01:48 - 01/04/2020
تێڕوانینی سەرمایەدارییانە بو چینە خوارووەكانی كۆمەڵگە
لەوانەیە هەموومان پێمان سەیربێت كاتێك هەڵوێستی سەرمایەدارێكی گەورە دەبنین لەبەردەم كڕوزانەوەی هەژارەكاندا جوڵەی لێوە نایەت، مەرگی زۆرینەیان موویەكی ناجەلێنێـتەوە، ئەو هەر ە بیری سەرمایەكەی و ژیانی خۆی و دەوروبەرەكەیدایە، پێمان سەیربێت كاتێك خۆیان لە كۆمەڵگە جیادەكەنەوەو خۆیان بە هاوشان و هاوڕێی زۆرینەی خەڵك نازانن، زۆرینەمان ئەو ڕاستییانەمان بە چاوی خۆمان بینیوە، بەڵام پێدەچێت لە ڕوانگەی زانستییەوە وەڵامێكی دڵنیاكەرەوەمان دەست نەكەوتبێت، ئەم ڕاپۆرتە كە پشتی بە چەند توێژینەوەیەك بەستووە، هەوڵی داوە ئەو وەڵامە بداتەوە.
توێژینەوەیەكی زانستی نوێ دەریخستووە
كە سەرمایەدارەكان زۆر بەكەمی گرنگی بەكەسانێك دەدەن كە لە چینەكەی خۆیان یان لە
ئاستە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكەی خۆیاندا نەبێت. لە پێشەكی ڕاپۆرتێكدا هاتووە كە
پێگەی (Quartz) بڵاوی
كردووەتەوە: هیچ كەسێك ناتوانێت بەتەواوی ئاگای لەو هەموو شتەبێت كە لەچواردەوریەتی
یان ڕووبەڕوویان دەبێتەوە، ئەوەش لەبەر ئەوەیە كە توانای ژیریی و دەركی زۆرینەمان
سنووردارە، بەڵام ئەوەی كە جێگەی سەرنجە ئەوەیە كە سەرمایەی زۆر كاریگەریی زیاتر
لەسەر رەفتاری مرۆڤ دروست دەكات. توێژینەوەی زۆر هەن كەباس لەوە دەكەن سەرمایە
تێروانینی مرۆڤەكان دەگۆڕن، ڕاپۆرتێك لە گۆڤاری (Psychological Sciences) بڵاوكراوەتەوە
دەڵێت: دەوڵەمەندەكان زۆر بەكەمی شتەكان دەبینن كاتێك بەشەقامێكی ئاساییدا
تێدەپەڕن و بایەخی ئەوتۆیان پێنادەن.
سەرمایەدارەكان زۆر بەكەمی گرنگی بەكەسانێك دەدەن كە لە چینەكەی خۆیان یان لە ئاستە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكەی خۆیاندا نەبێت
توێژەرەكان باس لەوە دەكەن ئاستی
ئابووری و كۆمەڵایەتی ئەو جۆرە كەسانە دەبێتە پاڵنەرێكی گەروە بۆ دروستكردن یان
بچڕاندنی پەیوەندیی لەگەڵ مرۆڤەكانی دیكە، هەر بەپێی توێژینەوەكان مرۆڤەكان هەمیشە
حەزیان بەو شتانەیە كە بایەخ و نرخیان زۆرترە و وەك لەوانەی كەم بایەخن و گرنگ
نین.
لە دانشگای نیۆرك توێژینەوەیەكی مەیدانی
ئەنجامدراوە لە سەر 61 كەس كەچاویلكەی زیرەكی گۆگڵ- یان لەچاودا بووە (ئەو چاویلكە نوێیە و كاتێك
مرۆڤ سەیری هەر شتێك یان كەسێك بكات بە خێرایی چاویلكەكە دەگەڕێت و هەرچەند
زانیاری ببێت لەسەری دەیدات بەكەسەكەو دوایی هەمووشی تۆمار دەكرێت) ، دوای
لێكۆڵینەوەكە دەركەوتووە زۆرینەی ئەوانەی چاویلكەكەیان لەچاودابووە گرنگی و بایەخی
زۆریان نەداوە بەو خەڵكەی لەسەرشەقامەكان هەن، هۆكارەكەشیان بۆ ئەوە گێڕایەوە كە
ئەوكەسانە لە چینەكەی خۆیان نەبوون یان لەڕووی ئابوورییەوە لە ئاستی ئەواندا نین
هەبۆیە بایەخی ئەو تۆیان پێنەداون.
توێژینەوەیەكی دیكە كراوە لەڕێگەی ئەو
ئامێرانەی چاودێریی چاوەكان دەكەن كە سەیری كوێ دەكەن و سەرنجیان دەچێتە سەرچی،
ئەویش بە نیشاندانی چەند وێنەیەكی فۆتۆگرافی لەسەر شاشەی كۆمپیوتەرێك، دواتر
داوایان كردووە كە وێنەكان دەستنیشان بكەن كە سەربە چی چینێكی كۆمەڵایەتی
وئابوورین، دەركەوتووە ئەوانەی كە لە دەوڵەمەندەكانن زۆرتریان پێ دەچێت وزۆرتر
تەركیزدەكەن، بەڵام ئەوانەی كە ئاستی بژێویی یان دەوڵەمەندییان كەمترە خێراتر وەڵام
دەدەنەوە و زووتر دەتوانن كەسەكان دەستنیشان بكەن.
