09:22 - 16/02/2021
هەڵبژاردنی پێش وەخت‌و چارەنووسی حزبەکان
هەڵبژاردن ئەو میکانیزمە گونجاوەیە بۆ بەدیهێنانی دیموکراتی و دادپەروەری و گۆڕانکاری لەدەسەڵاتدا ئەنجامدەدرێت. وێڕای ئەوەی پرسێکی گشتیشەو میتۆدێکە بۆ کەمکردنەوەی تەوژمی دیکتاتۆرییەت و رێگرتن لەدەسەڵاتی زاڵی پشتاوپشتی دیکتاتۆرییەت و خاوەن دەسەڵاتەکان.
گۆڕانکاری دەسەڵات زەروریەتێکی سەردەمیانەیە بۆ بەدیهێنانی حوکمی یاساو دەستور لەڕێگای دەنگدان و هەڵبژاردنێکی دروستەوە...
عێراقیش وەک وڵاتێک کە لەئاستی شڵەژانی سیاسی و ناجێگیری باری ئابوری و خاوەنی شەقامێکی ناتەباو تووڕەو چەندین هێزی جۆراوجۆری میلیشیایی و پێکهاتەی ئیتنی و فرەڕەگەزە کە سەرجەمیان خەون بەبینینی دەسەڵاتەوە دەبینن و سەرقاڵی پاراستنی بەرژەوەندی خۆیانن کەعێراق لەهەموو وڵاتێک زیاتر پێویستی بەهەڵبژاردن هەیە...
کۆتا خۆپیشاندانەکانی ساڵی ٢٠١٩ کەزووربەی شارەکانی خواروو ناوەڕاستی عێراقی گرتەوەو لەگۆڕەپانی تەحریری بەغدای پایتەخت خۆپیشاندەران خێمەیان هەڵداو ماوەی چەند مانگێک لەسەر شەقام مانەوەو زیاتر لە(٧٠٠) کەسیش بەداخەوە شەهیدو برینداربوون تاخودی سەرۆک وەزیرانی نوێ (مستەفا کازمی) ناچاربوو سەردانیان بکات و دڵنیایکردنەوە کەداواکاریەکانیان رەوایەو جێبەجێی دەکات.
بیرۆکەی (هەڵبژاردنی پێشوەخت) کەی دروستبوو؟
داخوازی و خاڵی جەوهەریی خۆپیشاندەران (هەڵبژاردنی پێشوەخت) بوو....
کەواتە ئەم هەڵبژاردنە لەسەر داواکاری خۆپیشاندەرانی شەقامی عێراقی هاتە باس و وتووێژ، بەتایبەت گۆڕەپانی تەحریری بەغدا کەگەنجان هەر سوور بوون لەسەر داواکارییەکانیان کە لەئێستاشدا دوای چەندین کۆبوونەوەو گۆڕانکاری لەوادەی پرۆسەکەو لەبەر چەندین هۆکار وادەکەی خرایە ١٠/١٠/٢٠٢١.
ئەم پرۆسەیە بەهۆی ئەو گۆرانکارییانەوە کە بەسەر یاساکەدا هاتووە پرۆسەیەکی جیاواز دەردەکەوێت و کۆمەڵێک خەسڵەت لەخۆدەگرێت کەجیاوازە لەپرۆسەکانی پێشووتر کەئەم گۆڕانکارییانە کاریگەرییان لەسەر چۆنیەتی دەستنیشانکردنی کاندیدو شێوازی هەڵمەتی هەڵبژاردن و هونەری کۆکردنەوەی دەنگیش دەبێت.....
پەسەندکردنی یاسای ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە کۆتایی بەدڵەڕاوکێ لەپرۆسەکە هێناوەو هەڵبژاردن لەعێراقدا دەکرێت، هەر لەسەرەتای دەستبەکاربوونی سەرۆک وەزیرانی نوێوە بڕیاری لەسەر دراوەو یەکێکە لەکارنامەکانی حکومەتی عێراق کە چەقبەستویی دۆخی سیاسی و ململانێ و ناهەمواری ژیانی هاووڵاتیان و نەبوونی خزمەتگوزاری و قەیرانی دارایی و بێکاری تەنگیان بەباری ژیان و ژیاری هاووڵاتیان هەڵچنیوەو سیمای تووڕەیی و بێزاری لەڕووخساری زوربەی تاکەکانی عێراقدا دەبینرێت....
