12:07 - 01/01/2021

وەرگرتنەوەی مافی هاوڵاتیبوون لە 4 ملیۆن كەس كە زۆرینەیان موسڵمانن‌

پەیسەر

كێشەی نەگەڕانەوەی ئاوارە بەنگلادیشییەكان لە وڵاتی هیندستان تا ئێستەش سەرئێشەی بۆ وڵاتی هیندستان دروستكردووەو ناچاری كردوون بەوەی بەپێی یاسایەك مامەڵەیان لەگەڵ بكەن كە پێچەوانەبێت لەگەڵ مافەكانی مرۆڤ و یاساو بڕیارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان، هەفتەی پێشوو مافی هاوڵاتی بوونی لە نزیكەی 4 ملیۆن كەس وەرگرتووەتەوە كە لەدوای 1971 ەوە لەو وڵاتەدا نیشتەجێن و هەندێك ڕێككاری تر لەو بارەیەوە گیراوەتە بەر كە پێچەوانەیە لەگەڵ بنەماكانی مافی مرۆڤ.

هیندستان لە ڕوانگەی فراوانی زەوی و ژمارەی دانیشتوان و پێكهاتە جۆراوجۆرەكانیەوە وڵاتێكی ئاسایی نییە، هەر لەبەر ئەوەیە كە بەشێك لەزانایان ناویان بە نیمچە كیشوەر هێناوە،بەو پێیەی وڵاتێکی ڕووبەر گەورەیە بەجۆرێك بە حەوتەمین وڵاتی گەورەی جیھان لەڕووی ڕووبەرەوە دادەنرێت، دەکەوێتە باشووری کیشوەری ئاسیا کە بە شێوەی کۆماری فیدراڵی بەڕێوە دەبرێت.
 
پایتەختەکەی شاری دێھلی نۆیە و شاری مۆمبای بە پایتەختی ئابووری دادەنرێت، دراوەکەی ڕووپیەی ھیندییە ھەروەھا ڕێژەیەکی زۆری خەڵکی تیایە ھەروەھا ساڵانە ڕێژەیەکی زۆر برنج بەرھەم دێنێت. بەپێی ساڵی ٢٠١١ ژمارەی دانیشتووانی ھیند نزیکەی ١٫٢ ملیاری کەس بووە ئەوەش دووەم گەورەترین وڵاتە لەڕووی زۆرترین ڕێژەی دانیشتووان. ناوی ھیندستان لەوشەیەکی یۆنانییەوە ھاتووە ئەویش وشەی ھیندووسە (Indus) کە بەمانای ئەو کەسانەدێت کە لەنزیک ڕووباری سیند دەژین. ھیندستان بەوڵاتێکی فرە زمان و ئایین و چاندن دەناسرێتەوە.
نیمچە دورگەی ھندستان دەکەوێتە باشووری ئاسیا و لەسێ لاوە بە ئاو دەورەدراوە و حەوت وڵاتی دراوسێی ھەیە: لە خۆرئاواوە پاکستان لە باکووری خۆرھەڵاتەوە بەنگلادش و نیپاڵ و بۆتان لە باکوورەوە چین لە باشوورەوە سنووری ئاویی ھاوبەشی لە گەڵ سریلانکادا ھەیە.
بەپێی دوا ئاماری فەرمی كە لە ساڵی ٢٠١٤دا ئەنجامدراوە  ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی ھیندستان١٬٢٦٧٬٤٠١٬٨٥٠ کەس بووە کە دەکاتە ١٧٫٥٠٪ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. ھەروەھا ٣٢ لەسەدی دانیشتووانی وڵات لە شارەکاندا دەژین و ئەوەی كە دەمێنێتەوە لەنێو شارەكاندا دەژین.لە ڕووی ژمارەی دانیشتووانەوە ھندستان دووەم وڵاتی جیھانە و بە گەورەترین وڵاتی دیموکراسی جیھان ناسراوە. لە ناو خۆی وڵات بەردەوامبوونی تێکھەڵچوون و ئاڵۆزی لە نێوان لایەنە ئەتنی و ئایینیەکاندا گورزی کاریگەری لە ژیانی سیاسی وەشاندووە و ھەندێک جار ئەم ڕووداوانە، دیموکراسی و عەلمانیەتی وڵاتی ڕووبەڕووی مەترسی گەورە دەکەنەوە.
ژمارەی موسڵمانەكانی ئەو وڵاتە زیاترە لە 140 ملیۆن كەس، كە بەڕێژەی سەدی دەكاتە 10%ی دانیشتوانی وڵاتەكە. لەپەنای ئەوانیشدا بوزیی و سیخەكان و بتپەرستان و چەندین ئاینی دیكەش هەن، بەجۆرێك ئەوەندە ژمارەی ئاینەكان زۆرن كە ئەستەمە بێتە ژماردن، تەنانەت كەس هەیە ئاینی تایبەت بەخۆی هەیەو سەرجەیم ڕێساو پەرستشەكانی تایبەتن بە خۆیەوە.

