03:54 - 26/07/2020
بوكهكانی خهلیفه: تۆوی سهوزبوونهوهی داعش و بۆمبی تهوقیتكراو
زیندانیهكانی داعش له سوریا
بۆمبێكی تهوقیتكراون و لهناكاودا به ئهوروپادا دهتهقنهوه، ئهمه سهرهتای
ڕاپۆرتێكی بی بی سی عهربییه كه بۆ تیشك خستنه سهر زیندانیهكانی داعش له چادرگهكانی
رۆژئاوای كوردستان و له بهشێك له وڵاتی سوریا چ خودی داعشیهكان و چ كهس و
كاریانی تێدا ژیان بهسهر دهبهن.
به پێی ڕاپۆرتهكه لهداوی ئهوهی داعش
بارگهو بنهی دهسهڵاتهكهیان پێچرایهوه ژمارهی زۆریان دهستگیركران و به
ههزاران ژن و منداڵ و كهسوكاریان كهوتنه بهردهستی هێزهكانی كورد و هاوپهیمانان
، له ئێستاشدا ئهو ئۆردوگایانه بوونهته شوێنی كێشهو تهنانهت بانگهشه بۆ
بیری داعشیزم، ههرچهنده بهشێكی زۆریان له ئێستادا ههست بهوه دهكهن ئهو
ڕێگایهی ئهوان ھهڵیانبژاردووه ههڵه بووهو لهبهر ئهوهی ناتوانن بگهڕێنه
دواوه بۆیه دهبێت بهناچاریی لهگهڵ ئهو دۆخه نوێیهدا خۆیان بگونجێنن، ئهگینا
وهك ڕاپۆرته رۆژنامهوانیهكان باسی دهكهن له ڕووی ڕهفتاری كۆمهڵایهتیشهوه
گۆڕانكاریی بهسهر ژن و منداڵهكایاندا هاتووهو تهنانهت باس لهو جۆره كارانهش
دهكهن كه كاتی خۆی داعش نهك ههر ڕێگهی پێنهدهدا بهڵكو سزای توندیشی بۆ
دیاریكردبوون.كهچی له لایهكی دیكهوه لهنێو ئهو چادرگانهدا باس له
بڵاوبوونهوهی بیری داعشی ههیهو له ههمان كاتیشدا قسه لهسهر ههوڵی ڕاكردن
ههیهو دهیانهوێت لهو ڕێگهیهوه خۆیان بگهیهننهوه داعشهكانی دهرهوه.
وهك ڕاپۆرتهكه باسی دهكات له
دهرهوهی كهمپهكانیش داعشهكان بیریان لهوه كردووهتهوه ههلبكوتنه سهر
ئهو چادرگایانهو ژن و منداڵهكانیان دهرباز بكهن، تهنانهت زانیارییان ههبووه
لهسهر باندێك كه لهڕێگهی بهرتیل و پێدانی پارهوه كاریان بۆ ئهوه كردووه
چهند كهسێك دهرباز بكهن و بیانبهنه دهرهوه.
ئهوه سهرهڕای ئهوهی له بهریتانیا
مانگی پێشوو دادگایی مێرمنداڵێكیان كرد بهناوی –شهمیمه بیگۆم- كه بههۆی ئهوهی
به ڕێگهی قاچاخ گهڕابوویهوه بهریتانیا دادگایی كراو له ههمان كاتیشدا باسی
لهوه كردووه كه داوی ئهوهی لهڕێگهی چهكدارێكی بهریتانیهوه چووهته
سوریاو دوای ئهوهی چهكدارهكه كوژراوه ئهو دهستگیركراوهو براوهته نێو كهمپێك
له باكووری رۆژههلاتی سوریاكه لهلایهن كوردهكانهوه سهرپهرشتی دهكرێت.