هەرچەندە کێشەو ململانێی حزب و پێکهاتەکان بەردەوامییان هەیەو هاووڵاتیان هیواخوازن کەئەم هەڵبژاردنە گۆڕانکاری لەنەخشەی سیاسی عێراق دروستبکات و لەبەرژەوەندی هەندێک لایەن بدات، بەڵام لەبەرچاوگرتنی داخوازیی هاووڵاتیان گرنگترە، دەکرێت ئەم پرۆسەیە پشوویەک بێت و هۆکارێکیش بێت بۆ گەڕانەوەی سەروەریی بۆ عێراق...
ئاستەنگ و کێشەکانی بەردەم پرۆسەکە
٭پرسی ئامارو سەرژمێریی عێراق :
بێگومان هەتا سەرژمێری عێراق نەکرێت ناتوانرێت ێژەی تەواوی دانیشتوان بزانرێت کەسەرژمێریی یەکێکە لەخاڵە بنەڕەتییەکانی پرۆسەی هەڵبژاردن.
٭پەککەوتنی کارە یاساییەکانی دادگای فیدراڵی بەهۆی خانەنشینبوونی یەکێک لەدادوەرەکان، بەمەش رێژەی یاسایی ئەندامانی دادگاکە ناتەواو دەبێت، کەبەپێی یاسای دادگای فیدراڵی ساڵی ٢٠٠٥ رێژەی یاسایی دانیشتنەکانی دادگای فیدراڵی کاتێک تەواودەبێت کەجگە لەهەشت ئەندامەکەی دادگا دەبێت سەرۆکی دادگاش ئامادەبێت، چونکە لەلایەن ئەم دادگایەوە ئەنجامی کۆتایی هەموو پرۆسەیەک پەسەند دەکرێت.
٭ئەو کارە یاساییانەی کەپێویستە لەتۆماری دەنگدەراندا بکرێت، لەوانەش پاککردنەوەی تۆماری دەنگدەران لەلیستی مردووان، ناوی دووبارەو ناوی ناڕاست، لەگەڕانەوەی لستی ناوی دەنگدەران و ئەو گٶڕانکارییانەی کەدەنگدەر بەهۆی گۆڕینی شوێنی نیشتەجێبوونیەوە دەیکات.
٭رێژەی بەشداربووان و ئاستی هۆشیاری دەنگدەر لەئێستادا هەست بەوەدەکرێت کە لەم پرۆسەیەدا رێژەیەکی کەم لەهاووڵاتیان بەشداربن، کەئەمەش هۆکاری زۆری لەپشتەوەیە کەبەشێکی دەگەڕێتەوە بۆ کەمبوونی متمانە لەنێوان دەنگدەران و دەسەڵاتداراندا، کەڕەنگە دەنگدەر بێزاربێت لەبینینی کۆمەڵێک کەسی دووبارە کە لەبەڵێنی بێکردار زیاتر هیچی تریان لێ نەبینراوە..
خەسڵەت و خاڵە جیاوازو نوێیەکانی یاساکە..
١- ئازادی تاکەکەس لەم یاسایەدا فەراهەم کراوەو رۆڵ و پێگەی کاندید وەک کارکتەرو سەنتەری بنەرەتی پرۆسەکە دەبینرێت و کاریگەریی و هەژموونی حزبەکان ونکراوە....
٢- یاساکە پارێزگاکانی عێراقی بەسەر (٨٣) بازنەی هەڵبژاردندا دابەشکردووەو حزبەکان ناتوانن بەپێی ژمارەی بازنەی پارێزگاکان پاڵێوراو دابنێن و سەرپشک نەکراون.
٣- سەرۆک لیست و لۆگۆی لایەنەکان لەم پرۆسەیەدا بوونیان نیەو سنوری کارگێڕیی هەر پارێزگایەک بەپێی رێژەی دانیشتوانەکەی بەسەر بازنەی هەڵبژاردنی پارێزگاو قەزاکاندا دانراوە.
٤- دەنگدەر تەنها دەنگ بەکاندید دەدات نەک بەقەوارە و حزب کە لەهەڵبژاردنەکانی پێشوو دەبوو دەنگ بەژمارەو لۆگۆی حزب بدات، ئەگەر نا دەنگەکە دەسووتا.
٥- گیانی ململانێ و کێبڕکێ لەنێوان کاندیدەکاندا بەهێز دەکات لەسەر بنچینەی بەدەستهێنانی (زۆرینەی دەنگ)، کەئەمەش هێزی زیاتر دەبەخشێت بەپرۆسەکەو جموجوڵی پرۆسەکە خێراتر دەکات.
