03:07 - 09/09/2020
كۆیلایەتی لە ژمارەیەك لە وڵاتی ئەفریقی بەردەوامە
ئەگەرچی كۆیلایەتی نه‌ریتێكی له مێژینه‌یه‌و پاشخانی تایبه‌ت به خۆی هه‌یه‌و خه‌باتی زۆریش كراوه بۆ بنه‌بڕكردنی و بە یاساش قەدەغەكراوە، بەڵام هێشتا لە ژمارەیەك
وڵاتی ئەفریقی بەردەوامی هەیەو پێیان ده‌گوترێت كۆیله‌ی سه‌رده‌م
.
كۆیلایەتی بەشێوەیەكی فراوان بۆ
چەندین سەدە لەو وڵاتە ئەفریقیانە بەردەوام بوو كە بە وڵاتانی كەناراوەكانی
ئەفریقیا ناسراون، كۆیلایەتی لەو وڵاتانە بەشێوەیەكی فراوان لەساڵی 1981 وە
قەدەغەكرا، لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەكی زۆری خەڵك لەو ناوچانە بەدەست دەرئەنجامەكانی
ئەو پرۆسەیەوە دەناڵێنن بەهۆی ئەوەی سەرپێچیكاران و ئەوانەی درێژە بە سیستمی
كۆیلایەتی دەدەن لە لێپرسینەوەی یاسایی هەڵدێن...
كۆیلایەتی لە مۆریتانیا
معتی الله ولد مبارك كە لەناوچەكانی دەوروبەری شاری نواكشوت ی
پایتەختی مۆریتانیا دەژیەت،ماوەیەكی زۆر وەك كۆیلە ژیاوە، ئەو ئازارەكانی
كۆیلایەتی تێپەراند و لە تەمەنی سی ساڵیدا لەكۆیلایەتی ئازاد بووە و لەژێر دەستی
خاوەنەكەی هاتۆتە دەرەوە، بەڵام ئێستا لەدۆخێكی ناخۆشدا دەژیەت و شەڕ دەكات
لەپێناوی دەستخستنی خۆراكی رۆژانەی و پەیداكردنی قوتی ژیان.
مبارك بەبیرخستنەوەی یادەوەریەكانی رۆژانی كۆیلایەتی ئازار
دەچێژێت، معتی الله بە كەناڵی دووچەڤێلەی ئەڵمانی گوت " من خزمەتكاری حوشتر و
مانگاكان بووم، هەروەها ئاوم دەبرد و دارم دەبڕی و پارچە پارچەم دەكرد و دەمكرد بە
خەڵوز" بەڵام ئەوەی زۆر ئازاری دەدات چارەنوسی خێزانەكەیەتی كە لەدۆخێكی
نارەحەتدا ژیاون، ولد مبارەك دەڵێت " بۆمن ئابڕووچوون بوو، لەبەرچاوی من لەدایكم
و خوشكەكەمیان دەدا و دەستدرێژی سێكسیان دەكردە سەریان.
كابوسی ئەو كۆیلەیە ساڵی 2003 كۆتایی هات كاتێك یەكێك لە
فەرمانبەرەكانی رێكخراوێكی ناحكومی توانی قەناعەت بە خاوەنەكەی بكات كە ئازادی
بكات.
مافی پاراستنی كەرامەتیان نیە
مۆریتانیا وەك دوا وڵاتی جیهان كۆیلایەتی قەدەغەكرد لەساڵی 1981،
لەگەڵ ئەوەشدا حاڵەتەكانی هاوشێوەی ژیانی ولد موبارەك هەن.
بەپێی مەزندەی مافپەروەرە خۆجێیەكان چەندین هەزار كەس بەتایبەتیش لە
كەمینەی حراتین و مۆریتانیە بە رەگەز ئەفریقیەكانی باشوری بیابان، لەو وڵاتە بە بێ
بەرامبەر كاریان پێدەكرێت یان لە ماڵەكان وەك خزمەتكار كار دەكەن، یان دەبنە
قوربانی و بە منداڵی هاوسەرگیریان لەگەڵ دەكرێت، تەنانەت ئەگەر ئازادیش بن و
كۆیلەش نەبن ئەوە كەمینەی حراتین لەدۆخێكی خراپدا لە پەراوێزی كۆمەڵگە دەژیەن.
