03:47 - 20/04/2020

گینس، كتێبی داهێنەران و كارە سەر سوڕهێنەرەكانی جیهان‌

پەیسەر

لەوانەیە زۆرجار بیرمان لەوە كردبێتەوە كتێبی گینس چییە وا ئەوەندە بە بایەخ و گرنگییەوە سەیر دەكرێت؟ ئایا كتێبێك ئەوە دەهێنێت ئەو هەموو هەوڵ و ماندوو بوونەی لە پێناودا بدرێت تا بە چەند دێڕێك و وێنەیەك لە یەكێك لە ساڵەكاندا تۆماری بكات و ئیتر بگوترێت ناوی چووەتە كتێبی گینسەوە؟

گینس چییە؟ بیرۆكەكەی چۆن هاتووە؟ ئەو كەسانە كێن ناوچیان دەچێتە ئەو كتێبەوە؟ پێوەرەكان چین و هەندێك لەوانەی كەناویان چووەتە ئەو كتێبەوە چییان كردووە؟
كتێبی (یان ڕاستتر ئەنسكلۆپیدیای) گینس بۆ ژمارە پێوانەییەكان لەسەر ئاستی جیهان مامەڵە دەكات و دەكرێت بڵێین ئینسكلۆپیدیایەكی گشتگیر و هەمەلایەنەی جیهانییە، هەر كەس  و لایەنێك ژمارەیەكی پێوانەیی بشكێنێت لە هەر بوارێكدا ناوی لەو ئەنسكلۆپیدیا ساڵانەیەدا تۆمار دەكرێت. دەبێـت بگوترێت كە ساڵانە ئەو پرۆژەیە زیاد دەكرێت و بەرهەم و ناوی نوێی دەچێتە سەر و ئەبدەیت دەكرێـتەوە. هەربۆیە هەمیشە بە نوێی دەمێنێـتەوەو زانیارییەكانی كۆن نابن.

بە پێی وتەی شارەزایانی كتێبی گینس لەسەر ئاستی جیهان زۆرترین فرۆشی هەیەو بەردەوامیش لە زیادبووندایە ، وەك ئەوان باسی دەكەن لە ساڵی 1955 ەوە كەیەكەم ژمارەی لێدەرچووە تا ئێستا زیاتر لە 100 ملیۆنی لێفرۆشراوە لە 200 وڵاتی دونیا و بە 40 زمانی زیندووی دونیا چاپ و بڵاوكراوەتەوە، هەر بۆیە دەبێت بگوترێت كتێبەكە خۆشی بەیەكێك لەو كتێبانە دادەنرێت كە ژمارەی پێوانەیی بڕیوە تا ئێستە لە فرۆشدا.

بیرۆكەی سەرەتایی:
لە ساڵی 1950دا هیوگ بیفەر خاوەنی كارگەی بەرهەمهێنانی –بیرە- بوو، لە یەكێك لە رۆژەكانی ئەو ساڵەدا لەگەڵ چەند هاوڕێیەكی چووەنە -ڕاو- لە ناوچەی ئایلان لە ویلایەتی وكسفۆردی ئیرلەندا ،لەوێ بەدەم قسەكردنەوە چوونە ناو گفت وگۆیەكی توندەوە لەبارەی ئەوەی چ باڵندەیەك زۆر خێرایە بۆ ئەوەی بەشداریی پێ بكرێت لە یارییەكانی هاویشتنی تیری ئەوروپادا؟

تا ساڵی 1954 ئەو پرسیارە لە مێشكی هیوگ بیفەر دا مابوویەوە، بۆ وەڵامەكەی بەدوای كتێبدا گەڕاو دەستی نەكەوت، لێرەوە بیرۆكەی ئەوەی بۆ دروست بوو كە كتێبێك بهێنێتە بەرهەم بۆ ئەوەی وەڵامی ئەو جۆرە پرسیارانە بداتەوە، بۆ ئەو مەبەستە پشتی بە دووبرای جمك(دوانە)بەست بەناوەكانی (نوریس مكراتیر و وروس مكراتیر) بەو پێیەی كە خاوەنی ئاژانسێكی لێكۆڵینەوەو بەدواداچوون بوون و كاریان بۆ رۆژنامە بەریتانیەكان دەكرد، هەربۆیە ئەو دوانەی هەڵبژارد تا ببنە هاوكاری دروستكردنی پرۆژەكە.

دوای پەسەندكردنی پرۆژەكە، بەچڕیی كاریان كرد بەجۆرێك لە هەفتەیەكدا زیاتر لە 90 كاتژمێر كاری بەردەوامیان دەكرد، ئەوان دوای ئەو هەموو هەوڵ و ماندوو بوونە چڕوپڕە گەشتنە ئەو بڕوایەی كە بیرۆكەكەیان سەری گرتووەو لەناو خەڵكدا بە خێرایی جێگەی خۆی دەكاتەوە.

