11:05 - 27/12/2018

پێچەوانەی مافەکانی مرۆڤ پەنابەران لە یانەبەهێزەکان وەرناگیرێن‌

پەیسەر

لێشاوی كۆچكردن لە رۆژهەڵاتەوە بەرەو ئەوروپا و رۆژئاوا بوەتە دیاردەیەكی رۆژانەو خواست و خولیای پەنابەرانیش لەو وڵاتانەی روویان تێدەكەن جۆراوجۆرن، زۆرینەی ئەوانەی وڵاتانی خۆیان بەجێدێن گەنج و تازە پێگەشتوەكانن، ئیدی یان خۆیان بەتەنها ملی رێگایان گرتووەبەر یاخود لەگەڵ خێزانەكانیان پەنایان بۆ ئەو وڵاتانە بردووە.

لە ئێستەی ئەوروپادا وەرزش بووەتە دیاردەیەكی فرە رەهەندو بۆ ئەو مەبەستەش سەدان یانەو قوتابخانەی بۆ دامەزراوە، ئەو یانەو قوتابخانانەش پێویستیان بە كارەكتەری نوێ هەیەو توانا جەستەیی و تەكنیكیەكانیش خوازیاری فراوانكردنی زیاترن. كەچی لە ئێستەدا كێشەیەكی گەورە هاتۆتە پێشەوە كە ئەویش وەرنەگرتنی منداڵ و مێرمنداڵی (پەنابەر)انن، بە پێی سەرچاوە رۆژنامەوانیەكان زیاتر لە (100) یانەی وەرزشی رەتی ئەوەیان كردوەتەوە كە مناڵی خێزانە پەنابەرەكان وەربگرن، لەبەر ئەوەی ئیدارەی ئەو یانانە هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگێڕنەوە كە كەس ناچێتە ژێر باری ئەو بەرپرسیارێتیەو هەوڵدانیش بۆگۆڕینی ئەو دیمەنانە (كە بەئاشكرا جیاكاری تێدایە) قورس و ئەستەمەو سیاسیەكانی ئەو وڵاتەش پێیان وایەكێشەكە شایانی باسكردن نیە.

كاتێك باس لەم دیاردەیە لەوڵاتێكی وەكو ئەڵمانیا دەكرێت یەكسەر زەینمان دەچێت بۆ یاریزانێكی بەناوبانگی وەك مەسعود ئۆزێل، بەڵام چیرۆكی ئۆزێلی بەڕەگەز تورك و (لەدایك بوو گەورە بووی وڵاتی ئەڵمانیا لە 15/10/1988)، ئەزمونێكی تری خۆگونجاندنە و سەرەتای ئەو كارەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو كاتانەی كە چووە نێو هەڵبژاردەی ئەڵمانیا، بوونی ئەو یاریزانە بەناوبانگە دەرگای چاوەڕوانی و ئومێدی زۆر لە خێزانە كۆچەریەكان بوو لەگەڵ ئەوەشدا خاڵی بەریەك كەوتنی دوو كەلتووری جیاواز بوو.
لەنێو كایەی وەرزشی وڵاتانی ئەوروپی و كێشەی كۆچبەرەكاندا دەكرێت چاوەڕێ لە گۆڕەپانی وەرزش بكرێـت كە پێكەوەیان گرێ بدات یان راستر لەیەك نزیكیان بكاتەوە لەگەڵ بەرپرسانی یانەو لایەنی سیاسی پشتی ئەو یانانە، بەتایبەتیش (تۆپی پێ) كە رۆڵی زۆر دیارو سەەركی هەیە لەنێو وەرزشەكانی تردا، یەكێك لەو لایەنانە یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیایە(DFB) هەروەها ئەو لیژنەو دەستە لاوەكیانەی كە لە شارو شارۆچكەكانی تر هەیانە كە رۆژانە رووبەڕووی كێشەی كۆچبەركان دەبنەوە. چالاكوان و كەسانی خۆبەخش باشتر لەو دۆزە تێگەشتوون و پێیان وایە وەرزش رێگە چارەیەكی زۆر لەبارو گونجاوە بۆ ئەوەی هەردوولا لە نێو كۆمەڵگەیەكی تردا پێكەوە بتوێنێتەوە.

