06:34 - 05/08/2020
بۆكۆ حه‌رام..له قه‌ده‌غه‌كردنى پانتۆڵه‌وه بۆ چالاكى ژێرزه‌مینیى
هێرشێكى چه‌كدارى له‌سه‌ر سنوورى كامیرۆن و نه‌یجیریا، دیسانه‌وه سه‌رنجه‌كانى خسته‌وه سه‌ر بۆكۆ حه‌رام، به‌رپرسێكى كامیرۆنى رایگه‌یاند، گروپێكى چه‌كداریى كه گومان ده‌كرێت بۆكۆ حه‌رام بن، هێرشیان کردووەتە سه‌ر خێوه‌تگه‌ى ئاواره‌كان له گوندى نه‌جوتشوى نزیك سنوورى نه‌یجیریا له باكوورى كامیرۆن، كه ١٦ كه‌سیان كوشتووه‌و حه‌وت كه‌سى دیكه‌یان برینداركردووه.
بۆكۆ حه‌رام چین؟
بۆكۆ حه‌رام له نه‌یجیریا كه گه‌وره‌ترین وڵاتى ئه‌فریقایه له‌ڕووى رووبه‌ره‌وه، شه‌ڕ ده‌كه‌ن بۆ رووخانى حكومه‌ت و دامه‌زراندنى خه‌لافه‌تى ئیسلامى، له‌رێگه‌ى ته‌قینه‌وه‌و تیرۆر و رفاندنه‌وه فشار ده‌كه‌ن و كارده‌كه‌ن.
بۆكۆ حه‌رام هه‌موو چالاكییه‌كى سیاسى له موسڵمانان قه‌ده‌غه‌كرد، یاخود هه‌ر چالاكییه‌كانى كۆمه‌ڵایه‌تى په‌یوه‌ندیدار بۆ كۆمه‌ڵگه‌ى رۆژئاواوه، ده‌نگدان له هه‌ڵبژاردن و پۆشینى كراس و پانتۆڵ، فێربوون و په‌روه‌رده‌ى عه‌لمانیى، له قه‌ده‌غه دیاره‌كانى لیستى قه‌ده‌غه‌كراوه‌كانى بۆكۆ حه‌رامن.
بۆكۆ حه‌رام وایده‌بینێت، كه وڵاتى نه‌یجیریا له‌لایه‌ن كافرانه‌وه به‌ڕێوه‌ده‌برێت، به چاوپۆشین له‌وه‌ى سه‌رۆك موسڵمان بێت، یاخود نا، چوارچێوه‌ى پرۆسه‌ى سه‌ربازییه‌كانى فراوانكردووه بۆ وڵاتانى دراوسێش.
ئه‌گه‌رچى ناوى فه‌رمى كۆمهڵهكه بریتییه له(كۆمه‌ڵه‌ى ئه‌هلى سونه، بۆ بانگه‌واز و جیهاد) به‌ڵام دانیشتوانى شارى مایدوغۆرى باكورى رۆژهه‌ڵات، كه باره‌گاى كۆمه‌ڵه‌كه‌ى لێ بوو به بۆكۆحه‌رام ناویان ده‌هێنان و به‌و ناوه ناسران.
بۆكۆ حه‌رام به زمانى هوسا واته(په‌روه‌رده‌ى رۆژئاوایى قه‌ده‌غه‌یه) ده‌وترێت وشه‌ى بۆكۆ له‌بنه‌مادا واته(ساخته) ئه‌مه‌ش وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك دێت بۆ په‌روه‌رده‌ى رۆژئاوایى.
زه‌مینى سه‌ربازگه
له‌سه‌ره‌تاى كه‌وتنى خه‌لافه‌تى سوكوتو كه حوكمڕانى چه‌ند ناوچه‌یه‌كى ده‌كرد كه ئێستا ده‌كه‌ونه باكورى نه‌یجیریا و باشورى كامیرۆن، كه‌وتنه ژێر كۆنتڕۆڵى به‌ریتانیا له ساڵى ١٩٠٣، هه‌ندێك موسڵمانى ئه‌و ناوچانه به‌رگرییان كرد و په‌روه‌رده‌ى رۆژئاواییان ره‌تكرده‌وه.
