ كاری بەردەوامی كردووەو تاقیكردنەوەی ئەنجام داوە.

لە ماوەی چەند هەفتەیەكدا عەفاری زانیاری زۆر گرنگی پێدان، تەنانەت شوێنی دامەزراوەكانیشی ئاشكراكرد، ناوی ئەو شارەزاو زانانیانەشی هێنایە سەر زمان كە ڕۆڵیان هەبووە بەو ماوەیەدا، كورتەی ئەو لێكۆلینەوانە دەنێردران بۆ دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا(CIA) و پینتاگۆن، دواتۆ لەوێوە بە ڕێنمایی و فەرمانی ترەوە دەگەڕایەوە بۆ ژووری ئۆپەراسیۆنەكانی بەغداد بە فەرماندەی و پەرشتی (شون ماكفارلاند) كە ڕووبەڕووبوونەوەی داعشی لە ئەستۆدا بوو.

دەرئەنجامی ترسناك:
ماكفارلاند ڕاپۆرتەكانی بەوردی دەخوێندەوە، وەزارەتی بەرگریی و دەزگای هەواڵگریی كاریان بۆئەوە دەكرد كە هەرچۆنیان كردووە دەبێت كۆنترۆڵی ئەو چەكە كیمیاوییەی داعش بكەن، كوشتنی ئەبومالیك بەرپرسی ڕاستەخۆی عەفاری بەیەكێك لەو كارانە دێتە ئەژمار، چوون دەزگای هەواڵگریی ئەو زانیارییەی پێگەشتبوو كە ئەندازیارێك كار بۆ ئەوە دەكات هەندێك لە شارەكانی رۆژئاوا بە بۆمبی كیمیاوی بكاتە ئامانج، بۆ ئەو مەبەستە تیمێكی تایبەتییان ڕەوانەی عێراق كرد بۆ ئەوەی شوێنەكەی لە موسڵ بدۆزنەوەو دواتر لە ڕێگەی هێرشێكی ئاسمانییەوە وێرانیان كرد.

بە پێی دان پێدانانی عەفاری ئەبومالیك لەو هێرشەدا كوژراوە، بەڵام ڕێكخراوی داعش بە كوشتنی ئەو بەرپرسە كۆڵیان نەداو ژماریەكی تر لە خەڵكانی پسپۆرو شارەزایان خستە ناو پرۆسەكەوە، كە هەندێكیان لەو بیانییانە بوون كە تازە هاتبوونە ناوچەكەو لە زانا ئەوروپیە توندڕەوەكان بوون، بۆ ئەوە هاتبوون بیرۆكە مەترسیدارەكانی ئەبومالیك جێبەجێ بكات، دوای ئەوە ماكفارلاند لەگەڵ گروپێكی دیكەدا زانیارییەكان شرۆڤە دەكەن، دەگەنە ئەو بڕوایەی ئەگەر داعش كاتی گونجاوی لەبەردەستدا بێت ئەوا دەتوانێت ببێتە خاوەنی چەكی كیمیاویی و ئەوەش مەترسیەكەیان هێندەی تر زیاد دەكات.

جەنراڵ جوزيف فوتيل، سەركردەی چالاكییە تایبەتەكانی پینتاگۆن (ئەوكات) باس لەوەدەكات كە داعش دەستی گەشتووەتە ئەو كەسانەی كە خاوەنی بەهرەی زۆر تایبەتن لەو بوارەدا ، ئەوانەی كە لەبواری زانستی كیمیاییدا پسپۆڕییان هەیە، هەربۆیە ئێمە دەمانزانی داعش خەریكی چ یارییەكی مەترسیدارە، بۆیە دەبوو هەموو كارێك بكەین بۆ ئەوەی دەستیان بەو چەكە نەگات.