هەرچەندە ئامانجی سەرەكی ئەوانە تەنها بردنەوەو سەركەوتنی یانەكانیانەو بەرزكردنەوەی ناوو ناوبانگە بۆ یانەكەو دواجاریش وڵاتەكەیان، بەڵام هەست كردن بە تێكدەری و خۆدوورگرتن لە پەنابەران لای یانەكانی تۆپی پێ، بەتایبەتی لای چالاكوانە خۆبەخشەكان و ئەوانەی كە وەك راهێنەر و سەرپەرشتیاری یانەكانن زۆر گەورەیە، بێگومان ژمارەی ئەم كەسانەش زۆرن و تواناو دەستڕۆشتنیان لە سیاسیەكان كەمتر نیە.
لە ئێستەشدا تێڕواننیی خراپی یانە وەرزشیەكان بۆ كۆچبەرەكان بەتایبەتی لە دوای هێرشی بەلێشاوی پەنابەران لە ساڵی 2015 بە دواوە هێندەی تر بارەكەی گرانتر كردووە، گوڕوتینی ئەو پەنابەرانە بۆ هاندانی یانەكانی ئەڵمانیا و شارەزایی و توانا و لیاقەی ئەولاوە پەنابەرانە بوونەتە مایەی سەرنجی ئەوان، بەڵام نەشارەزاییان لە زمانی ئەڵمانی یەكێكی ترە لە رێگرەكان و لە هەمان كاتیشدا بارودۆخی ژیان و گوزرانیان جێگیر نیە.
پەیوەندی كردن و چوونە ژێر باری بەرنامەو پلانی یانەیەكی وەرزشی بە شێوەیەكی رێك و پێك و وەرگرتنی بەشە راهێنانەكان هاوبەشەكان لە هەفتەیەكدا، هەروەها بەشداریكردن لە یاریە ناوخۆیی و خولەكان و دانانی خاڵ یەكێكی ترە لە كێشەكان بەڵام كۆچبەرەكان كەمتر هەست بەوە دەكەن كە ئەم خاڵە یەكێك بێت لە هۆكارەكانی بەیەك گەیشتن و پێكەوە گونجانی كۆمەڵایەتی، چونكە بەبڕوای ئەوان چالاكی وەرزشی یەكێكە لەو بژاردانەی كە پەنابەر بگونجێنێت لەگەڵ كۆمەڵگە نوێیەكەدا.

