03:32 - 04/10/2020
لەمپەرەكانی بەردەم موسڵمانەكانی فەرەنسا؛ ماكرۆن چۆن یەكلایی دەكاتەوە؟
فەرەنسا بە یەكێك لە وڵاتە ئەوروپیەكان دادەنرێت كە تیایدا ڕەوتی
ئیسلامی زۆر چالاكن و لە هەمان كاتیشدا بڕیارو ڕێككارەكانی ڕووبەڕوو بوونەوەی
دەوڵەتیش زۆر توندە، ئەمانۆئێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا لە نوێترین بەرنامەی كاریدا
پلانێكی داڕشتووە كە زۆر توند و تۆكمەیە، وەك خۆشی دەڵێت بەرگریی لە بەهای
عەلمانیەت دەكات و ڕێگەنادات لەناو قوڵایی فەرەنسادا ئیسلامی توندڕەو ڕەگیان هەبێت
و ئەو هەبوونی ڕەوەندی ئیسلامی لەوڵاتەكەیدا بە –كۆمەڵگەی نەیار- لەناو كۆمەڵگەی
فەرەنسییدا ناو دەبات.
وەك سەرچاوەكان باسی دەكەن ژمارەی ڕەوەندی
ئیسلامی لە فەرەنسادا زیاترە لە شەش ملیۆن كەس و بوونەتە مەترسی سەرەكی بۆ ئەو
وڵاتە، بە پێی بۆچوونی ماكرۆن ئەوان كۆمەڵگەیەكی دیكەیان بۆخۆیان چێكردووەو
تێكەڵاویی فەرەنسا نابن.
بە پێی سەرچاوە میدیاییەكانی فەرەنسا
پلانەكەی ماكرۆن چەند خاڵێكی سەرەكی لەخۆ دەگرێت لەوانەش :
1- چاودێریی توندی سەر پرۆگرامی خوێندن و
سیستەمی پەروەردە
2- ڕێگریی كردن لە پارەداركردنی دەرەوەی
فەرەنسا بۆ كردنەوەی مزگەوت و كاری خێرخوازیی.
لە هەمانكاتدا ڕووبەڕووی توندڕەویی
ئاینی دەبێتەوە كە كێشەی ئەمنی زۆر بۆ فەرەنسا دروستدەكات، ئەوەش وایكردووە لە كە
بەشێكی زۆر لە چالاكوانی ئیسلامی ئەو كارانە بە لێدان و ڕیشەكێشكردنی ئیسلام لە
فەرەنسا ناودەبەن. لەگەڵ ئەوەشدا چەند جارێك ماكرۆن داوای كردبوو كە موسڵمانەكان
لەگەڵ بەهای كۆمەڵگەی فەرەنسیدا خۆیان بگونجێنن و ئێخی ئەزهەریش بەتوندی نیگەرانە
لەوەی ماكرۆن دەستەواژەی – توندڕەوی ئیسلامی- بۆ ڕەوندی ئیسلامی لەو وڵاتە
بەكارهێناوە.
وەك شارەزایان باسی دەكەن پابەندبوونی
فەرەنسا بە بنەماكانی عەلمانیەتەوە زۆر توندەو بەو پێیەش (دین) لە دامەزراوە
حكومییەكان جیادەكاتەوە، لە هەمان كاتیشدا هەموو ئایینەكان لەبەرامبەر یاسادا
یەكسانن.
هەروەها باس لەوەش دەكرێت كە فەرنسا
زۆرۆترین رەوەندی ئیسلامی تێدا كۆبووەتەوەو زۆرینەی بۆچوونەكانیش پێیان وایە كاتێك
وڵاتی فەرەنسا قەدەغەی باڵاپۆشی و پەچەی كرد لە نێو دامەزراوە فەرمییەكاندا، ئەو
ڕەوەندە ئەو هەلەیان قۆستووەتەوەو توانیویانە بیكەنە كەرەستەی خۆسازدانەوەیان و
گەشتن بە ئامانجی خۆیان.