تا ئێستاش زۆرێك له‌وان ره‌تیده‌كه‌نه‌وه، منداڵه‌كانیان بنێرن بۆ قوتابخانه‌ى رۆژئاواییه‌كان، كه حكومه‌ت به‌ڕێوه‌ى ده‌بات، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه محمد یوسف پیاوى ئاینیى له ساڵى ٢٠٠٢ له مایدۆغۆرى بۆكۆحه‌رامى پێكهێنا، كه له‌وێ كۆمه‌ڵه‌یه‌كى دینى لێیه و قوتابخانه‌و مزگه‌وتى ئیسلامى له خۆده‌گرت. ژماره‌یه‌كى زۆر له خێزانى موسوڵمانان چووبوونه كۆمه‌ڵەكه‌وه‌و له وڵاتانى دراوسێشه‌وه منداڵیان ره‌وانه‌ى قوتابخانه‌كانى ئه‌وێ ده‌كرد.
به‌ڵام بۆكۆ حه‌رام ته‌نها بایه‌خى به په‌روه‌رده‌و فێركردن نه‌ده‌دا، به‌ڵكو ئامانجى سیاسى هه‌بوو كه دامه‌زراندنى ده‌وڵه‌تى ئیسلامییه، وه ده‌یانویست له قوتابخانه‌كانه‌وه چه‌كدار پێبگه‌یه‌نن و ئاماده‌ى بكه‌ن.
له ساڵى ٢٠٠٩ بۆكۆ حه‌رام زنجیره‌یه‌ك هێرشى ئه‌نجامدا بۆ سه‌ر باره‌گاكانى پۆلیس و ده‌زگاكانى دیكه‌ى حكومه‌ت، له مایدۆغۆرى پایته‌ختى ویلایه‌تى بورنو.
به‌هۆى ئه‌مەوە شه‌ڕو ئاڵۆزیى دروست بوو له شه‌ڕ و گوله بارانى شه‌قامه‌كانى مایدۆغۆریدا سه‌دان چه‌كدارى بۆكۆحه‌رام كوژران و هه‌زاران كه‌س له دانیشتووانى شاره‌كه هه‌ڵاتن.
له كۆتاییدا هێزه ئه‌منییه‌كانى نه‌یجیریا ده‌ستیان گرت به‌سه‌ر باره‌گاى بۆكۆ حه‌رام و ژماره‌یه‌كى زۆریان ده‌ستگیركران و محمد یوسفى سه‌ركرده‌یان كوژرا و له‌سه‌ر شاشه پیشاندرا، هێزه ئه‌منییه‌كانى كۆتایى بۆكۆ حه‌رامیان راگه‌یاند.
به‌ڵام جارێكى دیكه چه‌كداره‌كانى بۆكۆ حه‌رام به سه‌ركردایه‌تى ئه‌بوبه‌كر شیكاو كۆبوونه‌وە گه‌ڕانه‌وه‌و یاخیبوون، له ساڵى ٢٠١٣ ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانى ئه‌مریكا ئه‌م كۆمه‌ڵه‌ى خسته لیستى تیرۆره‌وه، به ره‌چاوكردنى ئه‌وه‌ى كه بۆكۆ حه‌رام په‌یوه‌ندیى خۆیان له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵه توندڕه‌وه‌كانى دیكه په‌ره‌پێداوه وه‌ك قاعیدە له وڵاتى مه‌غریب، ئه‌وه‌ش له‌پێناو "جیهادى جیهانى".
شێوازى جیاواز
كاره‌كانى بۆكۆ حه‌رام نیشانه‌ى جیاوازیان هه‌یه، وه‌ك به‌كارهێنانى ماتۆڕسكێل له‌لایه‌ن چه‌كداره‌كانه‌وه بۆ كوشتنى پۆلیس و سیاسییه‌كان و هه‌ر كه‌سێك كه ره‌خنه‌یان لێده‌گرێت، له‌ناو ئه‌وانه‌دا پیاوانى ئاینیى مه‌سیحیى و موسڵمانیشیان به ئامانج ده‌گرت.