لە دواترین گۆڕانكارییدا بە بڕیارێكی حكومەت ڕەگەزنامە لە نزیكەی 4 ملییۆن هاوڵاتی ئەو ولاتە سەنراوەتەوە كە زۆرینەیان موسڵمانن و دانیشتووی ویلایەتی -ئاسام-ن.هەندێك لە توێژەران باس لەوە دەكەن پەیوەندیی بە كەمبوونەوەی هەستی یەكترقبولكردنەوە هەیەو هەژموونی هیندۆسەكان بەرەو سەرەوە رۆشتووە، كاریگەریی رۆشنبیریی هیندۆسەكانی لە پشتەوەیە، هەروەها باس لەوەش دەكەن كە ئەو كارە پێشینەی مێژوویی هەیەو دەگەڕێتەوە بۆ هەشتاكانی سەدەی ڕابوردوو.
ڕێكخراوی "راشتریا سوایامسیفاك سانج" "RSS"  لەپشت دۆخەكەوەن و كارەكانی ئەو ڕێكخراوەش دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاكانی سەدەی بیستەم، پلانی ڕێكخراوەكە خۆی لە چەكداركردن و فێركردنی هونەرەكانی جەنگی دەبینێتەوە، هەربۆیە توانایەكی سەربازیی گەورەیان هەیە و بەشێكی تایبەتیان بۆ لاوەكانیان كردووەتەوە بەناوی (باگرانگ دال)و وەك چاودێران باسی دەكەن لەسەرو بەندی سەرۆكایەتی ترەمپدا ئەو كێشەیە زیاتری كردووە، بیانووش ئەوەیە موسڵمانەكان گۆشتی مانگا دەخۆن كە لای ئەوان وەك خواوەند سەیردەكرێت و بەشێكی زۆریان دەیپەرستن.
بەڵام توێژەران باس لەوە دەكەن سەندنەوەی مافی هاوڵاتی بوون پێچەوانەی بنەماكانی مافی مرۆڤ و دیموكراسیەتەو هیچ بنەمایەكی یاسایی نیە.
هەندێك لە توێژەرانی مێژوویی باس لەوە دەكەن كە كێشەی ویلایەتی ئاسام كۆنەو دەگەڕێتەوە بۆسەردەمی دەسەڵاتی بەریتانیەكان لەنیوەكیشوەری هیندستان، ئەوكات هیندستان لە ئێستا فراونترو گەورەتریش بوو، ئەوكات وڵاتی بەنگال لەنێو وڵاتی هیندستاندا بوو، دانیشتوانی ئەو ناوچەیە سەرقاڵی كشتوكاڵی چابوون و دەرو دەشتیان بەو كشتوكاڵە داپۆشیبوو، بەجۆرێك لە ڕێگەی كشتوكاڵ و بازرگانییەوە دەستیان بەسەر زۆربەی ناوەندەكانی بڕیاربەدەستدا دابوو لەوناوچەیە لەبەر ئەوەی چینی ناوەندی كۆمەڵگەیان لەبەردەستدابوو.
ویلایەتی ئاسام دەكەوێتە بەشی باكووری رۆژهەڵاتی هیندستان  و باكووری رۆژهەڵاتی بەنگلادیش و باكوورو باكووری رۆژهەڵاتی بۆتان،لە ڕێگەیەكی بچووكەوە دەبەسترێتەوە بە زەوییە وشكانییەكانی هیندستانەوەو دەبێتە دوو بەشی سەرەكی كە بەشێكی زۆری كەوتووەتە وڵاتی بەنگلادیش.
دوای ئەوەی بەنگلادیش لە پاكستان جیابوویەوە لە ساڵی1971 دا زیاتر لە 10 ملیۆن هاوڵاتی بەنگلادیشی بەرەو وڵاتی هیندستان ڕۆشتن و ئاوارە بوون، كە بریتی بوون لە هاوڵاتیانی بەنگالی، موسڵمان و هیندۆس، بۆئەو مەبەستە ولاتی هیندستان دوو كەمپی بۆ دروست كردن لە ویلایەتەكانی ئاسام و بیهار.
بە پێی سەرچاوەكان تائێستاش زیاتر لە یەك ملیۆن موسڵمانی ئاوارە لەوڵاتی هیندستان ولە ویلایەتی ئاسام ماونەتەوەو نەگەڕاونەتەوە سەر ماڵ و حالی خۆیان. لەوێوە ترس لە كۆنترۆڵكردنی ویلایەتەكە لای دانیشتوانە بنەڕەتیەكەی درووست بووەو پێیان وایە بەهێواشی ناوچەكەیان دەكەوێتە مەترسییەوە. 
بزووتنەوەی ئاسام لێكدانەوەی ئابوورییانە بۆدۆخی ئاوارەكان و موسڵمانەكانی ئەو ناوچەیە دەكەن و پێیان وایە دەستیان بەسەر زۆرلە بەرژەوەندییە ئابوورییەكاندا گرتووەو ئەوەی ماوەتەوە لەملاولاوە بەتایبەتی لە كلكەتاوە خەلك دێنن و لەنێو پرۆسە ئابوورییەكاندا كارەكان دەكەن و خەڵكی ناوچەكە فەرامۆش دەكەن. بەهۆی ئەو بارە ئابوورییەشەوە بەشێكی زۆرلە پۆستە سیاسیەكانیشیان لەدەست دەرهێنراوە هەرچەندە ناوچەكەیان پرە لە كانزاكان بەتایبەتی نەوت و گازو سەرچاوەیەكی زۆر بەهێزی بەرهەمهێنانی كشتەكاڵی چایە.