ماكرۆن لەو كاتەوەی بووەتە سەركی ئەو
وڵاتە لەبارەی ڕەوەندیی ئیسلامییەوە قسەی هەبووە، لە نوێترین لێدوانیدا دوێنێ
–هەینی – لەدەرەوەی پاریس گوتی: ئیسلامی ڕادیكاڵی بوونەتە مەترسی لەسەر فەرەنسا،
بۆیە ناچارە بە جێبەجێكردنی بڕیارە تایبەتەكانی، بۆ ئەوەی ڕێگریی بكات لەوەی
بڕیارەكانی ئەوان بەسەر كۆمەڵگەی فەرەنسیدا نەچەسپێت. بۆئەوەی كۆمەڵگەیەكی دیكە
لەناو كۆمەڵگەی فەرەنسیدا دروست نەبێت. وەك ماكرۆن باسی دەكات زۆرجار ئەو دۆخە
دەبێتە هۆی دابڕانی بەشێك لە منداڵەكانیان لە قوتابخانەكان، لە هەمان كاتدا لە
ڕێگەی وەرزش و چالاكی ڕۆشنبیرییەوە فێری كۆمەڵیك شت دەكرێن كە لەگەڵ یاساكانی
وڵاتی فەرەنسادا یەكناگرنەوەو پێچەوانەن.
لە هەمان كاتدا وەك ماكرۆن باسی دەكات
ئاینی ئیسلام لەسەرجەم وڵاتانی جیهاندا ڕووبەڕووی قەیران بووەتەوەو تەنها لە
فەرنسا نییە، بۆیە چەند پێشنیارو پرۆژەی ئامادەكردووە و دەیداتە پەرلەمانی
وڵاتەكەی بۆ ئەوەی بیكەنە یاسا و بەر لە كۆتایی ئەمساڵ بچنە بواری جێبەجێكردنەوە
لەو پێشنیارانەش:
1-چاودێریكردنی توندو تۆڵ و وردی بواری
وەرزشی و ڕێكخراوەكان بۆ ئەوەی ئەو شوێنانە نەبنە سەنگەری ئیسلامیەكان و لەدژی
فەرەنسا بەكاری نەهێنن.
2-كۆتایی هێنان بە قبوڵكردنی بامگهێشتی
بانگەوازكارانی ئیسلامی بە مەبەستی ئەنجامدانی كۆڕو سیمینار و چالاكی رۆشنبیریی.
3-بە توندی چاودێریی ئەوانە بكات كە پارە بۆ
دروستكردن و بونیاد نانی مزگەوت دەكەن
4-ڕێگریی كردن لە گوتنەوەی وانەی تایبەتیو
فێركاریی لەنێو ماڵەكان.
لە هەمان كاتدا ماكرۆن گوتوویەتی پیویستە
فەرەنسا لەبواری ئابووری و كۆمەڵایەتیدا هەنگاوی باشتر هەڵبگرێت بۆ ئەوەی لایەنە
توندڕەوەكان ئەو بۆشاییە نەقۆزنەوەو نەبنە كۆمەڵگەیەكی دیكە خەڵك ڕوویان تێبكات.
ماكرۆن مەترسییەكانی خۆی نەشاردووەتەوە كە
توندڕەوە ئیسلامییەكان ببنە جێگرەوەی كۆمەڵگەی فەرەنسی، لە هەمان كاتدا باسی لەوەش
كردووە كە هیرشی توندڕەوە ئیسلامیەكان ئازادی و عەلمانیەتی فەرەنسی كردووەتە
ئامانج.
ماكرۆن باسی لەوەش كردووە كە ماوەیەك پێش
لە ئێستا پیاوێكی موسڵمان بە –ساتوور- هیرشی كردووەتە سەر گۆڤاری -شارلی ئیبدۆ- و
دووكەسی بیریندار كردووە، حكومەتیش هیرشەكەی بە تیرۆرستی ناوهێناوە، ئەوە لە
كاتێكدا لە 2015 چەند چەكدارێكی ئیسلامی بەچەكەوە هەلیانكوتایە سەر ئەو نوسینگەی
گۆڤارەكەو 12 كەسیان كوشت، ئەوەش لە تۆڵەی ئەو كاریكاتێرانەدا مە ئەو گۆڤارە
تەنزئامێزو گاڵتەجاڕە بۆ پێغەمبەری ئیسلامی دروستكردبوو. ئەوە لە كاتێكدا ژمارەیەك
خەڵكی دیاری موسڵمانی فەرەنسا هەموو جۆرە كارێكی تیرۆرستی ڕەتدەكەنەوەو لە هەمان
كاتیشدا وتەكانی ماكرۆنیان ڕەتكردەوەو پێیان وابوو ئەویش پشكی هەیە لە دروستكردنی
ناكۆكی لە كۆمەڵگەی فەرەنسیدا.
