12:26 - 21/04/2020

زیانەكانی كۆرۆنا بە دابەزینی نرخی نەوتەوە ناوەستێت‌

پەیسەر

داڕمانی نرخی نەوتی رۆژئاوای تەكساسی ئەمەریكی بۆ نزیك بوونەوە لە سفر بازاڕی دراوی جیهانی و كڕین و فرۆشی نەوتی تووشی شۆك كردووە، بەڵام چاودێران پێیان وایە شەپۆلی بومەلەرزەی جیۆسیاسی زۆر لەوە زیاتر دەڕوات و كاریگەرییەكان زۆر زیاتر دەبن، بەڵام لە ماوەی داهاتوودا دەردەكەون.

 
هەرچەندە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ زیانی گەورەی لە مرۆڤایەتی داو تا ئێستاش لە زۆر وڵاتدا كۆتایی هاتووە و ژیان بەرەو ئاسایی بوونەوە دەڕوات، بەڵام كاریگەرییەكانی لە ئێستاوە دەردەكەون و پێدەچێت بەو ئاسانییەش شوێنەوارەكەی ساڕێژ نەبێت، یەكێك لەو كاریگەرییانە بریتی بوو لە دابەزینی نرخی نەوت و دابەزینی ئاستی وەبەرهێنانیشی، لەوێشەوە كاریگەریی ڕاستەوخۆ لەسەر هەموو كایەكانی ژیان دابنێت، بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی بۆ بەڕێوەبردنی وڵاتەكانیان تەنها پشت بە فرۆشتنی نەوت دەبەستن و دەرەتانی دیكەیان نیە بۆ دیاریكردنی بوودجەی وڵاتەكانیان.

یاریدەدەرێكی باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشووی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا -جیسون بوردوف- كە ئێستا بەڕێوەبەری ناوەندی سیاسەتی وزەی جیهانیە لە زانكۆی كۆڵۆمبیا. هەفتەی پێشوو شرۆڤەیەكی وردی لە گۆڤاری – فورین بولیسی-دا بڵاوكردووەتووە لەبارەی دەرئەنجامی كۆبوونەوەی وڵاتانی بەرهەم هێنی نەوت لە ڤیەننا، ئەو لە توێژینەوەكەیدا جەختی لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە شەڕی نەوت لە نێون –سعودیەو روسیا- دا كاریگەری لەسەر عەرەبستانی سعودیە زۆرتر دەبێـت لە ڕووی ئابوورییەوەو كاریگەریی دەبێت لەسەر شكستهێنان و مایەپووچی كۆمپانیاكانی وەبەر هێنانی نەوت، بەڵام وا دەردەكەوێت كاریگەرییەكان لە شوێنێكی دیكەوە سەر هەڵدەدەن.

برودوف لە ڕاپۆرتەكەیدا ئاماژەی بەوە كردووە: هەفتەی پێشوو روسیاو عەرەبستانی سعودیەو چەند وڵاتێكی دیكەی وەبەرهێنانی نەوت لە ڤییەننا كۆبوونەوە و باسی بارودۆخی نەوتیان كرد لە سایەی ڤایرۆسی كۆرنادا، ئەو پرسیارە هاتە كایەوە كە كێ دەبێت وەبەرهێنانی نەوت كەم بكاتەوە لەبەر ئەوەی پارێزگاریی لە نرخەكەی بكرێت، هەرچەندە بە ئاشكرا وەڵام نەدرایەوە، بەڵام دواتر دەركەوت كە ئەو وڵاتە ئەمەریكایە.

هەرچەندە بەردەوام ڕوسیا پێداگریی كردووە لەسەر كەم نەكردنەوەی وەبەرهێنان و خستنە بازاڕیی نەوتەكەی و لە هەمان كاتیشدا پێداگریی لەسەر هێشتنەوەی نرخەكەی كردووە، بەڵام عەرەبستانی زوو نرخی نەوتی كەمكردەوە و روسیاش ئەوەی بە پلان دانا لە دژی خۆی و پێی وابوو فشارە بۆ سەر ئەوان و ئەمەریكیەكانی لە پشتەوەیە، هەربۆیە كۆبوونەوەی هەینی ڕابوردووی ڤیەننا بە بێ بڕیاری یەكلایی كەرەوە كۆتایی هات. بۆ رۆژی دواییی سعودیە نرخی نەوتی دابەزاندو لە هەمان كاتدا قەبارەی بەرهەم هێنانی زیاتر كرد.