كاتێكیش ڕێكخراوی داعش ناوچهی باغۆزی لهدهستدا وهك كۆتا
شوێنی دهسهڵاتیان له مانگی ئازاری 2019 دا ئیتر ئهوهی كه نهیتوانی خۆی دهربازبكات
به ژن و منداڵیشهوه وهك راپۆرتهكهی بی بی سی باسی دهكات كهوته دهست ئهو
كوردانهی كه دوژمنیان بوون و شهڕیان دهكردن. به پێی وتهی ڕهخنهگرانی ئهمنی
ئهو جۆره كاركردنه لهسهر پاشماوهكانی داعش نازانستییهوه ڕۆژیك دێته پێشهوه
كه وهك بۆمبێكی تهوقیتكراوه به خۆیان و رۆژئاواشدا دهتهقێتهوه بهو پێیهی
زۆرینهی ئهوانهی دهستگیر كراون و لهو سهربازگانهدا دهژین هاوڵاتیانی ئهوروپی
و بیانیین و ئهمرۆیان سبهی دهبێت بگهڕێنهوهزێدی خۆیان.
بهپێی توێژینهوهیهكی كۆلیژی –كینگر كۆلدیجی لهندهن-كه
لهسهرهتای ئهم مانگه بڵاوی كردووهتهوه هاتووه چهكداره ههلاتووهكانی
داعش خۆیان كۆدهكهنهوهو لهزۆر شوێنی جیهاندا چالاكیی جۆراوجۆرئهنجام دهدهن،
ئهوهش ئاماژهی مهترسیداره بۆخۆڕێكخستنهوهی داعش.
تۆبیاس ئیلیود سهرۆكی لیژنهی بهرگریی له پهرلهمانی بهریتانی
ڕایگهیاندووه: ئێمه ئهگهر پابهندبین به كۆتایی هێنانی داعش و سووربین لهسهر
ئهو بڕیاره نابێت له ئێستادا كارهكانمان تهنها له ههستانی چهند فڕۆكهیهكدا
كورت بكهینهوه، به ههزاران داعش له عێراق و سوریا بوونیان ماوه، خێزان و
منداڵه توندڕهوهكانیان خزمهت دهكرێن، لایهنگرهكانیان لهناوخهڵكدان له
سوریا و عێراق، ئهگهر ئێمه سوورین لهسهر ڕیشهكێشكردنیان دهبێت ئایدۆلۆژییهكهیان
له بێخهوه دهربهێنین بۆ ئهوهی چیتر نهتوانن خهڵك له خۆیان كۆبكهنهوه.
نهوهكانیان :
به پێی ڕاپۆرتهكهی بی بی سی له ماوهی
2014 بۆ 2019 زیاتر له 40ههزاركهس بهمهبهستی چهكداریی له ریزهكانی داعش
چوونهته سوریا، به پێی پێشبینیهكان ژمارهی ئهوانهی دهربازیان بووه كهمتره
له نیوهی ئهو ژمارهیه، كهواته لانی كهم 20ههزار چهكدار –جگه له ماڵ و
منداڵهكانیان- یان لهناو خهڵكدان یان ئهوهیه لهنێو كهمپهكاندان، كه
داعشهكان پێیان دهگوتن بووكهكانی خهلیفهو ژنه خاوێنهكان،لهگهڵ ئهوهشدا
ژمارهیهكی ئێجگار كهمیان له عیراق دادگایی كراون.
له ڕاپۆرتێكی نهتهوه یهكگرتووهكاندا
هاتووه زیاتر له ههشت ههزار منداڵی چهكدارهكانی داعش له نێو كهمپهكانی
باكووری رۆژههڵاتی سوریادان كه كوردهكان سهرپهرشتی دهكهن و كاروباریان بهڕیوه
دهبهن، به پێی توێژینهوهكانی نهتهوه یهكگرتووهكان 700 منداڵیان ئهوروپین،
واته دایك و باوكیشیان ئهوروپین و زۆرینهشیان بهریتانین و تا ئێستاش دوودڵن لهوهرگرتنهوه
یان رهتكردنهوهیان.
له توێژینهوهیهكدا كه ئان سبیكهارد
ئامادهی كردووهو چاوپێكهوتنی لهگهڵ 200 چهكداری داعش و خێزانهكانیان كردووه،
له ههمان كاتیشدا سهردانی چادرگهی هۆلی كرددووه لهرۆژئاوای كوردستان ، لهوێ
دۆخی ترسناكی ئهو خهڵكهی بهچاوی خۆی بینیوهو له ههمان كاتدا بۆی دهركهوتووه
كه ههفتانه ههوڵێك ههیه بۆ ڕاكردن لهو كهمپه، باسی لهوهش كردووه كه
ژنانێكی زۆر ههن له ئێستادا هیچ پابهندییهكیان به داعشهوه نهماوه، بهڵام
ئهوهشیان نهشاردووهتهوه كه هێشتا دهترسن لهوهی لهسهر كارهكانی
پێشوویان سزا بدرێن.