یەكێك لە چالاكانی بواری مافەكانی مرۆڤ
–یاسر اللواتی- لە توێتەری خۆی نوسیویەتی: لێدان لە موسڵمانەكان پێشتر تەنها
هەڕەشەو چاو سووركردنەوە بووە، بەڵام لە ئێستادا خەریكە دەچێتە بواری
جێبەجێكردنەوەو نوسیویەتی: ماركرۆن لەماوەی یەك كاتژمێری قسەكردندا گۆڕێ بۆ
عەلمانیەت هەڵكەند و ڕاستڕەوە توندڕەوەكان و چەپە نەیارەكانی ئیسلامی لەیەك
توندكردەوە، لە هەمان كاتیشدا مەترسی بۆ سەرژیانی ئەو موسڵمانانەش دروستكردووە كە
بانگەواز بۆ ئاینی ئیسلام دەكەن و هەموو ئەو قوتابخانە تایبەتانە دادەخات كە وانەی
ئاینی دەڵێنەوە و ماڵانەش دادەخات كە وانەی تایبەتیان تێدا دەگوترێتەوە، ئەوە لە
كاتێكدا بەهۆی پەتای كۆرۆناوە زۆرینەی شوێن و قوتابخانەكانی جیهانیش داخراون.
ئیسلام لە وڵاتی فەرەنسا بە دووەم ئایین
دێت لە ڕووی ژمارەی شوێنكەوتووانەوە، رۆژنامەی لۆمۆندی فەرەنسی لە ساڵی 2011 بڵاوی
كردووەتەوە كە ژمارەی مۆسڵمانانی فەرەنسا نزیكەی 6 ملیۆن كەس دەبن و زۆرینەی
ڕەهاشیان لەو كەسانەن كە لە وڵاتانی دیكەوە وەك پەنابەر چوونەتە فەرەنسا. بەجۆرێك
82% یان لە رۆژئاوای وڵاتانی عەرەبیەوە چوونەتە فەرەنسا و ئەوانیش بەم شێوەیە
دابەشبوون (43.2% جەزائیر، 27.5% مەغریب، 11.4% تونس، 9.3ئەفەریقای باشوور و
بیابانی ئەفەریقا) هەروەها 8.6% خەڵكی وڵاتی توركیان) ئەوانی تری كە دەمێنێـتەوە
پێكهاتەو كەمینەی وڵاتانی دیكەن.
بەپێی سەرچاوە نافەرمییەكان نزیكەی
200.000 فەرەنسی بوونەتە موسڵمان و ساڵانەش نزیكەی 4 هەزاركەس ئاینی خۆیان دەگۆڕن
و دەبنە موسڵمان. لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەكی ئێجگار زۆر لەو موسڵمانانەی كە چوونەتە
فەرەنسا هیچ پابەندبوونیان بە ئیسلامەوە نەماوە لە ڕووی ڕەفتارییەوە تەنها وەك ناو
خۆیان بە موسلمان دەزانن و لە هەندێك حاڵەتدا ئەو هەستەیان بۆ دەگەڕیتەوە.
بە پێی یاساكان فەرەنسا بە ئەركی خۆی
دەزانێت كە زەویی بۆشوێنە ئایینەكان دابینبكات و لەناو ئەوانەشدا مزگەوت و
لەسەردەمی نیكولاساركۆزیی دا چێشتخانەو قەسابخانەو ماركێتی حەڵاڵ كرایەوەو
بەدرێژایی ساڵ بانگەشە بۆ ئەو جۆرە خۆراكەكە بكەن و تەنانەت ماركێتە گەورەكانی وەك
–كارفوور- و –كوورا- و جیان- لە مانگی ڕەمەزان و بۆنە ئاینیەكاندا بانگەشە بۆ
خواردنی حەڵاڵ بكەن ..
بەپێی ڕاپۆرتە هەواڵدەرییەكانی فەرەنسا
ئاینی ئیسلام دەستی گەشتووەتە ناو سوپای وڵاتەكەو هەندێك لە ئەفسەرو ئەندامانی
سوپا بوونەتە موسڵمان. ڕێژەیان لە ئێستادا نزیك بووەتەوە لە 4%ی پێكهاتەی سوپای
ئەو وڵاتە.
