01:30 - 01/02/2021
پەڕەی سپی، نەخشەڕێگای رزگارکردنی عێراق لە ئاڵنگارییە ئابورییەکان
پەڕەی سپی بۆ ریفۆرمی ئابوری، دواین راپۆرتە لەلایەن شانەکانی قەیرانەوە بۆ چاکسازی دارایی
و باج ئامادەکراوە و حکومەتی عێراق قبوڵی کردووە.
چەندین هەنگاو و نەخشەرێگای بۆ بوژاندنەوەی ئابوری عێراق پێشنیازکردووە و گرنگیەکی
تەواوی بە فراوانکردن و چاکسازی کردن لە کەرتی نەوت و گازدا داوە، ئەگەر عێراق
بتوانێت بە ئەندازەی پێویست هەنگاو بۆ جێبەجێکردنی بۆچوونەکانی لاپەرەی سپی بنێت، سەرچاوە سروشتییەکانی ئەم
وڵاتەش دەتوانن ببنە کۆڵەکەیەکی گرنگ لە زیندوکردنەوەی ئابوریدا.
پەڕەی سپی هەنگاوە جیاوازەکانی فراوانکردن و
گەشەپێدانی پیشەسازی نەوت و گازی عێراقی لەخۆگرتووە. ئەم هەنگاوانە یارمەتی
زیادکرنی توانا وبەرهەمی ئێستای نەوت و گاز و دۆزینەوەی سەرچاوەی
دەستلێنەدراو و هەمەجۆرێتی ئابوری دەکات.
ئامانج لە راپۆرتی پەرەی سپی، کە لە تشرینی
دووەم 2020 دا دەستیپێکرد، پرکردنەوەی کورتهێنانی بودجەی حکومەت، رێکخستنەوەی
ئابوری، بەرەوپێشبردنی کاری دامەزراوە
داراییەکان و دانانی پڕۆگرامی سیستماتیکی و پلان بۆ رووبەڕووبوونەوەی دۆخی
نالەباری ئابوری وڵات بوو. پەرەی سپی گرنگییەکی بەرچاوی داوە بە کەرتی نەوت و گازی
عێراق.
عێرق خاوەنی ئابورییەکی کرێییە " ئابووری
کرێیی ، مەبەست پێی ئابوریەکە لەسەر شتێکی بێ بەرهەم دەژی، بۆنمونە ژیان لەگەڵ
موڵک، واتە موڵکێکی هەیە و لەسەر کرێی ئەوە دەژی و ئەوەش هیچ بەر هەمێکی بۆ زیاد
ناکات" کە بەزۆری پشت بە خەرجیەکانی حکومەت دەبەستێت و حکومەتی عێراقیش 95٪ بۆ دابینکردنی خەرجییەکانی پشت بە داهاتی
نەوت دەبەستێت. لە ئەنجامدا، دابەزینی جیهنی نرخی نەوت لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2020 فشارێکی زۆری خستەسەر ئابوری
عێراق و حکومەت بۆ دابینکردنی مووچە و خەرجییە گشتییەکانی، هەروەها بۆ پڕکردنەوەی
کورتهێنانی دارایی، ناچاربوو پەنا بۆ قەرزی ناوخۆی و دەرەکی ببات.
بابەتی بودجە و قەرزە دەرەکییەکان سەرچاوەی
گرژییەکانی لایەنە سیاسییەکانی عێڕاق بووە. نوێنەرانی کورد لە پەرلەمانی عێراق
دوای مشتومڕێکی زۆر بە توڕەییەوە هۆڵی پەرلەمانیان لە کۆبوونەوەی 12ی تشریینی
دووەم 2020، کە تایبەتب وو بە دەنگدان لەسەر پرۆژە یاسای قەرزکردن بۆ پڕکردنەوەی
کورتهێنانی بودجە، جێهێشت.
هەربۆیە گەشەپێدان و چاکسازی لە کەرتی نەوت
و گازی عێراق، بە رەچاوکردنی ئاڵنگارییەکانی ئێستای ئەم وڵاتە بووەتە بابەتێکی
گرنگ. وەک بەشێک لەم گەشەپێدانەش، عێراق
دەبێت بەرەو فراوانکردنی بەرهەمهێنانی گاز هەنگاو بنێت، تاوەکو ئابورییەکەی
هەمەجۆر بکات وەک وڵاتانی دیکەی خاوەن نەوت لە کەنداوی عەرەبی. هەمەجۆرێتی زیاتر
لە بەشی وزەدا لەڕێگەی دەرهێنانی زیاتری گازی سروشتی، دەتوانێت یارمەتیدەربێت لە
رزگاربوون لە ئاڵنگارییە ئابورییەکانی ئێستا و ئایندەی پەیوەست بە ئابورییە
کرێیەکەی عێراق. گەشەسەندنی ئەم سێکتەرانە لە رێگەی زیندووکردنەوەی کەرتی گاز و سودوەرگرتن لە کێڵگە
دەستلێنەدراوەکانی گاز، بەدڵنیایەوە دەرامەتی وڵات زیاد دەکات و بودجەیەک بۆ
خەزێنەی حکومەت دابین دەکات.