سەرەتای 2016 لەژێرفشاری ئەمەریكیەكاندا داعش بەرەو پاشەكشە چوو، لەگەڵ ئەوەشدا كاتی پاشەكشەی چەكدارەكانی داعش لە هەموو كات مەترسیدارتربوو، دەبوو زیاتر بایەخ بە زانیارییەكانی ئەو بوارە بدرێت، هەربۆیە ئەوان مەترسی ئەویان هەبوو داعش بەمەبەستی تۆڵەكردنەوە چەكی كیمیاوی بەكاربهێنێت و ئەو دەیان فرۆكە بێ فرۆكەوانانە بەكاربهێنێت كەلەبەر دەستیدا بوون، هەربۆیە سەركردە باڵاكانی جەنگی دژ بە داعش زۆر دوو دڵ و نیگەران بوون و نەشیان دەتوانی لەوبارەیەوە شتێكی ئەوتۆ بڵێن.

هێندەش ئاسان نەبوو:
ماكفارلاند، لەژێر فشاری زۆری ئەمەریكاو عێراقیەكانیشدا بوو، باراك ئۆباما و ڕاوێژكارانی ئاسایشی نیشتمانی زۆر بە باشی هەستیان بەوەكردبوو كە بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی لە لایەن داعشەوە چۆن نەخشەڕێگەی ڕووبەڕووبوونەوەكە دەگۆڕێت و چ كارەساتێك بۆ وڵاتانی ئەوروپی دەهێنێتە پێشەوە، لە بەغدادیش سەرۆك وەزیراتی ئەوكات (حەیدەر عەبادی) زۆر نیگەران و بێتاقەت بوو، بەرپرسانی سەربازیی عێراق كە لەبەرەكانی پێشەوەی جەنگەكەدا بوون زۆر لەوە دەترسان كەداعش ئەو چەكەیان لەدژ بەكاربهێنێت، ترس لەو كارە هێندەی كاریگەریی كردبووە سەر سەركردەكان كە خەریك بوو مەعنەویەتیان بڕوخێت.
هەربۆیە داماڵینی ئەو چەكە لە داعش هەروا شتێكی ئاسان نەبوو، ئەوەی مەترسییەكەی زیاتر دەكرد بە پێچەوانەی سوریاوە ، چەكە كیمیاوییەكانی داعش لە عێراق لەژێر زەویدا نەبوون، بەڵكو لەناو باڵەخانەو ژێرزەمینی شارەكانی عێراق دا بوون، پارێزگاریی توندیان نەدەكرا، لەوانەیە هێرشێكی ئەمەریكییەكان بۆ سەر ئەو شوێنانە ببێتە هۆی تەقینەوەی بەشێكیان ، تەنانەت ئەوەندە بە سادەیی دانرابوون كە هەر باس ناكرێت و ل لەنێو ماڵێكی ئاسایی یان گۆڕەپانێكی وەرزشی یان لەنێو قوتابخانەیەكدا دانرابوون.

بە فیڕۆدانی كات لەبەرژەوەندی ماكفارلاند نەبوو، هێزەكانی عێراق چەند هەفتە و بگرە چەند مانگیش خۆیان بۆ هێرشكردنە سەر ئەو شوێنانە هەر خەریكی خۆئامادەكردن بوون، ئەو ماوەیەش بەس بوو بۆ ئەوەی داعش دەستی بەشتی تر بگات، یان لانی كەم شوێنی كارگەو بەرهەمەكانی بگوازێتەوە بۆ شوێنێكی دی، هەربۆیە دوای تەنها مانگێك و لەسەرەتای مانگی ئاداردا هێرشەكە ئامادە كراو دەستیان بە جووڵەكرد.