مێژوو نووسان باس لەوە دەكەن كە ئیسلام
لەساڵی 96 كۆچییدا كاتێك تاریقی كوڕی زیاد بەرەو رۆژئاوا رۆشتووەو تا چووەتە
–جەبەل تاریق- پاشان ناوچەكانی تەرتووشەو بەرشەلۆنە و ئیربوونەیان
دۆزیوەتەوە. دواتر سوپای موسڵمانان بەرەو پاریس رۆشتوون بەسەرۆكایەتی
عەبدولڕەحمانی غافقی، پاشان ئیسپانیا بووەتە ناوەندێكی گەورەی بڵاوبوونەوەی ئیسلام
و دوای ئەویش لە سەدەی 15 زاینیدا و لەكاتێكدا ئیمبراتۆریەتی عوسمانی چووەتە ئەو
وڵاتە و ئاینی ئیسلامیان بڵاوكردووەتەوەو قۆناغی دووەمیش دەكەوێتە دوای جەنگی
جیهانی یەكەم و بەر لە جەنگی جیهانی دووەم كە فەرەنسا پێویستی بە دەستی كار هەبوو
بۆ بونیاتنانەوەی وڵاتەكەیان لە دوای جەنگ و بۆ ئەو مەبەستەش لە مەغریبەوە نزیكەی
70 هەزار كەسیان بۆ كاركردن بردووەتە فەرەنسا، هەرچی قۆناغی سییەمیشە دەكەوێتە
دوای لێشاوی كۆچی موسڵمانان بەرەو ئەو وڵاتانە بە تایبەتی لە پەنجاكانی سەدەی
ڕابوودوو تا دەگاتە ئێستا.
ئەوانەی كە نوێنەرایەتی موسڵمانانی
فەرەنسا دەكەن ئەم دامەزراوە جۆراوجۆرانەن:
1-پەیمانگای ئیسلامی و مزگەوتی گەورەی پاریس
كە لە 1926 ەوە دامەزراوە و تا ئێستاش وەك ئیسلامێكە میانڕەو كارەكانی خۆیان دەكەن
و خەڵكێكی زۆر پشتیوانی لە بۆچوونەكایان دەكەن.
2-یەكێتی ڕێكخراوە ئیسلامیەكانی فەرەنسا،
ئەمانە نوێنەری ناڕاستەوخۆی ڕێكخراوی ئیخوان موسلمینن و بەشێك لە مزگەوت و یانەو
ناوەندەكانی خوێندن بەڕێوە دەبەن. ساڵانە دیداری موسڵمانانی فەرەنسا و چەندین بۆنە
كۆبوونەوەو كۆنفراسی ئیسلامی بەڕێوە دەبەن.
3-فیدراڵێەتی نیشتیمانی موسڵمانانی فەرەنسا
كە ساڵی 1985 دامەزراوەو پەیوەندی جیهانی ئیسلامی بەڕێوەی دەبات، بەشێكی زۆریان
لەلایەن ئەو كەسایەتیانەوە بەڕێوە دەبرێت كە فەرەنسین و ئاینی ئیسلامیان وەرگرتووە.
4-كۆمەڵی دەعوەو تەبلیغ ، لە بنەمادا ئەو
گرووپە ئیسلامییە لە لایەن ئەبوئەعلای مەودووییەوە دامەزراوە لە نیوەكیشوەری
هیندستان، ئەمانە بەهیچ شێوەیەك كاریان بە سیاسەت و دەستێوەردانی سیاسییەوە نیەو
كاری ئەوان تەنها پەروەردەو بواری كۆمەڵایەتییە
5-موسڵمانە توركەكان كە لەدوو ڕیگەوە
كارەكانیان دەكەن، بەشێكیان لە ڕیگەی باڵێۆزخانەی توركیاوە سەرپەرشتی و ڕێنمایی
دەكرێن و بەشێكی دیكەیان لەدژی ئەوانەن كە پێدەچێت لە بزوتنەوەی خزمەتی
فەتحوڵاگولەن بن.
6-گروپی فایاكا بەشێك لە ئەفەریقیەكان و
هیندییەكان ژمارەیەك مزگەوتیان بەدەستەوەیەو كاری خۆیان دەكەن.
7-ئیسماعیلیەكان كە ئەمانیش چەند
ناوەندێكیان بەدەستەوەیە.
8-ئەنجومەنی فەرەنسا بۆكاروباری ئیسلامی(CFCM)، ئەم ئەنجوومەنە لە لایەن
نیكولاساركۆزییەوە دامەزراوەو تا ئێستاش تەنها ناوەندی فەرمییە لە لایەن حكومەتی
ئەو وڵاتەوە بۆ موسڵمانەكان دروستكرابێت.