هەرچەندە بازاڕی نەوت و پاڵنەرە سیاسی و ئابوورییەكانی پشتی بەرزبوونەوەو دابەزینی نەوت بە ڕۆژەو بگرە بە كاتژمێرەو  ئاڵو گۆڕیان بەسەردا دێت، بەڵام دابەزینی ئەمجارەی نەوتی ئەمەریكی بەجۆرێك بوو كە پێشینەی نەبووە، بێگومان هۆكارەكانیشی بۆ پسپۆڕانی ئەو بوارە دیار و لەبەرچاوە، هەندێك لە توێژەران باوەڕیان وایە پڕبوونی كۆگاكانی ئەمەریكا هۆكاری سەرەكی یەو ئەو وڵاتە ناچار دەكات بە كەمكردنەوەی ناچاریی وەبەرهێنانی نەوت بە یەك ملیۆن بەرمیلی رۆژانەو ئەوەش كاریگەری خراپ دەكاتە سەر بوژانەوەی ئابووری ئەمەریكا لە دوای كۆتایی هاتنی كۆرۆناش.

بەشێك لە توێژەرانی بواری نەوت هۆكاری دابەزینی نەوتی ئەمەریكی بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە هەموو ئەو ئامێرانەی بە پێكهاتەكانی نەوت كاردەكەن بە هۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەكەوە وەستاون و بەكارنەهاتوون، ئەوە بووەتە هۆی كەڵەكەبوون و مانەوەی بەرهەمەكان و پڕبوونی كۆگاكان، لە هەمان كاتیشدا وەبەرهێنان كەمی نەكردووە، بە پێی بۆچوونی ئەوشارەزایانە تا ئەو دۆخەگشتییە بەردەوام بێت چاوەڕێ ناكرێت نرخی نەوتیش ئاسایی ببێتەوە.

جون كیلداف شارەزا لە بازاڕیی نەوتی جیهانی دەڵێت: خواست لەسەر نەوت و گاز بە هۆی كەرەنتینەوە ئەوەندە كەم بووەتەوە كە دەكرێت بگوترێت نزیكە لە سفر، خواست لەسەریان هەر نەماوە. بۆ ئەو مەبەستە ڕێكخراوی ئۆپێك بڕیایداوە لە سەرەتای مانكی شەش دا ئەو كارە بكەن، بەڵام هێشتا بۆ مانگی شەش زیاتر لە 40 رۆژی ماوەو ئەو ماوەیەش ئێجگار زۆرە كە رۆژانە بڕی 5 ملیۆن بەرمیل كەم بكرێتەوە.

ئەحمەد نوعەیمی شارەزای بواری نەوتی قەتەر باس لەوە دەكات كۆگاكانی ئەمەریكا لە ماوەی تەنها یەك هەفتەدا 19 ملیۆن بەرمیلیان تێكراوە، ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی شوێنی هەڵگرتن نەمێنێت و ببێتە هۆی دابەزینی چاوەڕوان نەكراوی نەوت. ئەو شرۆڤەكارە قەتەرییە باس لەوە دەكات بەكارهێنەری گەورەی نەوت وڵاتی چین بووە بەڵام بە هۆی كەرەنتینەی گشی و وەستانی كارگەو هەموو ئەو ئامێرانەی كە بە نەوت و پێكهاتەكانی كاریان دەكرد، بووە هۆی ئەوەی  لەو ماوەیەدا تەنها نەوتەكە بكڕێت و كۆگای  بكات، هەر بۆیە لە ئێستا كڕینی كەمكردوەتەوەو پشت بە نەوتە كۆگاكراوەكانی چەند هەفتەی پێشوو دەبەستێت.

ئەحمەد بەدر الكوخ كە پسپۆڕی نەوتە لە وڵاتی كوەیت باس لەوە دەكات نرخی نەوت پەوەندنی بە خستنەبازاڕو خواستەوە هەیە، لە ئێستادا كە بەشێكی زۆری خەڵك بەهۆی كۆرۆناوە لەماڵەكانیان نایەنە دەرەوەو سەرجەم كارگەو ئامێرەكانیش ڕاوەستاون، كۆگای وڵاتانیش پڕبوون، ئەوە كاریگەری گەورەی لەسەر بازاڕو دابەزینی نرخی نەوت دروست كردووە.

هەربۆیە شارەزایانی بواری نەوت پێیان وایە كە نرخی نەوت پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە ئاسایی كردنەوەی دۆخی جیهانەوە هەیە لەدوای كۆرناو كەمبوونەوەی نەوتی هەڵگیراوی كۆگاكانیان، تا كۆگاكانی وڵاتان پڕبن و دۆخی كەرەنتینەی وڵاتانیش بەو شێوەیە بێت چاوەڕێ ناكرێت نەوت بچێتەوە پێش پەیدا بوونی ڤایرۆسی كۆرۆنا. هەربۆیە چاوەڕێ دەكرێت وڵاتان لە كەرەنتینەكردنی خەڵك بەگشتی خاو ببنەوەو كار ئاسانی بكەن بۆ گەڕانەوەی خەڵك بۆ سەر ئیش و كارو بەگەڕ خستنەوەی كارگەو ئامێرەكان.