له ڕاپۆرتهكهی سبیكهارد دا هاتووه
بهشێك لهژنانی داعش تهنانهت تا ئێستاش هیرش دهكهنه سهر ژنانی تر و دهیانكوژن،
منداڵهكانیان لهسهر ڕهفتاری داعشیانه پهروهرده دهكهن، ئاگر له چادری نهیارهكان
بهردهدهن، فیری چۆنیهتی بهردهاویشتن و بهردبارانكردنی خهڵك دهكهن، له
ڕاستیشدا ههبوونی ئهو جۆره دیاردانه مانای ئهوه نیه سهرجهم كایهكانی
ژیان لهنێو ئهو كهمپهدا ڕاوهستابێت، بهشێكی زۆر لهو ژن و منداڵانهی كهلهكهمپهكهدان
توندڕهونینو بگره له ئێستادا ترسیان لهو ژماره توندڕهوهش ههیه كهلهنێو
كهمپهكهدان.
بهپێی ڕاپۆرتهكهی بی بی سی زۆرینهی
ئهو ژنانه لهسهردهمی داعشدا وهك پۆلیس ئهخلاق كاریان كردووه كه ئهوان
پییان گوتوون –حسبه-، ئهوان سزای ئهو كهسانهیان داوه كه پێچهوانهی ئاكاره
ئیسلامیهكانی داعش ڕهفتاریان كردووه، ئهمڕۆش كه لهپشتی تهل و دیواره بهرزهكانهوهن
هێشتا خۆیان بهوه دیته بهرچاو كه دهبێت ههمان ئهركی پێشوویان ههبێت.
سبیكهارد باس لهوه دهكات كه بهشێكی
زۆری ئهو ژنانهی ئهو چاوپێكهوتنی لهگهڵ كردوون لهوه دهترسن كه سزاوهربگرن
لهسهر ئهو كارانهی كه پێشتر ئهنجامیان داوه، خۆیان و منداڵهكانیشیان لهو
دۆخه ترساندووهو بوونی ئهو چادرگهیه تووشی شۆكی كردوون.
راپۆرتهكهی بی بی سی دهڵێت یهكێك لهو
وڵاتانهی كه ژمارهیهك ژن و منداڵی وڵاتهكهی لهنیو ئهو كهمپهدان روسیایه،
روسیا ههوڵی داوه كه ئهو هاوڵاتیانهی بگهڕێنێتهوه، ههرچهنده له ناوچهی
قهوقاز ژمارهیهكی زۆر چهكداریی شێوه داعش ههن و بهگهڕانهوهیان ترسی ئهوهی
ههیه پهیوهندییان پێوهبكهن و له بری چارهسهری دۆخهكه ببنه سهرئێشهیهكی
زیاتر بۆیان.
ئيكاترينا سوكيريانسكايا، بهڕێوهبهری ناوهندی توێژینهوهی
ناكۆكییهكان له سانبوترسبۆرگ دهڵێت: بۆتین پشتگیریی گهراندنهوهی ئهو ژن و
منداڵانه دهكات كه بگهڕێنهوه بۆزێدی خۆیان، ئهو بهئاشكرا گوتویهتی ئهو
منداڵانه هیچ بهرپرسیارێتییهكیان لهسهر شان نیه كه باوك و دایكیان ئهنجامیان
داوه، ناكرێت ڕوسیا فهرمۆشیان بكات و لێیان نهپرسێتهوهو لهنێو گۆڕهپانی جهنگدا
بهرهڵایان بكات.
لهڕوانگهی یاساییهوه دۆسیهی
ئهو جیهادییانهی كه دهستگیركراون دابهش دهبن بۆسێ بهش: یاسایی. مرۆیی. ئهمنی.