خۆشبەختانە، بەوجۆرەی پەرەی سپی لە ئێستادا
ئاماژەی پێدەدات، چەندین هەنگاو ی کاریگەر و تەواوی تێدایە بۆ گەشەپێدان و چاکسازی
لە بەشی نەوت و گاز، کە دەتوانێت گۆڕانێکی بەرجەستەی ئەرێنی لە سیستمی ئابوری
ئێستادا بهێنێتە کایەوە. دوای ئەوەی پەرلەمان رەزامەند دەبێت لە جێبەجێکردنی ئەو
سیاسەتە پێشنیازکراوانە، ئەم رێوشوێنانە لەگەڵ کۆمەڵێک چاکسازی دیکەدا، دەتوانن بوژانەوەیەکی بەردوام لە ئابوری ئەم
وڵاتەدا دروستبکەن.
گازی سروشتی
نزیکەی 132 تریلیۆن پێ سێجا گاز لە یەدەگی
گازی عێراقدا هەیە، تەنها نزیکەی 1.5
"تریلیۆنێک و 500 ملیار پێ سێجا" وەک بەرهەمێکی لاوەکی لە دەرهێنانی نەوتدا دەرهێنراوە. تەنانەت ئەم
بڕە لاوەکییە کە لە دەرهێنانی نەوتدا دەست دەکەوێت، دەتوانرێت کاریگەرانە رێکبخرێتەوە.
1.2"تریلیۆنێک و دووسەد ملیار پێ سێجا" گازی سروشتی لەکاتی دەرهێنانی
نەوتدا سووتاوە و لە ساڵێکدا زیانی دارایی
2.5 ملیار دۆلار"دوو ملیار و 500 ملیۆن دۆلار" لە عێراق دەدات.
بۆ دەستکەوتنی باشترین سوود لە گازی سروشتی ،
وەزارەتی نەوتی عێراق بەنیازە تەواوی سەرچاوەکانی گازی سروشتی کە لەڕێگەی
دەرهێنانی نەوتەوە و بە رێگەی سوتان بەفیڕۆ دەچێت، تاوەکو ساڵی 2023 رابگرێت .
هەروەها پلان دانراوە کێڵگە
دەستلێنەدراوەکانی گازیش بدرێنە کۆمپانیا بیانییەکانی
وزە، زۆر کۆمپانیای جیهانیش هەن کێبڕکی
لەسەر ئەم کێڵگە گازییانە دەکەن.
ئامانجی پەڕەی سپی بەرەوپێشبردنی هەیکەلی
ئیداری و دارایی کەرتی گازە بۆ بەدەستهێنانی ئەو ئامانجانەی کە باسکران. وەک بەشێک
لەم پرۆسەیە، ئەم راپۆرتە دامەزراندنی کۆمپانیاییەکی نیشتیمانی گاز و گرتنەبەری سیاسەتێکی بۆ کەرتی گاز تێدایە، کە باشتر سود لە یەدەگی گازی
نیشتیمانی ببینرێت لە رێگەی دەرهێنانی گاز "لەبری سوتانی" و گەشەپێدانی
کێڵگەکانی گازی سروشتی. سەرەڕای ئەوەش، راپۆرتەکەی پەڕەی سپی بەنیازە پیشەسازی
گازی سروشتی لە عێراقدا لە رێگەی گرێبەستەکانی رێگەپێدانی دەرهێنانی گاز بداتە کۆمپانیا
جیهانییەکان و کۆمەڵگەیەکی پترۆکیمیای یەکپارچە لە چەندین کێڵگەی وەک
"راتاوی، میسان و ناسریە" دامەزرێنێت.
لە ئەگەری سەرکەوتنی ئەم پرۆژانەدا، عێراق
دەتوانێت دەستبەرداری هاوردەکردنی گازی سروشتی بێت و سەربەخۆی زیاتر لە سێکتەری
گازدا بەدەستبهێنێت.
نەوت
پەڕەی سپی بەنیازی باشترکردنی کارایی ئەدای
کەرتی نەوتە بەمەبەستی زیادکردنی دەرامەتی حکومەت. لەم راپۆرتەدا بە گوێرەی یاسا و
بڕیارە نوێیەکانی بەشی نەوت ، چاکسازی لە یاساکانی وەک یاسای پاڵاوگەکان، یاسای
فرۆشتن و هاوردەی بەرهەمە نەوتییەکان، یاسای رێکخستنی وەزارەتی نەوت و یاسای
کۆمپانیای نیشتیمانی نەوت پێشنیاز کراوە.