پاشان بۆكۆ حه‌رام به گوڕێكى زیاتره‌وه، هێرشه‌كانی له باكور و ناوه‌ڕاست و نه‌یجیریان چڕكرده‌وه، كه بریتیبوون له ته‌قاندنه‌وه‌ى كه‌نیسه‌كان و پاسى نه‌فه‌رهه‌ڵگرو یانه‌كانى خواردنه‌وه‌و باره‌گا سه‌ربازییه‌كان، ته‌نانه‌ت باره‌گاكانى پۆلیس و نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش له ئه‌بوجاى پایته‌خت ته‌قێندرانه‌وه.
له‌و كاته‌دا دوودڵى و ترس زیادى كرد به‌هۆى به‌رزبوونه‌وه‌ى توندوتیژییه‌كان، حكومه‌ت له ئایارى ٢٠١٣ دۆخى له‌ناكاوى له سێ ویلایه‌تى باكور راگه‌یاند(بورنو، یوبى، ئه‌داماوه)،
چه‌كداره‌كانى بۆكۆ حه‌رام به شێوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى له پێكهاته‌ى كانورى پێكده‌هاتن، كه گه‌وه‌رترین پێكهاته بوون له‌و سێ ویلایه‌ته، زۆربه‌ى كه‌سانى ئه‌م پێكهاته‌یه به‌وه ده‌ناسرێنه‌وه كه شوێنه‌وارى برین له‌سه‌ر روخساریانه، یاخود به‌و شێوه‌ن كه برین له‌سه‌ر روخساریان بێت، وه ده‌توانرێت به ئاسانى بناسرێنه‌وه‌و جیابكرێنه‌وه له نه‌یجیرییه‌كان به‌هۆى شێوه‌زاره‌كه‌یانه‌وه كه هوسایى قوڵه. له ئه‌نجامى ئه‌مه به‌شێوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى چه‌كداره‌كانى له باكورى رۆژهه‌ڵات كاریان ده‌كرد، ئه‌و شوێنانه‌ى تێیدا نامۆ نه‌بوون و نه‌ده‌ناسرانه‌وه.
خەلافەتی ئیسلامی
دواى ئه‌وه‌ى كه هێزێكى زۆر له میدۆغۆرى بڵاوه‌یپێكراو كۆمه‌ڵه‌ى پاسه‌وانى پێكهێنرا، بۆكۆ حه‌رام پاشه‌كشه‌یان كرد، بۆ دارستانى سامبیسا له باكور و چیاى ماندارا له نزیك سنوورى كامیرۆن.
له‌وێ چه‌كداره‌كانى بۆكۆ حه‌رام هێرشیان ده‌كرده سه‌ر گوندو شاره‌كان، ژن و منداڵیان ده‌ڕفاند و كوڕو پیاوه‌كانیان به زۆر ده‌كرده چه‌كدار له ریزه‌كانى خۆیان.
له نیسانى ٢٠١٤ بۆكۆ حه‌رام رووبه‌ڕووى ئیدانه‌كردنێكى نێوده‌وڵه‌تى بووه‌وه دواى فڕاندنى ٢٠٠ كچه خوێندكار له شارى شیبوك له ویلایه‌تى برونو، رایانگه‌یاند كه وه‌ك به‌نده و ده‌ستكه‌وتى شه‌ڕ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن. دواتر گروپه‌كه تاكتیكى خۆى گۆڕى و له‌و ناوچانه جێگیر بوون كه وه‌ك ناوچه‌ى خۆى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌كرد، وه‌ك جێگره‌وه‌یه‌ك بۆ ئه‌و پاشه‌كشه‌ى دووچاریان بووبوو.
