01:43 - 14/03/2020
رۆماننوسێك ساڵی 1981 پێشبینی ڤایرۆسی كۆرۆنای كردووە
زۆرن ئەو كەسانەی پێشی ڕوداوەكان دەكەون و بەتەواوی یان نزیك لە ڕووداوەكان هەواڵ دەدەن، بەڵام كەمیان پێشبینیەكانیان دێنەدی، پێت سەیر نەبیت نوسەرێكی ئەمەریكی 39 ساڵ پێش ئێستا باسی لەوە كردووە ڤایرۆسێك لە شاری وهانی چینەوە بڵاو دەبێتەوەو خەڵك تووشی نەخۆشی ترسناك دەكات و تەنانەت باس لە كەرەنتینەی كەسەكانیش دەكات، نوسەرە ئەمەریكیەكە گوتویەتی : لە تاقیگەیەكی سەربازیی وهان ڤایرۆسێك بڵاو دەبێـتەوەو هەڕەشە لە جیهان دەكات.
هەندێك لە شارەزایانی ئەدەبی باس لەوە
دەكەن لەوانەیە ئەو نوسەرانەی لە بواری خەیاڵی زانستیدا كار دەكەن و رۆمان نووی
یان چیرۆك نووین بتوانن پێشبینی هەندێك لە ڕوداوەكان بكەن، ئەوان نموونەی بە
رودانی نوقم بوونی كەشتی تایتانیك پێش چەند ساڵ دەهێننەوەو لە هەمان كاتیشدا باس
لە سەر هەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆناش دەكەن ك لە ساڵی 1981 ەوە پێشبینی سەرهەڵدانی
ڤایرۆسی كۆرۆنای كراوە، ئەوەی كە جیاوازیی هەیە شتێكی ئەوتۆ نیەو هیچ لە دۆخی ئەو
پێشبینیە ناگۆڕێت ئەویش ناوەكەیەتی، كە ئەو رۆماننوسە لە بریی كۆڤید 19 گوتوویتی
وهان 400.
رۆماننوسێكی ئینگلیزی بە ناوە (دین
كۆنتز)ی ئەمەریكی لە ساڵی 1981 دا رۆمانێكی بە زمانی ئینگلیزی نوسیوە بەناوی ( The Eyes of Darkness) ئەو نوسەرە لە
رۆمانەكەیدا باس لە سەر هەڵدانی ڤایرۆسێك دەكات بەناوی (وهان 400)و لەم ماوەیەی كە
كۆرۆنا لە وهانی چینەوە سەری هەڵدا ئەو رۆمانە بایەخێكی گەورەی پەیدا كردەوەو لە
رۆژنامەكانی چین دا قسەی زۆری لەبارەوە كرا بەتایبەتی لە رۆژنانەمەی (The South China Morning Post)كە بە زمانی
ئینگلیزیی دەردەچێـت و لە چەند ژمارەیەكدا قسەو باسی زۆری لەبارەوە كراو هەموو
بەیانیەك لە باشووری وڵاتی چین بڵاو دەبێـتەوە.
بە پێێ روداوەكانی نێو ڕۆمانەكە لەنێو
یەكێك لە تاقیگە سەربازییەكانی چین لە شاری وهان ڤایرۆسێك بەهەڵە لە كۆنترۆڵی
زاناكان دەردەچێـت، ئەو ڤایرۆسە لە لایەن پسپۆڕانی سەربازیی چینەوە وەك چەكێكی
سەربازیی دروستكراوەو دانراوە لەكاتی گونجاودا لە دژی نەیارەكانیان بەكاری بهێنن،
بەڵام بە هۆی هەڵەیەكی تەكنیكییەوە لە دەستیان دەردەچێت و لە كاتێكی زۆر كەمدا
ژمارەیەكی ئێجگار زۆر هاوڵاتیانی شارەكە دەكاتە ئامانج.
كیت وایتهید كە شارەزایەكی بواری
رۆمانە لەبارەی رۆمانی (The Eyes of Darkness) نوسیویەتی: مرۆڤ لەبەردەم پێش بینیەكانی ئەو نوسەرە
ئەمەریكیەدا مووەكانی جەستەی ڕێك دەوەستن و تووشی شۆك دەبێـت، ئەو چۆن توانیویەتی
ئەو هەموو ساڵە پێشبینی بكات بۆ دەركەوتنی ڤایرۆسێك و ناویشی لێ بنێت (وهان 400).