یەكەم كتێب:
ژمارەی یەكەمی لەمانگی ئابی 1955 دا یەكەم ژمارەی كەوتە بازاڕەوە، كەچی لەماوەی ئەو چوارمانگەی كە مابوو بۆ كۆتایی ساڵ بووە پڕفرۆشترین كتێبەكانی جیهان، بەشێوەیەك بووە سەرچاوەی ڕاست و دروستی ژمارە پێوانەییەكانی جیهان و سەرچاوەی هەموو زانیارییە دەگمەنەكان و بووە پێشەنگ و لە ئێستاشدا كە 65 ساڵ بەسەر دەرچوونی یەكەم ژمارەیدا تێدەپەڕێت بەڵام هێشتا زۆرینەی ڕەهای خەڵك متمانەیان بەو زانیارییانە هەیە كە لەو ئەنسكلۆپیدیایەدا بڵاو دەكرێتەوە، ئەوەش لێهاتوویی و راستگۆیی و متمانەی ئەو كەسانە نیشان دەدات كە هەڵسوڕێنەرانی پرۆژەكە لەو كتێبەدا بەرجەستەی دەكەن.

ناوی كێ دەچێتە ئەو كتێبەوە؟
هەركەسێك كە خاوەنی كارێك یان شتێكی دەگمەن بێت و ریكۆد-ژمارەی پێوانە-ی شكاندبێت و هەموو زانیارییەكانی وردو زانستی بن و خۆی خاوەنی كارەكەبێت دەتوانێت كارەكەی پێشكەش بكات و دوای وردبینی و دڵنیابووەنەوە دەبێتە یەكێك لەوانەی كە ناویان دەچێتە نێۆ ئەو كتێبەوە، ئەڵبەتە دەبێت ئەوەش بگوترێت كە كارەكان بە تیم ئەنجام دەدرێن و دوابڕیاریش لای سرنووسەر –كریج جلیندای- ی دەبێت، كە لە 2002 ەوە تا ئێستا كاری سەرنووسەری و بەڕێوەبردنی كتێبەكە دەكات.
چەندێك پێشكەش دەكرێت و چەندی بڵاودەبێتەوە؟
كتێبەكە ساڵانە4 چوار هەزار بابەت بڵاودەكاتەوەو، بەڵام لەڕستیدا ئەوانەی كە پێشكەش دەكرێت زیاترن لە 40 هەزار، بۆ قەرەبوو كردنەوەی ئەوكەلێنە لەسەر تۆڕیی ئەنتەرنێت و لاپەڕەی تایبەت بە خۆیان هەموو هەفتەیەك نزیكەی 15 هەزار لەو بابەتە پێشكەشكراوانە بڵاودەكەنەوەو هەفتانەش ئەبدەیتی دەكەنەوە.

مەرجەكان چین؟

1-بیرۆكەیەكی داهێنەرانە
زۆرن ئەوانەی كە بیرۆكەی ئەوەیان هەیە رۆژێك لە رۆژان ناویان بچێتە ئەو كتێبەوە، بەڵام پرۆژەكانیان هێندە بەهێزنین كەلەچاو ئەو ئاستەدا بێت، یان بە نیوەناچڵ جێیان هێشتووە، یان بیركەكە هی خۆیان نیەو لە خەڵكی تریان بردووە، لەناو ئەوەشدا دەبێت چەند مەرجێكی تێدا بێت لەوانەش تاوانێك نەبێـت كە یاسا سزای بۆ دیاری كردبێت، یان ئەشكەنجەو ئازاری تێدا بێت بۆ ئاژەڵ یاخود زیان بە ژینگە بگەیەنێت، یاخود كەسی بێئاگا بەكارهێنرابێت... لە شێوازە گشتیەكەیەدا دەبێت ئەو بیرۆكەیە بەرجەستە كرابێت و لەكێ بەركێ پەڕیبێتەوە وەك ئەوەی جوانترین و هێزترین و سەرنج ڕاكێشترین بێت لەسەر ئاستی جیهان، نەك لۆكاڵی یان ناوچەیی و تەنانەت كیشوەرێكیش.