له ئابى ٢٠١٤ شیكاوى فه‌رمانده‌یان، خه‌لافه‌تێكى له‌و ناوچانه‌دا راگه‌یاند كه له‌ژێر كۆنتڕۆڵى خۆیاندا بوون، وه باره‌گایان له شارى غووزا دانا.
شیكاو كه چه‌كداره‌كانى ماسكیان پۆشیبوو و چه‌كى قورسیان هه‌ڵگرتبوو ده‌وره‌یان دابوو گوتى:"ئێمه خه‌لافه‌تێكى ئیسلامین، په‌یوه‌ندیمان نییه به نه‌یجیریاوه، ئێمه بڕوامان به‌م ناوه نییه".
دواتر شیكاو به‌فه‌رمى به‌ڵێنى لایه‌نگرى به خەلافه‌ته‌كه‌ى داعش دا، هه‌روه‌ها پێش راگه‌یاندنى لایه‌نگرى خۆى بۆ داعش، هه‌رێمى تایبه‌ت له ژێر كۆنتڕۆڵى بۆكۆ حه‌رام به‌ناوى ده‌وڵه‌تى ئیسلامى له كانتۆنى رۆژئاواى ئه‌فریقا هەبوو، وه‌ك به‌شێك له خەلافه‌تى جیهانیى كه هه‌وڵ بۆ دامه‌زراندنى ده‌ده‌ن.
دا‌بەشبوون
به گه‌یشتن به ئازارى ٢٠١٥ بۆكۆ حه‌رام هه‌موو ئه‌و شارانه‌ى له ده‌ستدا كه له‌ژێر كۆنتڕۆڵیدا بوو حكومه‌تى نه‌یجیریا، كامیرۆن، تشاد و نه‌یجیر هاوپه‌یمانێتییه‌كیان بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى پێكهێنا.
جارێكى دیكه بۆكۆ حه‌رام پاشه‌كشه‌ى كرد، بۆ دارستانى سامبیزا، دواتر سوپاى نه‌یجیرى كۆنتڕۆڵیكرد و سه‌دان خێزان ئازاد كران.
له ئابى ٢٠١٦ كۆمهڵهكه دابه‌شبوون، له گرته‌یه‌كى ڤیدیۆییدا رێكخراوه‌كه رایگه‌یاند، كه شیكاویان گۆڕیوه به مه‌سعه‌ب به‌رناوى، ئه‌وه‌ى كه بڕوا وایه كوڕى دامه‌زرێنه‌رى بۆكۆ حه‌رام بێت، دواتر شیكاو پێداگرى كرد كه تا ئێستا ئه‌و سه‌رۆكى بۆكۆ حه‌رامه.
بۆكۆ حه‌رام له توندوتیژى به‌رده‌وام بوو كه تێیدا كۆتایى به ژیانى ٣٠هەزار کەس هێنرابوو و ملیۆنان كه‌س ئاواره‌بوون، له نه‌یجیریاوه بۆ كامیرۆن و تشاد و وڵاته دراوسێكان.
له حوه‌زه‌یرانى رابردوو چه‌كداره‌كانى بۆكۆ حه‌رام، ٦٩ كه‌سیان كوشت، له گوندى فادوما كولورام له ناوچه‌ى جوبیو له ویلایه‌تى بورونو له باكورى نه‌یجریا،
به‌پێى چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ك بۆكۆ حه‌رام له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هێرشیان كردووه‌ته سه‌ر ئه‌و گونده چونكه پێیان وابووه كه زانیارى ئه‌وان بۆ ده‌زگا ئه‌منییه‌كانى حكومه‌ت گواستووه‌ته‌وه، هه‌زار و ٢٠٠ سه‌ر مانگا و حوشتریشیان له گونده‌كه بردووه.
له حوزه‌یرانى ٢٠١٩، ٣٠٠ چه‌كدار كه گومانده‌كرێت چه‌كدارانى بۆكۆ حه‌رام بن، له باكور كامیرۆن ٢٤ كه‌سیان كوشت، كه ١٦یان سه‌ربازى كامیرۆن بوون.