كەوتنە شوێنی داعش لە هیتەوە هەتا موسڵ:
هێرشە ئاسمانیەكان لە سەرەتای بەهارەوە بە هێواشی دەستیان پێكرد، رۆژنامە ئەمەریكیەكان بایەخی ئەوتۆیان پێنەدا، ئامانجی یەكەمی هێرشەكە شاری (هیت)ی عێراقی بوو، سەدان کەس لە هێزی عێراقی و میلشیای هێزە عەشایەرییەکان لەکەنارو دەورووبەرى ئەو شارە کۆببوونەوە بۆ ئەوەى لە داعش پاکی بکەنەوە، بەڵام چاوەڕێی هێرشی فڕۆكەكانی ئەمەریكا بوون لە پێشدا هێرشی ئاسمانییان بكاتە سەر، لە رۆژی 25 مارسی 2016 و بۆ ماوەی 5 رۆژ فڕۆكەكان هێرشی خۆیان كردو 17 پێگەی گرنگی ئەو شارەیان كردە ئامانج، یەكێك لەو شوێنانە پینتاگۆن ڕایگەیاند كە كۆگایەكی چەك و تەقەمەنی سووك بووە،  رۆژی 12/4/2016  هێزە عێراقیەكان چوونە ناوەراستی شارەكە و دەستیان گرت بەسەر نەخۆشخانەی شارەكەو تاقیگەكەی كە چەكی كیمیاوییان تێدا بەرهەم دەهێنا و بە تەواوی وێران ببوو.

شاری موسڵ لە ڕیزبەندی دووەم شاردا بوو كە ئازاد بكرێتەوە، گروپە تیرۆرستیەكان تاقیگەی چەكی كیمیاوییان لەنێو زانكۆی موسڵ دانابوو كە دەكەوتە كەنارەكانی رۆژهەڵاتی روباری دیجلە.

پلاندانەرانی هێرشەكە باش لەوە تێگەشتبوون كە ئەو هێرشە مەترسی گەورەی دەبێت لەبەر ئەوەی لە نێو مەدەنییەكاندا قوربانی زۆری لێدەكەوێتەوە، بەتایبەتی ئەگەر ئەو چەكە دروستكراونە بتەقنەوە، یان هەر یەكێك لەو گازانە بكەونە بەرهێرش و بە هەرهۆكارێك بێت گازێك بڵاوببێتەوە، بۆیەدەبوو بە دوای كاتێكی گونجاودا بگەڕێن لەڕووی كاتی هێرشەكە، هەڵكردن و ئاڕاستەی با، ئاستی شێی شارەكە لەبەر ئەوەی هەموو ئەوانە كاریگەرییان دەبوو لەسەر پرۆسەكە و ئاستی مەترسییەكانی دیاری دەكرد.

بەپێی گونجاوی كاتەكان ناوبەناو هێرش دەكرایە سەر ئامانجە دیاریكراوەكان، لەسەرەتای بەهارەوە دەستیان پێكردو تا پایزی خایاند، گەورەترین لێدان لە رۆژی 13 ئەیلوولی 2016 بوو كە دەیان فرۆكەی ئەمەریكی 50 مووشەك و ڕۆكێتیان ئاڕاستەی ئەو شوێنانە كرد كە  كارگەی بەرهەم هێنانی دەرمان بوون لە چواردەوری موسڵدا.


ئایا پینتاگۆن كۆتایی بە مەترسیی چەكە كیمیاییەكانی داعش هێنا؟
بەرلەوەی ساڵی 2016 كۆتایی بێت، سەركردە سەربازییەكان ڕایانگەیاند كە هەموو توانا سەربازییەكانی داعشیان لەناو داوە بە تایبەتی توانای وەبەرهێنانی چەكی كمیاوییان، رۆژی 14/1/2017 ش واتە هێشتا ئۆباما یەك ساڵی مابوو لە سەرۆكایەتی ئەمەریكادا ، هێزە عێراقیەكان دەستیان گرت بەسەر زانكۆی موسڵ دا، كەناوەندی بەرهەمهێنانی چەكی كیمیاوی داعش بوو.