ئاسامیەكان لە سەرەتای هەشتاكانەوە بزووتنەوەو جوڵانەوەی زۆریان دروستكردووەو بەردەوام داوای مافەكانی خۆیانكردووەو چەندینجاریش داوایان لە حكومەت كردووە كە چارەسەریی كێشەكەیان بۆ بكات بەڵام بەدەمیانەوە نەچوون و ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی ناكۆكی لێبكەوێتەوەو هەندێكجاریش توندو تیژیی لێبكەوێتەوەو تەنانەت بەشێك لە گوندی موسڵمانەكانیش بسوتێنرێت. هێڵی شەمەندەفەر هەلبوەشێننەوە، ڕێگری لە دەرهێنانی نەوت و كشتوكاڵێ چاش بكەن، لەسەردەمی سەرۆكایەتی ئەندێراگاندییەوە ئەو كێشەیە سەری هەڵداوەو تا ئێستاش چارەسەر نەكراوە، چەندین كێشەی مەزهەبی و ئاینی لێكەوتووەتەوە تیایدا دەیان كەس كوژراونئەوەی لە هزریی دانیشتوانی ئەو ناوچەیەدا ماوەتەوە كارەساتی –نیللی-یە كە لەنێوان موسڵمانەكان لە لایەك و سیخ و هندۆسەكان لە لایەكی ترەوە هەلگیرساوەو تەنانەت لە ساڵی 1984 دا ئەندێرا گاندی سەرۆك وەزیران بووە قوربانی ئەوكێشەیەو لە تەقینەوەیەكی سیخییەكاندا گیانی لەدەستدا.
سەرەڕای هەموو ئەو كێشانە لە ساڵی 1985 دا ڕاجیف گاندی ڕێككەوتنێكی كرد لەنێوان حكومەت و بزووتنەوەی قوتابیانی ئاسام دا و لەسەر چەند خاڵێك ڕێككەوتن كە بەشێكیان پەیوەندی بەو دۆخە ناهەموارەوە هەبوو كە درووست بووە.

یەكێك لەو خاڵانەی كە لە ڕێككەوتنەكەدا هاتووە هەر هاوڵاتییەك لە پێش 1961ەوە لە ئاسام نیشتەجێ بووبێت بە هاوڵاتی هیندی ئەژماردەكرێت و هیچ كێشەیەكی نییە، هەركەسێكیش لە نێوان 1961 بۆ 1971 هاتبێتە ولاتیت هیندستان با مافی ڕەگەزنامەشی وەرگرتبێت هەموو مافە سیاسی و ئیدارییەكانی پێنادرێت و لە سیاسەت و كاركردنی حكومیدا نامێنن، هەر كەسێكیش لە دوای 1971ەوە هاتبێتە هیندستان لە پەنابەری نایاسایی مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و هیچ مافێكی یاسایی نییەو نابێت.
بەپێی مادەكانی ئەویاسایە هەفتەی ڕابوردوو لە هەڵمەتێكی جێبەجێكردندا نزیكەی 4 ملیۆن كەس لە ڕەگەزنامەی هیندستان لە بێبەش بوون،  بەوەش ڕێژەیەكی زۆر لە خەڵكی ئەو وڵاتە تووشی كێشەی یاسایی بوون.
هەربۆیە ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و لایەنە پەیوەندیدارەكان كاربۆ ئەوەدەكەن ئەو یاسایە هەمواربكەنەوەو بەشێوەیەك دایبڕێژنەوە كە لەبەرژەوەندی گشتی بێت و مافی هەموو لایەك دەستەبەر بكات