04:45 - 12/08/2020
كۆچی نایاسایی... پەنابەرانی نۆكه‌ندی ئینگلیزی لە كوێوە دێن؟ لەچی ڕادەكەن؟
ئەمرۆ رۆژێكی گەرمە لەو هەرێمە و ئاوەكە بە ئارامی شەپۆلەكانی لەكەناراوەكان دەدات، لەنزیك ئەو شوێنەی كە كەمترین ماوەی دەریایی نێوان بەریتانیا و فەرەنسایە، ئەمە دۆخێكی نمونەیی گونجاوە بۆ گواستنەوەی پەنابەران، لەرێگەیەكی دەریاییەوە كە لەسەرئاستی جیهان قەرەباڵغترین رێگایە و پەنابەران هیواخوازن بگەنە وڵاتێك كە ببێت بە نیشتمان بۆیان.
دانیشتوانی خۆجێی دەڵێن لە كاتژمێرەكانی سەرەتای رۆژ و لەبەیانیەكی زوودا، ژمارەیەك پەنابەر كە ئافرەتی دووگیانیشیان تێدایە دەبینن كە لەسەر كەناراوەكان پشوو دەدەن، بەدڵخۆشیەوە هەناسە دەدەن، بەوپێیەی رزگاریان بووە لە بڕینی رێگەكە.
ژمارەیەكی زۆر لەكۆچبەران لە بەلەمی بچوك بچوكدا لەرێگەی نۆكەندی ئینگلیزی خۆیان دەگەیەننە شانشینی یەكگرتووی بەریتانیا بۆ ئەوەی داوای مافی پەنابەرێتی بكەن و دەست بكەن بە ژیانێكی نوێ.
تەنها لەكۆتایی هەفتەی رابردوو زیاتر لە 200 كۆچبەر لەرێگەی كەناراوەكانەوە خۆیان گەیاندۆتە بەریتانیا.
ئەو شوێنانەی كە كۆچبەران لێیەوە هەڵدێن:
یەمەن
یەمەن یەكێكە لە وڵاتانەی كە زۆرترین رێژەی هەژاریان تێدایە، شەڕی ناوخۆ ئەو وڵاتەی وێرانكردووە، یەمەن دەكەوێتە بەشی باشوری نیمچەدورگەی عەرەبی، ماوەی 10 ساڵە بۆتە گۆڕەپانی شەڕی نێوان دوو مەزهەبی ئاینی، بەڵام بە پشتیوانی ژمارەیەك وڵاتی دراوسێ لەم دوایانەدا شەڕەكە زیاتر پەرەی سەند، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ژمارەیەك كێشەی تری جۆراوجۆر بەرۆكی ئەو وڵاتە بگرێت، لەوانەش هێرشی ئیسلامیە توندرەوەكان و بزوتنەوەی جوداخوازی باشوری یەمەن، ئەمە جگە لە چەند كێشەیەكی تری وەك گەندەڵی و بێكاری و كەمی خۆراك كە بەرۆكی ئەو وڵاتەی گرتووە.
ئەریتریا
ئەریتریا دەكەوێتە سەر دەریای سور، بەرامبەر سعودیە، یەكێكە لە وڵاتە هەژارەكانی ئەفریقیا، ژمارەی ئەو هاوڵاتیە ئەریتریانەی لەدەرەوەی وڵاتەكەیان دەژیەن بە 1،5 ملیۆن كەس مەزندە دەكرێت كە دەكاتە پێنج یەكی كۆی ژمارەی هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە، یەكێك لەهۆكارەكانی كۆچكردنی ئەریتریەكان، خزمەتی سەربازی زۆرەملێی بێسنورە، بەجۆرێك هەر كەسێك تەمەنی لەنێوان 18 بۆ 50 ساڵیدا بێت ئەگەری ئەوەی هەیە بانگهێشت بكرێت بۆ خزمەتی سەربازی كە دەكرێت چەندین ساڵ بەردەوام بێت.
بەدرێژایی چەند دەیەیەك، ئابوری ئەریتریا بەدەست شەڕ و دەسەڵاتی دیكتاتۆر و كاریگەری سزاكانی نەتەوەیەكگرتووەكانەوە ناڵاندویەتی، ئومێدی ئەوە هەیە بەهۆی پەیوەندی نوێی نێوان ئەریتریا و ئەسیوبیاوە دەرگایەك بۆ ئابوری و باشكردنی دۆخی هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە بكرێتەوە.