ئەوەی جێگەی سەرنجی كۆڕوكۆبوونەوە
ئیسلامیەكانی ئەو وڵاتەیە ئەوەیە موسڵمانان سەرجەم ڕێساو یاساكانی ئەو وڵاتە
جێبەجێدەكەن لە ڕووی پێدانی باج و مامەڵەی یاسایی و لەكۆی گشتیدا وەك هاوڵاتییەكی
فەرەنسی ڕەفتار دەكەن،بەڵام سوودمەند نەبوون لەو پێداویستییانەی كە حكومەت بۆ
شوێنكەوتەی ئاینێكی دیكە دابینی دەكات و جیاكارییان لەگەڵ دەكات.
كێشە ناوخۆییەكانی ئەو دەستەو گرووپانە
كەم نین ولەم خاڵانەدا خۆیان دەبیننەوە:
1-هاوسەرگیریی لەگەڵ خەڵكی دیكە بەپێچەوانەی
پێشینەكانی خۆیان.
2-ناكۆكی نێوان دەستەو گروپ و لایەنگرانی
ئیسلامی و كێشەی مزگەوت و وتارو ئەنجامدانی كارو چالاكی ئیسلامی.
3-بێئاگابوونی نەوەی نوێ لە ئیسلامی ڕاستەقینەو
كاریگەریی میدیا لەسەر نەوەی نوێ .
4-گۆڕستانی تایبەت بە موسڵمانەكان وەك
پێویست نییە.
جگە لەمانە، موسڵمانەكانی فەرەنسیا كێشەی
دەرەكیشیان زۆرە لەوانەش:
1-میدیای فەرەنسی و ئەوروپی زۆر بە خراپی
كاریان لەسەر دەكات و بەردەوام بە نەرێنی نیشانیان دەدات.
2-دژایەتی گروپ و دەستە ڕاستڕەوەكانی
ئەوروپی زۆر لە دژی موسڵمانەكان ڕەفتار دەكەن و لە هەرجێگەیەكدا بن دەبنە كێشە
بۆیان .
3-هەبوونی دەنگێكی بەرز لەناو فەرەنسادا كە
هەموو جۆرە ئیسلامێك ڕەتدەكاتەوەو بەهیچ جۆرە موسڵمانێك قایل نابێت.
4-قەدەغەی جلوبەرگی ئیسلامی لەنێو خوێندنگەو
زانكۆو فەرمانگە حكومیەكاندا.
5-سزای توندو بێرەحمانە بۆ ئەو موسڵمانانەی
كە تازە ڕوو لەو وڵاتە دەكەن .
6-لەمپەر دروستكردن بۆ بۆنەو كارە
ئیسلامیەكان.
7-هەبوونی ژمارەیەك لە توندڕەوی ئیسلامی
–وەك هەر وڵاتێكی دیكە- لە فەرەنسا بووەتە كەرەستەی ڕاگەیاندنەكان و ئەوانیش بە
لەبەرچاوگرتنی كارو كردەوەكانی ئەوان هەموو موسڵمانێك و ئایندارێكی ئیسلامی بە
توندڕەو وێنا دەكەن و لەو ڕێگەیەشەوە كۆمەڵگەی فەرەنسی لەدژیان دنەو هاندەدەن.
8-ڕیككای زۆر توندو سەخت لەبەردەم ئەو
كەسانەی كە بەفەرمی ئاینی خۆیان دەگۆڕن.
فەرەنسا وەك وڵاتێكی كاریگەرو خاوەن پێگەی
گەورەی ئەوروپی بەرەو هەر ئاڕاستەیەك هەنگاو هەڵبگرێت كاریگەریی لەسەر داهاتووی
ململانێكانی نێوان عەلمانیەت و ئیسلامیەكانی جیهان دەبێت، لە لایەكی دیكەشەوە بۆ
ڕووبەڕووی بوونەوەی توندڕەویش ڕێگەی دیكەش هەیە بگیرێتەبەر، بەڵام ئەوەی كە ماكرۆن
دەیەوێت بیگرێتەبەر بەبۆچوونی لایەنگرانی ئیسلامی زیانی گەورەی بۆداهاتووی
وڵاتەكەی و پرۆسەی دیموكراسی دەبێت و فەرەنسا بەرەو دیكتاتۆریەت و سەردەمی شەڕی
ناوخۆی ئایینەكان دەگێڕێتەوە.