دەركەوتووە ئەوانەی كە لە دەوڵەمەندەكانن زۆرتریان پێ دەچێت وزۆرتر تەركیزدەكەن
لە ئەزمونێكی دیكەدا كە توێژەرانی
زانكۆی نیویۆرك ئەنجامیان داوە دەركەوتووە كە پێچوون(كات) لای بەشداربووەكان
جیاوازە، چوون خێرایی وەڵامدانەوە پەیوەندی هەیە بەئاستی هۆشیاری و ئاستی چینایەتی
كۆمەڵایەتی و ئابوورییانەوە، توێژینەوەكە لە سەر 400 كەس ئەنجام دراوە لەڕێگەی
ئینتەرنێتەوە. دوای ئەوەی چەندین وێنەی جۆراوجۆریان نیشان داوە، دەركەوتووە كە
دەوڵەمەندەكان و ئەوانەی لەچینی سەرمایەدارانی كۆمەڵگەن زۆربەكەمی سەرنجیان چووەتە
سەر مرۆڤە ئاساییەكان و بایەخیان نەبووە بۆیان.
هەموو توێژیەوەكان دەریان خستوو كە
سەرمایەدارەكان كەمترین بایەخیان هەیە بۆ خەڵكی ئاسایی و ئەوەش مایەی نیگەرانییە.
هەربۆ نموونە لەساڵی 2012 دا ژمارەیەك توێژەر لە دانشگای كالیفۆڕنیا دوو گرتەی
ڤیدیۆییان نیشان داوە كە یەكێكیان باس لە دروستكردنی خانوو دەكات بە شێوەیەكی
هونەریی و سەردەمیانە، ئەوی دیكەش باس لە ژیانی ئەو منداڵانە دەكات كە تووشی
سەرەتان –شێرپەنجە- بوون، دەكەوتووە ئەوانەی كە سەرمایەدارن و خاوەنی پێگەی
ئابووری گەورەن كەمتر سەرنجیان چووەتە سەر ئەو ڤیدیۆیەی كە باسی منداڵەكان دەكات و
تەنها سەرنج و ڕەخنەكانیان لەسەر چۆنیتەتی دروستكردنی خانووەكە بووە. بەڵام
ئەوانەی كە خوارتر بوون لەوان لەڕووی ئابووری و كۆمەڵایەتیەوە سەرنجیان لەسەر
ڤیدیۆی دووەم بووە كە باسی لە منداڵە نەخۆشەكان كردووە.كاتێكیش لە ڕێگەی ئامێری
چاودێریكردنی -دڵ- ەوە بەدواداچوونیان بۆ كەسەكان كردووە دەركەوتووە لەكاتی
نیشاندانی ڤیدیۆی منداڵە نەخۆشەكاندا لێدانی دڵی هەژار و كەم دەرامەتەكان زۆر
زیاتر بووە لەدەوڵەمەندەكان و بە پێچەوانەشەوە.
بە پێی توێژینەوەكەی گۆڤاری (Psychological Sciences) كە
لەدانشگاكانی كالیفۆڕنیاو سانفراسیسكۆوە پشتگیری كراوە، دەركەوتووە ئەوانەی سەربە
چینە باڵا ئابووری و كۆمەڵایەتیەكان بوون كەمتر هەستیان بە هەست و هۆشی هەژارەكان
كردووە لەچاو ئەوانی دیكەدا، ئەو ڕاپۆرتە هۆكارەكەی بۆ ئەوە گێڕایەوە كە ئەوان
ئەوەندی سەرقاڵن بە منداڵەكانی خۆیان و چاككردنی خانوەكانیان و كەمتر پەیوەندن بە
بۆنەكۆمەڵایەتیەكان و نایانپەرژێتە سەر كێشەو گرفتەكانی خەڵكی دیكە، لەگەڵ ئەوەشدا
ب هاوپیشەو هاوچینەكانی خۆیان بەو شێوەیەنین.
جیاوازیی سەرمایە هۆكاری جیاوازیی ڕەفتارە، هەژارەكان زۆرتر لە دەوڵەمەندەكان كۆمەڵایەتی ترن
بە پێی ڕاپۆرتێكی نیۆرك تایمز، دانیاڵ
جوڵمان ڕوونی كردووەتەوە كە توێژەرانی دەروونی و كۆمەڵایەتیش سەلماندوویانە:
جیاوازیی سەرمایە هۆكاری جیاوازیی ڕەفتارە، هەژارەكان زۆرتر لە دەوڵەمەندەكان
كۆمەڵایەتی ترن، پەیوەندی كەسییان بەهێزترە لە دەوڵەمەندەكان. ئەو توێژەرە باس
لەوەش دەكات كە كارلێكی نێوان دەسەڵات و سەرمایە لە لایەك و سوز و بەزەیش لەلایەكی
دیكەوەیە، بەتایبەتی لەم سیستەمە نوێیەی ئابووریدا بووتە هۆی نایەكسانی
كۆمەڵایەتی. بە پێی وتەی جولمان ئەوانەی كە زۆرتریان دەستدەكەوێت و زۆرترین
دەسەڵات و پێگەیان هەیە، هەست بە شتە نامادییەكان ناكەن و چاویان چینەكانی خواری
خۆیان نابینێت و نەهێشتنی ئەو جیاوازییەش شتێكی ئەستەم و ڕێ تێنەچووە. هەروەها دەڵێت: كەمكردنەوەی بۆشایی
ئابووریی ئەستەمە بە بێ كەمكردنەوەی ئو بۆشاییەی كەوتۆتە نێوان سەرمایەو هەست و
سۆز.