٦- ئەم سیستمە دەرفەتی زیاتری بۆ پاڵێوراو کراوەتر کردووە کەحزبیش لەڕێگای پاڵێوراوەوە بەشدار دەبێت بەپێچەوانەی سیستمی نوێنەرایەتی رێژەیی کەپاڵێوراو پشت بەحزب دەبەست و تیمی تایبەتی هەڵمەتی هەڵبژاردنی بۆ ئامادە دەکرا.
٧- ژینگەی دیموکراسی لەم پرۆسەیەدا کراوەترەو رێگرە لەبەردەم سیاسییە دەستڕۆیشتووەکان کە سیاسەتی (خستنە بن دەست) یان پیادە دەکرد لەپرۆسەکانی پێشوودا، زوربەی ساسییەکان کاندیدیان هەبوو.
٨-بەهۆی دەرکەوتنی پرۆسەکە لەفۆرمێکی نوێداو گۆڕانکاری زۆری تیاکراوە، حزبەکانیشی خستووەتە بەردەم هەڵوێست و هاندان کە لەئاستی ئەم پرۆسەیەدا خەمسارد نەبن و کار لەسەر دەنگدەری خۆیان بکەن و هانیان بدەن تا بەشداریی پرۆسەکە بکەن .
٩- لەم پرۆسەیەدا کار بەسیستمی (تاک دەنگی نەگوێزراوە) دەکرێت کەیەکێکە لەسیستمەکانی هەڵبژاردن کە لەبازنە فرە کورسییەکاندا پەیڕەو دەکرێت و دەنگدەر تەنها بۆی هەیە دەنگ بەیەک کاندید بدات.
١٠- لەهەر بازنەیەکی هەڵبژاردن بەپێی ژمارەی کاندیدەکانی دەبێت رێژەی ٢٥% بۆ ژنان دابنرێت، کەئەمەش خوێندنەوەیەکی باشە بۆ بەشداریی پێکردنی ژنان.
١١- لەم سیستمەدا کاندید کەمتر (کات -پارە) بەفیڕۆدەدات کەئەم دوو رەگەزەش لەپێکهێنەرە بنچینەییەکانی پرۆسەی هەڵبژاردنن و پرۆسەی جیاکردنەوەی دەنگەکانیش ئاسانتر دەبێت لەپرۆسەکانی پێشوو...
١٢- لەسەر ئاستی هەموو بازنەیەک کاندید دەتوانێت باشتر چاودێری کۆی پرۆسەکە و جیاکردنەوەی دەنگەکان بکات و دەتوانێت چاودێریی دەنگەکانی خۆشی بکات.
لایەنە کوردییەکان و چارەنووسی ناوچە جێناکۆکەکان
بەوپێیەی کەناوچە جێناکۆکەکان تائێستا چەقی ململانێن و کێشەیان لەسەرە، دەکرێت حزبە کوردستانییەکان لەڕوانگەیەکی نەتەوایەتی و نیشتماییەوە مامەڵەیەکی دروست لەگەڵ ئەم ناوچانە بکەن و کۆدەنگ بن لەم پرۆسەیەداو ریزەکانیان یەکبخەن و رەچاوی کوردبوون بکەن و زیاتر حزب نەخوێننەوەو لەقبوڵکردنی کاندیدە کوردەکاندا هەماهەنگ و هاوڕابن و بەبەرپرسیاریەتییەوە مامەڵە بکەن تادەنگەکانی کورد لەم ناوچانە نەفەوتێن، چونکە پێدەچێت لەم سنورانە حزبە عەرەبیەکانی شیعەو سوننە لەهەوڵدابن بۆ زیادکردنی دەنگەکانیان، کەئەمەش لەبەرژەوەندی کورد نیە، هەربۆیە یەکڕیزیی و یەکهەڵوێستی حزبە کوردییەکان بایەخێکی یەگجار گەورەی دەبێت.