2-پێشكەشكردنی داوا و چاوەڕوانی وەڵام:
بۆ ئەوەی بیرۆكە ناوازەكەت بگەیەنیتە كاربەدەستانی گینس دەبێت بچیتە سەر ئەو ناونیشانە (https://www.guinnessworldrecords.com/records/apply-to-set-or-break-a-record/) و سەرجەم ئەو داواكارییانە كە پێگەكە دایناوە پڕی بكەیتەوەو ئیتر چاوەڕێ دەكەیت تا وەڵامەكەت بۆ دێتەوە كە پێدەچێت ماوەیەكی زۆر درێژە بكێشێت، بەڵام ڕێگەیەكی دیكەش هەیە بۆ ئەو كەسانەی كە ناوەستن یان پارەیان هەیەو نایانەوێت ئەو ماوە درێژە چاوڕێ بكەن، ئەویش بە پێدانی (500 بۆ 650) دۆلاری ئەمەریكییە لەڕێگەی كارتی بانكییەوە. ئەوەش لەماوەیەكی دیاریكراودا وەڵامی دەدرێـتەوە.

3-ڕێنماییەكان جێ بەجێ دەكرێت:
هەر كەسێك بە ئەرێنی ناوی هاتەوەو پرۆژەكەی ڕەزامەندی وەرگرت ، ئەوا ئۆتۆماتیكی كۆمەڵێك زانیاریی و ڕێنمایی بۆ دێتەوە، بە پێی یاساو نەریتی ئەو گینس دەبێت وەك خۆیان جێبەجێ بكرێن و كەم و كوڕیی یان زیادەڕۆیی تێدا نەكرابێت، بۆی هەیە لە كاتی هەریەكێك لەوانەدا كێشەی بۆ دروست ببێت و بەپێی یاساكە لەمپەری بۆ دروست بكرێت، هەر بۆیە جێیەجێكردنی –حەرفی- یەكێكە لە مەرجە بنچینەییەكان.

4-داوای یەكێك لە پسپۆڕەكان بكە، یان..
بەر لەوەی وردبینی و لێكۆڵینەوەی كۆتایی بۆ بابەتەكەت بكرێت دەتوانیت داوای پسپۆڕێك لە گینس بكەیت بۆ ئەوەی دڵنیایی تەواو ببەخشیتە دەزگاكە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو كارە مەرجی سەرەكی و یەكلایی كەرەوە نیە، دەكرێت لە بەرامبەر ئەوەدا دەكرێت بە شێوەی بەڵگەیی و دیكۆمێنتیاریی كارەكە پێشكەشكەش بكرێت،  لەداوی ئەو هەنگاوە كەسەكە بڕوانامەی بەشداریی كردن وەردەگرێت، بەڵام ئەگەر بەو شێوەیە نەبوو دەبێت چاوەڕێ بكرێت تا پسپۆڕەكانی دەزگاكە وردبینی دەكەن و بڕیاری یەكلاكەرەوەی لەبارەوە دەدەن.

5-پێدانی بڕوانامە:
لە كاتێكدا لەسەر كارو پرۆژەكەت رەزامەندی دەدرێت ، لەڕێگەی سایتی فەرمی گینسەوە بروانامەی بەشدار بوونت بە فەرمی پێدەگاتەوە كە ئاماژە بە وەرگرتن و چۆنیەتی كارەكە و شوێن و لاپەڕەی بڵاوكراوەكەی تێدایەو تیایدا نوسراوە بە سوپاسەوە تۆ بوویتە ئەندامێك لە پرۆژەكەمان.

چ بەشێك زۆر پەرەی پێداروە؟
لەنێو سەرجەم كایەجۆراوجۆرەكانی ژیاندا بەشی وەرزش بە پێشكەوتووترین بەشی ئەو كتێبە دادەنرێت، هەرچەندە لە هەموو كایەكانی ژیاندا بابەتی جۆراوجۆر پێشكەش كراوە بەڵام هیچ یەكێك لەوانە بە ئەندازەی وەرزش جێگەی خۆی نەكردووەتەوە، لەلایەك لە بەرئەوەی بواری وەرزش كراوەیەو ئەوانەشی سەرگەرمی وەرزشن بەشێوەیەكی گشتی لاوان سەرقاڵی دەبن و ئەوانیش كەسانی بەتوانان لەڕووی جەستەییەوە.

هەندێك لەوانەی كە ناویان چووەتە گینسەوە:
ئەگەر بتەوێت زانیاریی تەواو لەو بارەیەوە وەربگریت، ئەوا دەبێت بچیتەوە سەر كتێبەكان و سایتی فەرمی و سێرچێك بەناو جیهانی ئەنتەرنێتدا بكەیت، بەڵام وا چەند دانەیەك لەو ڕێكۆدانە دەخەینە ڕوو.