كۆیلایەتی میژوویەكی دووروودرێژی هەیە لە مۆریتانیا كە وڵاتێكی
كەناراوی ئەفریقیە لە باكوری رۆژئاوای ئەفریقیا، سارە ماسیوسون كە لە سەنیگال
دەژیەت و وەك فەرمانبەر لە رێكخراوی ڕووبەڕووبونەوەی كۆیلایەتی نێودەوڵەتی
كار دەكات دەڵێت " بەدرێژای نەوەكان كەسە قژ رەشەكان بەزۆری لەلایەن قژ
كراوەكان، كراون بەكۆیلە، تەنانەت منداڵ و نەوەكانیشیان راستەوخۆ دەبوونە موڵكی
ئەو كەسانەی كە خاوەنداریەتی دایك و باوكی كۆیلەكانیانن" رێكخراوەكەی سارە
ناوەندەكەی لەشاری لەندەنە و كار دەكات بۆ كۆتایی هێنان بەكۆیلایەتی لەجیهاندا.
كۆیلایەتی پاشەكشەی كردووە بەڵام
ماسیوسون دەڵێت ئەو جۆرە لە كۆیلایەتی لە پاشەكشەدایە لە
ئەمرۆدا، لەماوەی چل ساڵی رابردوودا ژمارەیەكی زۆر لە كۆیلەكان لە خاوەنەكانیان
دووركەوتنەوە، بەڵام ماسوسون بەحوكمی كارەكەی تائیًستاش حاڵەتەكانی خاوەنداریەتی
كۆیلە دەبینێت، كە كۆیلەكان رۆژانە لەژێر چاودێریدان و ناچار دەكرێن بەبێ بەرامبەر
كار بكەن، لەگەڵ ئەوەی ئەوە بە یاسا قەدەغەكراوە، وەك یاسای چاودێریكردنی خاوەن
كۆیلەكان كە ساڵی 2007 لە مۆریتانیا دەرچووە، بەڵام ماسیوسون دەڵێت لە راستیدا
یاسا كارناكات بۆ لێپرسینەوە و سزادانی ئەوانەی پێچەوانەی یاساكە كار دەكەن.
كۆیلایەتی و رەفتاری هاوشێوەی كۆیلایەتی دەگەڕێتەوە بۆ چەندین
سەدە لە ژمارەیەكی زۆر لە وڵاتانی ئەفریقی هەروەك ماسسوسون دەڵێت ئەم بەڵایە لەناو
ژمارەیەك لە پێكهاتەكانی وڵاتانی كەناراوی ئەفریقیا هەیە لەوانەش چاد و سودان و
مالی و نیجر، ماسیوسون دەڵێت " لەڕووی مێژوویەوە ئەوانەی رەنگی قژیان كراوە
بووە لە باكور ئەو كەسانەیان بردووە كە رەنگی قژیان رەش بووە و لەباشور ژیاون و
كردویانن بە كۆیلە، لەناو زۆر لەپێكهاتەكانی ئەفریقی كلتوری هاوشێوەی ئەوە هەیە.
رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان ژمارەی ئەو
كەسانەی كە لەدۆخی هاوشێوەی كۆیلایەتی دەژیەن لە ئەفریقیا بە 3،7 ملیۆن كەس مەزندە
دەكات.
لەسەر ئاستی رۆژی 2ی كانونی یەكەمی هەموو ساڵێك بەرۆژی جیهانی
هەڵوەشاندنەوەی كۆیلایەتی دادەنرێت، لەو رۆژەدا و لەساڵی 1949 ژمارەیەك لە وڵاتانی
ئەندامی نەتەوەیەكگرتووەكان رێككەوتنێكیان واژۆكرد بۆ كۆتایی هێنان بە بازرگانی
كردن بەمرۆڤ.