بەڵگە حاشاهەڵنەگرەكان:
بە پێی توێژینەوە سەربازییەكان داعش لە عێراق و سوریادا  70 هێرشی ئەنجامداوە كە تیایدا گازی ژەهراویی تێدا بەكارهێناوە و دوای پرۆسەی ئازادی موسڵ ئەو ڕێژەیە دابەزیوە بۆ سفرو لەدوای ئازادكردنەوەی موسڵ هیچ هێرشێكی لەو جۆرە ئەنجام نەدراوە.

بە پێی وتەی ماكفارلاند و جەنراڵە سەربازییەكانی تریش هێشتا مەترسی هێرشی داعش هەیە بە چەكی كیمیاوی سەرەتایی، لەبەر ئەوەی ئەو كەسانەی كە لەو بوارەدا كاریان كردووە شوێنیان بزرەو نەكوژراون، بەتایبەتی –جۆ ئیسبەرمان-ی زانای بەناوبانگ و بەڕەگەز فەرەنسی كە لەو بوارەدا دەستێكی باڵای هەبووە.

بەپێی سەرچاوە هەواڵگرییەكان داعش زۆر مەبەستیەتی كە ئیسبەرمان و پرۆژەكانی بشارێتەوە تا ئەوڕادەیەی كە بەیاننامەیەكی ناڕاستیان  بڵاوكردووەتەوە كە گوایە كوژراوە، هەر بۆیە دۆزینەوەی ئەو كەسانەی كە لەو بوارەدا كاریان كردووە ئەستەمەو لە زۆربەی وڵاتانی ناوچەكەدا بڵاوەیان كردووە، لە لایەكی تریشەوە لەبەر ئەوەی زۆر بە نهێنی كارەكانیان كردووە ناناسرێنەوە.

دواتریش لە 2019 دا ئەو ڕێكخراوە بە ئاشكرا هەڕەشەی بەكارهێنان و هێرشی كیمیاوی كردووە بە تایبەتی كاتێك شەڕڤانانی رۆژئاوا كۆتاییان بە لانكەی داعش هێنا و لە بەیاننامەی فەرمیاندا هاتووە كە لەمەودوا قۆناغێكی نوێ دەست پێدەكات بۆ هێرشكردنە سەر دوژمنەكان بەگشتی و ئیسرائیل بەتاییەتی، هەموو توێژەرانی سەربازیش ئەو هەڕەشەیان بە جدی وەرگرتووە. بەتایبەتی لە كۆتایی بەیاننامەكەیاندا هاتووە: سەربازانی خەلافەت ئێوەو ئۆردوگاو بازاڕەكانی جوولەكە، بیكەن بە شوێنی تاقیكردنەوەی چەك و موشەكە كیمیباوییەكانتان.

هەموو ئەمانە ئەو ڕاستییە ئاشكرا دەكەن، كە داعش خاوەنی چەكی كیمیاوی سەرەتایی بووە، تەنها پێویستیان بە كات هەبوو بۆ ئەوەی پەرەی پێ بدەن، بەڵام فریانەكەوتن و كۆتایی بە دەسەڵاتیان هات، بەڵام لێرەدا گومانێكی تریش دێتە كایەوە كە تۆبڵێی كۆمپانیا تایبەتەكانی وەبەرهێنانی چەكی كیمیاوی هاوكارییان نەكردبن لە پێدانی مادە سەرەتاییەكان و ناردنی كەسانی شارەزا بۆیان؟ یان ئەم زانیارییانەش بابەتی هەواڵگریی و میدیاین بۆ دۆزینەوەی پاساوی هێرشكردنە سەریان و خەرجكردنی ئەو هەموو پارە زۆرەی لە جەنگەكەدا خەرجیان كردووە، تا لەناوخۆی وڵاتەكانیان ناڕەزایەتی لێنەكەوێتەوە؟
 ئەوانە كۆمەڵە پرسیارێكن و لە داهاتوودا وەڵامیان دەدرێتەوە.