كیم گومن: لە بەرچاوی كامێراكاندا و لەبەرنامەی ڕاستەوخۆی تەلەفزیۆنیدا دەتوانێت (1.1 سم)چاوی لە شوێنی خۆی بجوڵێنێت و بیهێنێـتە دەرەوە ئەوە لە كاتێكدا چاو ئەندامێكی زۆر هەستیارەو موولوولەكان ئەوەندە ناسكن كە لەوانەیە هەر كەسێكی ئایسایی ئەو كارە بكات چاوەكانی لەدەست بدات.
گری ترنری بەریتانی بەهۆی ئەوە تووشی نەخۆشییەكی تایبەت و دەگمەن بووە ، دەتوانێت پێستی تا نزیكەی 15 سانتیمەتر بكێشێت و لە كەمتر لە چركەیەكدا بگەڕێتەوە شوێنی خۆی.
هاوڵاتیەكی توركیش –ئوزویك- ناوی چووە ئەو كتێبەوە لەبەر ئەوەی درێژترین لووتی هەیە لە جیهاندا و درێژییەكەی 8.8 سانتیمەترە.
هاوڵاتیەكی چینیش –هە یی كن- توانی بە قژەكانی ئۆتۆمبێلێكی بار هەڵگر كە كێشەكەی (10.55) تەن بوو لە سەر ڕووبەرێكی تەخت ڕابكێشێت.

میشیل لوتینو، دەتوانێت هەموو شت بخوات ، تەنانەت شووشەو ئاسن و بزماریش دوای ئەوەی پشكنینی بۆ ئەنجام دراوە دەركەوتووە خاوەنی گەدەیەكی سەرسوڕهێنەرەو بەرگی ناوەوەی گەدەی زۆر ئەستوورە و بەرگەی هەموو جۆرە مادەیەك دەگرێت و تەنانەت دەتوانێت رۆژانە 900 گرام كانزا سەرف بكات، ئەوە جێگەی سەرنج بووە، لە ماوەی ژیانیدا ئەم شتانەی خواردووە، 18 پاسكیل، 15 عەرەبانەی ناو ماركێتەكان، دوو سیستەمی نوستن، تابوتێك و تەنانەت فڕۆكەیەكی لە جۆری (Cessna 150 ) خواردووە، هەموو ئەوانەش لە نێوان 1978 تا 1980  واتە لە ماوەی تەنها دوو ساڵدا. وەك كتێبەكە باسی كردووە ناوبراو، كانزاكانی ورد كرووەو لەتەنیشتی خۆی دایناوەو لەگەڵ ئاوو زەیت خواردوویەتی و هیچ كێشەیەكی تەندروستیشی بۆ پێش نەهاتووە. بەڵام لە ساڵی 2007 بە شێوەیەكی ئاسایی كۆچی دوایی كردووە؟

لە لایەكی تریشەوە –لی لونگ لەنگ- ی چینی لە ساڵی 2012 دا توانی لەسەر سەر و بە بێ دەستگرتن سەربكەوێت بەسەر قادرمەیەكی 36 پلەییدا كە پێش لەو تەنها 34 پلە بڕابوو.
كاسی یونگی ئەمەریكی خاوەنی باریكترین كەمەر بووە لەسەر ئاستی جیهان كە تەنها 15 ئینج بووە كە دەكاتە 37.8 سانتیمەتر.

بیفەری دامەزرێنەری گینس لە ساڵی 1967 بەهۆی نەخۆشی دڵەوە لە شاری لەندەن كۆچی دوایی كرد، لە هەمان كاتدا  رووس لە لایەن سوپای ئەریتریاوە لە ساڵی 1975 كوژرا، بەڵام نوریسی برای لە ساڵی 2004 بە مردنێكی ئاسایی كۆچی دوایی كردووە.

بەو شێوەیە چەندین كاری سەیرو توانای لەڕادەبەدەر لەنێو كتێبەكەدا تۆمار دەكرێت و لەناو كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا بایەخ بەم جۆرە زانیارییانە دەدرێت بەتایبەتی لەو كۆمەڵگایانەی كە ژیانی ئاساییان هەیەو دەوڵەتەكانیان بە دامەزراوەیی كردووەو هاوڵاتیەكانی بیر لەوە دەكەنەوە كە بەشێوەیەكی باشتر بژین. بەڵام كورد كە ژمارەی زیاترە لە 40 ملیۆن كەسەو دابەشكراوە بەسەر وڵاتاندا چەندین جار هەوڵ دراوە ناوی ببرێتە ئەو كتێبەوە بەڵام شكستی هێناوەو تا ئێستا هیچ داهێنەرێكی كورد لە 1955 وە تا ئێستا ناوی نەچووەتە ئەو كتێبەوە.