ههرچی لایهنی یاسایی دۆسیهكه
ههیه ئهوهیه كه ئهوهیه وڵاتان ناتوانن هاوڵاتیانی خۆیان پشتگوێ بخهن و
لهناو گۆڕهپانهكانی جهنگدا بهجێیان بێڵن، بهتایبهتی منداڵان، بهشێك لهو
كهسانهش ئامادهیی خۆیان دهربڕیوه كه ئهگهر ولاتهكانی خۆیان وهریان بگرنهوه
بگهڕینهوهو خۆیان ڕادهستی دادگاكان بكهن، بهو مهرجهی ژیانی منداڵهكانیان
پارێزراو بێت، بهڵام كێشهكه لهوهدایه كه وڵاتانی رۆژئاوا له گهڕانهوهی
ئهو كهسانه دهترسێت و نایانهویت خۆیان گیرۆدهی ئهو مهترسییه چاوهڕوانكراوه
بكهن، له لایهكی دیكهشهوه وڵاتهكان له ژیر كاریگهریی ڕای گشتی هاوڵاتیانی
خۆیاندا ناتوانن وهها بڕیارێك بدهن.
چوونكه لهداوی دادگایی كردنیان
ئهگهر تاوانی زۆر گهورهیان ئهنجام نهدابێت ئهوا دهبێت ڕێگهیان لهبهردهمدا
بكهنهوه بۆ ئهوهی تێكهڵاوی خهڵك ببنهوه، ئهوهش مهترسییهكی گهورهیان
لهبهردهمدا قوت دهكاتهوه ئهویش كاریگهریی ئهو ماوهیهیه كه له عێراق
و سوریا كاری جیهادییان ئهنجامداوهو ترسیان ههیه بچنهوه سهلار كارهكهی
پێشوویان.
ههر چه لایهنی مرۆییشه،
راپۆرتهكانی مافی مرۆڤ باس له ڕهوشی خراپی ئهو كهمپانه دهكات لهڕووی قهرهباڵغی
و دۆخی مرۆیی ژنان و منداڵان، لهبهر ئهوهی كهمترین ههست و سۆزی خهڵك لهبهرامبهر
ئهو كهمپهو دانیشتوانهكهیدا ههیه، بهو پییهی كه ئهوانهو هاوڕێكانیان
كاری زۆر خراپ و توندوتیژیان ئهنجام داوهو هیچ
لایهنێكیان بۆ خهڵك نههێشتوهتهوه لهڕۆژێكی وههادا بهزهییان پێیاندا بێتهوه،
له ههموو ڕووهكانهوه بهتایبهتی له بواری ئافرهت و زهواجی جیهادو بههاوسهركردنی
كچۆڵهكان و ئهوانهی تهمهنیان زۆركهمه.
وهنهبێت ئهم نموونهیه تایبهت
و تهنها بێت، له ساڵی 2001 یش دا دوای هێرشهكانی 11سێبتهمبهر، له ناو دورگهیهكی
نزیك ولاتی كوبا زیندانێك بهناوی گۆنتانامۆ دروستكردووه، بهشێكی زۆری ئهوانهی
لهسهر دۆسیهی تیرۆرو ئیسلامی سیاسی له ههموو جیهان دهستگیركراون ڕهوانهی
ئهو زیندانهكراون و تا ئێستاش دادگایی نهكراون و به جۆرێك له جۆرهكان به فهرامۆشی
سپێردراون، گهرچی ڕێكخراوهكانی مافی مرۆڤ چهندین بهیاننامهیان لهو بارهیهوه
بڵاوكردووهتهوه بهڵام گوێیان لێی نهبووه،بهڵام زیندانی گوانتانامۆ بهردهوامی
ههیهو ئهمهریكاش گوێیی به هیچێك لهو ڕاپۆرتانهش نهداوه.