چاد
چاد دەكەوێتە ناوچەی باكوری ناوەراستی ئەفریقیا و زۆرینەی خاكەكەی بیابانە، یەكێكە لەو وڵاتانەی رێگە بەهاوڵاتیەكانی نادات بۆچوون دژی حكومەت دەرببرن.
چاد وڵاتێكی دەوڵەمەندە بە زێر و یۆرانیۆم، هەروەها بەم دوایانە وەك وڵاتێكی هەناردەكاری نەوت تۆماركرا، بەڵام لەڕووی مێژوویەوە لەدوای وەرگرتنی سەربەخۆی لەفەرەنسا ئەو وڵاتە دۆخێكی نا سەقامگیر و توند و تیژی تێدایە، سەرچاوەی نا سەقامگیریەكەش بەزۆری ئاڵۆزی نێوان باكوری وڵاتە كە زۆرینەی عەرەبی موسڵمانن لەگەڵ باشور كە زۆرینەیان مەسیحین، چاد بەدەست كەمی هۆكارەكانی گواستنەوەی گشتیەوە دەناڵێنێت.
میسر
ژمارەی دانیشتوانەكەی نزیك دەبێتەوە لە 105 ملیۆن كەس، میسر بەیەكێك لەو وڵاتانە دادەنرێت كە یاریكەرێكی سەرەكی رۆژهەڵاتی ناوەراستە، بەڵام دەسەڵاتداران زیاتر كۆنترۆڵی دەزگاكانی راگەیاندن و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانیان كردووە.
ئابوری میسر بەدەست بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆناوە لە 2020 دەناڵێنێت، هەروەها ئەو ئاڵۆزیە سیاسیە لەماوەی 10 ساڵی رابردوودا لەو وڵاتە هەبوو، وایكردووە میسریەكان وڵاتەكەیان جێبهێڵن.
هەروەها كێشەی حكومەت لەگەڵ ئیسلامیەكان كە هاوڵاتیانی مەدەنی و گەشتیاران دەكوژن لەسنورەكانی نێوان میسر و ئیسرائیل.
میسر هۆكاری گواستنەوەی باشی هەیە و ژێرخانی دەوڵەت و كۆمپانیای زۆری لە بەشێكی زۆری شارەكان هەیە، هەروەها بەشێوەیەكی باش سود لە گەشتیاری نێودەوڵەتی وەردەگرێت.
سودان
سودان وڵاتێكی فراوانە لەڕووی ڕووبەرەوە، دەكەوێتە باكوری ئەفریقیا و درێژدەبێتەوە بۆسەر دەریای سور، ساڵی رابردوو مانگێك لە نارەزایەتی و خۆپیشاندان كۆتایی هێنا بە دەسەڵاتی چەوساندنەوە و زۆرەملێ و حكومەتێكی نوێ پێكهێندرا، بەڵام سودان ماوەیەكی زۆرە بەدەست شەڕ و ئاڵۆزیەوە دەناڵێنێت.
بەهۆی دوو جەولە شەڕی ناوخۆی نێوان باكور و باشور 1،5 ملیۆن كەس كوژران، هەروەها بەردەوامی ئاڵۆزیەكانی رۆژئاوای دارفور بۆتە هۆی ئاوارەبوونی 2 ملیۆن كەس و كوژرانی زیاتر لە 200 هەزار كەس.
ساڵی 2011 ئەو وڵاتە دابەش بوو، باشوری سودان بووە دەوڵەتێكی سەربەخۆ، حكومەت بەچڕی هەژمونی بەسەر هۆیەكانی راگەیاندندا سەپاندووە.
عێراق
ژمارەی دانیشتوانی عێراق 37 ملیۆن كەسە و دراوسێی توركیا و ئێران و سعودیە و چەند وڵاتێكی ترە، دوای ئەوەی بووە گۆڕەپانی شەڕی نێودەوڵەتی، لەئێستادا شەڕ و توند و تیژی بەردەوامە لەنێوان گروپە ئاینیە جیاجیاكاندا، كابینە یەك لەدوای یەكەكانی دوای شەڕی عێراق هەوڵ دەدەن لەپێناوی پارێزگاری لە یاسا و سیستمی گشتی، بەڵام زۆركەم ئەو وڵاتە ئارامی بەخۆیەوە بینیوە.
نا سەقامگیری بۆتە هۆی ئەوەی قورس بێت جارێكی تر ئابوری بونیاد بنرێتەوە كە چەندین دەیە بەهۆی شەڕ و گەمارۆوە لاواز بووە، ئەمە هەموو لە كاتێكدایە عێراق دووەم وڵاتە لەڕووی یەدەگی نەوتی خاوەوە.