ئەو گۆڕانکاریانەی پرۆسەکە دەیکات
هەستیاری و کاریگەریی پرۆسەکە جێی بایەخی لایەنەکانی ناوخۆو دەرەوەی عێراقیشە، کەجیاوازی لەخۆگرتووەو یەکێک لەلێکەوتەکانی ئەم هەڵبژاردنە وەک چاوەڕواندەکرێت دەرکەوتنی هێزی نوێیە کەڕەنگە بتوانن دۆخی عێراق چەند هەنگاوێک پێشبخەن، رەنگە بەپێچەوانەشەوە ئەم هێزە نوێیانە هەرخۆیان ببنە بەشێکی تر لەقەیرانەکان و ئاراستەیان بەشێوەیەک بشکێتەوە کەشەقامی سیاسی جارێکی تر تووشی هەڵدێر و کارەسات بکەن، لەئێستادا ستراتیژو بەرنامەی بەشێک لەلایەنە عێراقییەکان هێندە توندن کەوەک بۆ کودەتایەک خۆیان ئامادەبکەن نەک بۆ پرۆسەیەکی دیموکراتی کەهەڵبژاردنەو مەبەست لێی دەستاودەستکردنی دەسەڵاتە بەئاشتیانەو دیموکراتیانە لەڕێگای دەنگ و سندوقەکانی دەنگدانەوە! ئەمەش ئەو راستییەمان پێدەڵێت کەهەندێک لەلایەنە عێراقییەکان هێشتا خاوەنی ئیرادەو راستەڕێی خۆماڵی خۆیان نین و لەدەرەوەی ویستی خۆیان هاندەدرێن... ئاراستەو خوێندنەوەی هەندێک لایەنی عێراقی باڵادەست لەبەرامبەر لایەنەکانی تردا هێندە خوێندنەوەیەکی نالۆژیکیە کەمێژووی ئەم پێکهاتانە پڕن لەپیلان و دەستتێوەردان، هەڵکردنیان پێکەوە تاسەر نیە و بەبەرنامەی دەرەوە دەجوڵێنرێن و هەڵوێستیان پێ وەردەگیرێت، دەکرێت لەم پرۆسەیەدا رۆڵی نەتەوەیەکگرتووەکان و رێکخراوەکان و چاودێرانی سیاسی رۆڵێکی دەرکەوتووبێت و هاوکاربن بۆ سەرخستنی ئەم پرۆسەیە تاعێراق و عێراقییەکان رزگاربکەن لەدەستی هەندێک پێکهاتەو پارتی توندڕەو کەبەردەوام لەدروستکردنی کێشەدان بۆ هاووڵاتیان و ناهێڵن شەقامی سیاسی عێراق ئۆقرە بگرێت، بەهیوای هەڵبژاردنێکی سەرکەوتوو .
خەسڵەت و جیاوازییەکان
١٣-بەگوێرەی دەقێکی یاساکە لەدوای ئەنجامدانی پرۆسەکە دەبێت دوای (٢٤) کاتژمێر ئەنجامی کۆی پرۆسەکە رابگەیەنرێت.
0-یاساکە رێگانادات و قەدەغەی کردووە کەهیچ براوەیەکی هەڵبژاردن نابێت کورسی پەرلەمانی جێبهێڵێت و بچێتە فراکسیونێکی دی، بەڵام دوای پێکهێنانی حکومەت ئاساییە.
1-ئاستەنگەکان
2-٭ -گرفتی تەکنیکی کۆمسیون هەیە کەستافی نوێی کۆمسیون شارەزاییەکی تەواوی تەکنیکی هەڵبژاردنیان نیەو ئەزموونیان کەمە.
3-٭ -تائێستا لەکۆی (٢٥) ملیۆن و (١٣٩) هەزارو (٣٧٥) کەس کەمافی دەنگدانیان هەیە (١٤) ملیۆن دەنگدەر پرۆسەی بایۆمەترییان ئەنجامنەداوە.
خاڵە لاوازەکانی یاساکە
١-ژمارەیەک دەنگ بەفیڕۆدەچن و حزبەکان زەرەرمەندی یەکەمن لەپەیڕەوکردنی ئەم یاسایەدا.
٢-بوار بۆ کاندیدی توندەڕەوو خێڵەکی و خاوەن چەکدار دەڕەخسێنێت و ئەمەش زیان بەپرۆسەی دیموکراتی دەگەیەنێت.
٣-تەوافقی نێوان لایەنەکان ناهێڵێت کەدەبێتە هۆی لێکترازانی پەیوەندی و ژیانی سیاسی...
٤-رۆڵی پێکهاتەی تایەفی و سەرۆک خێڵ و شێخ و عەشرەت دەردەخات و رەنگە ببێتە هۆی رێگاگرتن لەکاندیدانی خاوەن بڕوانامەی بەرزو ئەکادیمی.
٥-پێکهاتەی چەکدارو میلیشیا چەکدارەکان گوشاریان تێکەڵ بەهەڵمەتی هەڵبژاردن دەکەن و یاساشکێنی لەپرۆسەکەدا دەکەن.
٦-دەرکەوتنی نوێنەری قەزا لەپەرلەمان دەبێتە هۆی بێبایەخکردنی رۆڵی ئەنجومەنی نوێنەران.
0-ئەگەر حزبە گەورە کان بەدروستی مامەڵە نەکەن ئەوا حزبە بچووکەکان قوت دەدرێن.
نه‌وزاد صاڵح
(راوێژکاری بواری ئامارو هەڵبژاردن)