هەروەها، پەڕەی سپی چاکسازی لە
دامەزراوەکانی تۆڕی گواستنەوە و گەیاندنی گازی"لە ناوخۆدا"، شلە
گازییەکان، بەرهەمە نەوتییەکان و نەوتی خاویشی کردووەتە ئامانج. سەرەڕای ئەمەش،
ئەم لێکۆڵینەوەیە پێشنیاری بە ستاندارکردنی تۆڕی چالاکیی وگەشەپێدانی ژێرخانەکانی
هەناردەکردنی کردووە. جگە لەمەش، لەم راپۆرتەدا پێشنیازی هەڵگرتنی هەنگاوەکانی
زیادکردنی بەرهەمهێنان و توانای بەرهەمهێنانی کێڵگە نەوتییەکانی ئێستای عێراق دوای
پابەندنەبوونی بە رێککەوتننامەی ئۆپیک پڵەس کراوە.
هەنگاوەکانی دیکە
هەنگاوەکانی دیکە لەبواری گەشەپێدان و
چاکسازی پیشەسازی نەوت و گازدا بریتییە لە هەوڵدان بۆ دامەزراندنی کۆمپانیایەکی
نیشتیمانی نەوت و دروستکردنی هەیکەلی بەڕێوبەرایەتی و دارایی بۆ کۆمپانیاکە وەک
ئامادەکارییەک بۆ جیابوونەوەی لە وەزارەتی نەوت. هەروەها، ئەم پڕۆسەیە پێویستی بە
فراوانکردنی کێڵگە نەوتییەکان،ئامێرەکانی بەرهەمهێنان، فرۆش و دۆزینەوەی کێڵگەی نوێ هەیە. جگە لەمە، ئەم وڵاتە
پێویستی بە سەرنج راکێشانی کۆمپانیا زەبەلاحە جیهانییەکانی بواری نەوت و گاز وەک
"چیڤرۆن، ئیکسۆن مۆبیل، بەیکەر هیوز، شێڵ و BP"
هەیە بۆ وەبەرهێنان لە عێراقدا، تاوەکو ئەم وڵاتە بتوانێت سود لە زانیارییە
تەکنەلۆجی و پسپۆڕییەکانیان ببینێت.
سەرەڕای ئەمەش، بۆ دڵنیابوونەوە لە
سەرکەوتنی لاپەڕەی سپی، حکومەتی عێراق پێویستی بە هاوکاری پسپۆڕانی ئابوری،
زانکۆکان، و دامەزراوەکانی کۆمەلگەی مەدەنی هەیە لە روانگەی نەخشەڕێگای چاکسازی
ئابوریدا تاوەکو بەرنامەکە گشتگیرتر بێت. پیشەسازی نەوتیش هەڵاوێردە نییە لەم
پێویستیانە و عێراق بە بەکارهێنانی ئاگایی و رێکخستن و مەرجەکانی لاپەڕەی سپی لە
پیشەسازی نەوت و گازدا، ناچارە بۆ دەربازبوون لە تەنگەژەی ئابوری و گەڕانەوەی
بوجەی تەندروستی نیشتیمانی پەیڕەی هەنگاو چاکسازییەکان بکات.
ئاڵنگارییەکانی بەردەم پەڕەی
سپی
جێبەجێکردنی لاپەڕەی سپی رووبەڕووی چەندین
ئاڵنگاری دەبێتەوە، بەتایبەت گەندەڵی فراوان، کە ڕێگر و ئیفلیجکەری بەردەم هەر
هەنگاو و هەوڵێکی حکومەتی عێراقە بۆ پشتگیریکردن و کاراکردنی دامەزراوە چاودێری و
دادوەرییەکان تاوەکو چاکسازی راستەقینە نەیەتە ئاراوە . لەناوبردنی گەندەڵی لە دامەزراوەکانی
حکومەتدا، پێویستی بە هەنگاو و هەماهەنگی دامەزراوەکانی حکومەت و دامەزراوە یاسای
و دادوەرییەکان هەیە. بێجگە لەمە، رێگریکردن لە رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، هەنگاوەکانی عێراق بۆ جێبەجێکردنی
چاکسازییەکانی لاپەڕەی سپی دژوار دەکات. هەروەها، هەبوونی چەکی نایاسایی هەرەشە لە
ئاسایشی نیشتیمانی وڵات و بەرقەرارکردنی ئاشتی دەکات، ئەمەش هەڕەشەیەکی گەورە
دەبێت لەسەر ستراتیژی چاکسازی ئابوری و کەشوهەوایەکی نالەبار بۆ وەبەرهێننای بیانی
دروستدەکات و کاریگەری نەرێنی لەسەر ئابوری گشتی دادەنێت.
ئەگەر عێراق بتوانێت بە ئەندازەی پێویست هەنگاو
بۆ جێبەجێکردنی بۆچوونەکانی لاپەرەی سپی بنێت، سەرچاوە سروشتییەکانی ئەم وڵاتەش
دەتوانن ببنە کۆڵەکەیەکی گرنگ لە زیندوکردنەوەی ئابوریدا.