لایهنی ئهمنی و ئاسایش، تا
ئێستاش حكومهتهكان ئهوهیان بۆ یهكلایی نهبووهتهوه كه كامیان مهترسییان
زۆرتره، گهڕاندنهوهی هاوڵاتیهكانی خۆیان و دادگایی كردنیان ، یان وازلێهێنان
و پشتگوێ خستنیان؟
به پێی ڕاپۆرتهكهی بی بی سی،
تا ئێستا زیاتر له 400 چهكداری داعش كه له عێراق و سوریا كاری چهكدارییان
كردووه گهڕاونهتهوه بۆ بهریتانیا، ژمارهیهك لهوانه ههر لهسهرهتای سهرههڵدانی
شۆڕشی سوریاوه چووهنهته ئهو وڵاته، لهگهل ئهوهشدا گوێیان به بهربهستهكان
نهداوه، سهرهڕای ئهوهش دهزگای ههواڵگریی ئهو وڵاته ڕایانگهیاندووه كه
ژمارهیهك له هاوڵاتیانی بهریتانی لهنێو كهمپهكاندان و له ههموو كاتێكی
ژیانی پێشوویان توندڕهوترن.
سوكيريانسكايا
باس لهوهش دهكات دهبێت ئهو كێشهیه تهنها له ڕوانگه مرۆییهكهیهوه لێی
نهروانین، دهبێت لهوێوه لێی بڕوانین ئهگهر ئهو كهسانه بچنهوه ناوكۆمهڵگه
هیچ گهرهنتییهك نیه گروپ و حیزبی دیكهی توندڕهو دروست نهكهنهوهو دواتریش
چهندین تاوانی دژ بهمرۆڤایهتی ئهنجام نهدهن زیاتر لهوانهی كه لهعێراق و
سوریا ئهنجامیان داوه.
ئهی
چی بكرێت:
لێرهدا
پرسیارو بژاردهیهكی دیكهش دێته پێشهوه ئهویش ئهوهیه: ژن و منداڵهكانی
ولاتان بنێردرێنهوه بۆ وڵاتانی خۆیان و ئهوانهی چهكداربوون لهگهڵ پیاوهكان
بهێڵدرێنهوه بۆ ئهوهی بتوانن داهاتوویهكی بێ كێشهتر بۆ كۆمهڵگه ئهوروپیهكان
مسۆگهر بكرێت.
سبیكهارد
لهوبارهیهوه دهڵێت: زۆرینهی ئهو ژنانهی كه لهو خێوهتگهیهدان ئهگهر
بهشێوهیهكی دادپهروهرانه دادگایی بكرێن شایانی زیندانی كردنن. خۆ ئهگهر رهوانهی
زیندانیش بكرێن دهبێت له منداڵهكانیان جیابكرێنهوهو نههێڵرێت سهردانیان بكهن،
ئهوهش مهترسی بهردهوامی بۆسوریا و چهكداره كوردهكان دروستكردووه، بهڵام
باشترین ڕێگه ئهوهیه ههرچی ژن و منداڵی نێو كهمپهكه ههیه ڕهوانهی
وڵاتهكانی خۆیان بكرێنهوه، بهڵام ئهگهر ئامادهكاریی بۆ نهكرێت ئهوا سهرناگرێت
و ئامانجی خۆی ناپێكێت، لانی كهم دهبێت ئهو منداڵانه بگهیهننه كهنارهكانی ئارامی، له ههردوو حاڵهكهدا،
ئهوهی كه ههموان لێی دڵنیان ئهوهیه ئهو دۆخه تا سهر بهردهوام نابێت،
وهك ڕاپۆرتهكهی بی بی سی باسی دهكات ئهو كوردانهی كه تا ئێستاش شهری داعش
بهرۆكی بهرنهداون كێشهیان ههر ئهوه نیهوه گیرۆدهی كێشهی تایبهت به
خۆیانن ، بهتایبهتی لهوكاتهوهی كه سوپای توركیا لهپاش چوونه دهرهوهی
هێزهكانی ئهمهریكا بهشێك له ناوچهكانی ئهوانیان داگیركردووه، ئهوهی كه
كوردهكان به ئاشكراو زۆر به سادهیی ڕایانگهیاندووه ئهوهیه: ئهوان به
وڵاتانی ئهوروپیان گوتووه: هاوڵاتی ئێوهن و لای ئێوهوه هاتوون ، ناتوانین تا
سهر پاسهوانییان بكهین و بهخێویان بكهین، دهبێت بیانبهنهوه...