پێدەچێت ئەم كارەش هەروا ئاسان نەبێت، هەر بۆیە پێگەی (شپیگڵ ئۆنلاین) لەم بارەیەوە وتارێكی دوور و درێژی دابەزاندووە كە باس لە مۆڵەتی یاریكردن دەكات، یان راستتر باس لە رێگە پێدانی یاریزانە دەرەكی و كۆچبەرەكان دەكات كە دەبێت لە رێگەی بەكارهێنانی زۆری كۆمەڵگەوە بێت، هەندێك جاریش دەبێـتەكارێكی ئەستەم و بەهیچ شێوەیەك ئەو خواستە نایەتە دی.
 بە پێی وتارەكەی شپیگڵ بێت (رێگە بە یانەكان یان تیپەكان نادرێت كە لە نێو خول و یاریە سەرەكیەكاندا بە تێكەڵاوی (ئەڵمانی و كۆچبەر) یارییان پێبكەن با ئەو یاریزانانەش تەمەنیان منداڵ بێت و تەنانەت ئاماژەی بە تەمەنی (8) ساڵیش داوە..
بەڵام هەندێك لە سەندیكاو قوتابخانە لاوەكیەكانی نێو شارو شارۆچكەكان رێگەیان پێدراوە كە دەستكاری پەیڕەوی ناوخۆی یانەكانیان بكەن بۆئەوەی بە تێكەڵی یاری بە یاریزانەكانیان بكەن، هەروەها (DFB) یش دەتوانێت داوایەك پێشكەش بە (فیفا) بكات بۆ ئەوەی ئەوەی پێكەوە یاری بكەن و كۆی ئەوسەندیكایانەش تەنها 21 دانەن .
 بێگومان رۆڵی سیاسەت لەم میانەیەدا كەم نیە و ئەگەر بیانەوێت دەتوانن رۆڵ ببینن، بۆ ئەوەی ئەو پەنابەرانە تێكەڵ بە كۆمەڵگە بكەن، ئەمە لە كاتێكدایە كە سیاسیەكان رۆژانە بەریەك كەوتنیان هەیە لە گەڵ پەنابەران و هەمیشە باس لەوە دەكەن كە دەیانەوێت كۆچبەرەكان لەگەڵ كۆمەڵگەكانی خۆیان رابێنن، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنج  و تێڕامانە لەم بارەیەوەو بۆ گۆڕینی ئەو دۆخە نالەبارو تاڵە، كەس ناجوڵێت و دەست پێشخەریش ناكات.
بە پێی وتەی شارەزایانی بوارەكە (127) یانەی ئەڵمانی لە كۆی (24742) یانەی ئەڵمانی رەتی تێكەڵ یاریكردنیان كردوەتەوە هەر بۆیە سیاسیەكانیش دەڵێن ئەو كێشەیە شایانی باسكردن نیە و ئەو-یانە- و قوتابخانە ئەڵمانیانەش كە پێكەوە یاری بە تێكەڵی ئەنجام دەدەن كەم نین. 

شایانی باسە زۆرینەی ئەو یانانەی كە لە نێو (127)یانەكەدان هەموویان ئەو یانە بەهێز و بەناوبانگانەن كە هەڵگری نازناوی تۆپی پیی ئەڵمانین وەك یانەی (ڤیكتۆریا). رێژەی ئەو یانانەی كە رێگە بە تێكەڵكردنی یاریزانەكان نادەن لەچاو هەموو یانەكانی ئەڵمانیادا زۆر كەمە هەر بۆیە سیاسیەكان بە گرنگ و بایەخەوە لێی ناڕوانن و هەندێكیشیان پێیان وایە كێشەكە دەبێت چارەسەر بكرێت بەڵام ناكرێت ئاوا بە ئاشكرایی رای خۆیانی لەسەر بڵێن و سەرجەم سیاسیەكانیش دەڵێن یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانیا سەربەخۆیەو سیاسیەكان كاریان بەسەریانەوە نیە. بەڵام دیاردەی جیاكاری بە هۆی نەژاد و نەتەوەوە لە روانگەی مافەكانی مرۆڤەوە رەت كراوەتەوەو بە پێشێلكاری ئاشكرای مافەكانی مرۆڤی دێننە ئەژمار.
ئەڵمانیا زۆرترین لایەنگرو هاندەری هەیەو نزیكەی (6.6)ملیۆن كەس پێوەی سەرقاڵن كە دەكاتە (8%)ی دانیشتوانی ئەو وڵاتە و نزیكەی (26)هەزار یانەو قوتابخانەی گەورەو بچووكی تۆپێ پێی هەیە، و تا ئێستەش چوار خەڵاتی پاڵەوانی جیهانی بردۆتەوە لە (1954-1974-1990-2014) و سێ جاریش بوەتە پاڵەوانی ئەوروپا (1972- 1980-1996). لە بواری تۆپێ پێی ژنانیش دا ساڵی  - 2006 -1974 بوەتە پاڵەوانی جیهان و ساڵی 1988 خەڵاتی پاڵەوانی یانە ئەوروپیەكانی وەرگرتووە.
شایانی باسە یەكەمین یانەی ئەڵمانی كە دروست بوە لەناو ئەڵمانیا دا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1874 لەلایەن كەسێكی ئینگلیزەو یانەكەی ناو ناوە (دیرسدن). بەڵام یەكێتی تۆپی پێی ئەڵمانی ساڵی 1909 دروست بووە.