چیرۆكی نێو رۆمانەكە چیە؟
ژنێك بەناوی –كریستینا ئیفانز- كوڕەكەی لە چادرگەیەكدا دەبێت لەدەرەوەی شار، و
دواتر دیار نامێنێـت، دوای بەدوادا چوونێكی زۆر و چەندین گەڕان بۆی دەردەكەوێت
كوڕەكەی لەنێو سەربازگەیەكی گەورەدا دەست بەسەرەو ناهێڵن كەس بیبینێت، و بۆی
دەردەكەوێت كە لەڕێگەی چەند گیانەورێكی زۆر بچووكەوە تووشی نەخۆشییەكی ترسناك بووە
و ئەو گیانەوەرانەش لەناو ژووری توێژینەوە بایۆلۆژییەكانی وهان دروستكراون.
ئەوەی كە تا ئێستا دەخوێندرێتەوە
سەیرەو پێش بینیەكی سەرنج ڕاكێشە، بەڵام كاتێك پەرەگرافێكی دیكەی دوخوێنیتەوە
تووشی شۆك دەبیت: .... لەو كاتەدا زانایەكی چینی بەناوی –لی تشین- لەسەر سیدییەك
سەرجەم ئەو زانیارییانەی كە لەسەر ڤایرۆسی وهان 400 هەیە و دەیگوازێتەوە بۆ
ئەمەریكیەكان، چینیەكان توانیبوویان زۆر پەرەی پێبدەن لەنێو تاقیگەیەكدا بەناوی - RDNA- كە دەكەوێتە
نزیك شاری وهان.
ڕێكەوتێكی سەیر:
یەكێكی تر لەو ڕێكەوت و پێشبینیانەی
كە لەو رۆمانەدا هەیە ئەوەیە باس لە بوونی تاقیگەیەك دەكات لە وهان كە تایبەتە بە
لێكۆڵینەوە لە ڤایرۆس، كە ئیستا لە وهان بوونی هەیە و بە چوارەم تاقیگە دادەنرێت
لە چین دا كە لێكۆڵینەوە لە ڤایرۆس دەكات، بەڵام بە یەكەم تاقیگەی چینی دادەنرێت
بۆ لێكۆڵینەوە لە ڤایرۆسە كوشندەكان و 32 كیلۆمەتر لە شاری وهانەوە دوورە كە یەكەم
ڤایرۆسی كۆرۆنای تێدا بڵاو بوویەوە.
لەبارەی ئەو تاقیگە ڤایرۆسییەوە ساڵی
2017 گۆڤاری –نیتشر- گوتویەتی تاقیگەكە لە نێو ئۆپەراسیۆنێكی زۆرتوندی ئەمنیدا
كراوەتەوە، هەربۆیە گومان دەكرێت ڤایرۆسەكە دروستكراوی ئەو تاقیگەیە بێت و
سەرچاوەكەشی خودی ئەو تاقیگە ئەمنیەكەی وهان بێت و روداوەكان وەك ئەوە بێت كە لە
رۆمانەكەدا پێشبینی كراوەو لە ڕێگەی تەكنیكی هەڵەوە بڵاوبووبێتەوە.
تەنها ئەوانەی كە تووشی دەبن بپارێزرێن و دوور بخرێنەوە ئیتر مرۆڤایەتی لە مەترسییەكەی ڕزگاری دەبێت.
ئایا كۆنتز ئاگای لە داهاتوو هەبووە؟
ئەو نوسەرە ئەمەركییە لە رۆمانەكەیدا
باس لەوە دەكات كە ڤایرۆسەكە ئەو ناوی ناوە –چەكی كەم وێنە- كاریگەریی تەنها لە
سەر مرۆڤ دادەنێت و توانای مانەوەشی زۆر نیە لە دەرەوەی جەستەی مرۆڤ و لەماوەی دوو
خولەكدا لەناو دەچێت و پێویستی زۆری بە خەرجی نیەو بۆ خاوێن كردنەوەش زەحمەتی زۆری
ناوێت، تەنها ئەوانەی كە تووشی دەبن بپارێزرێن و دوور بخرێنەوە ئیتر مرۆڤایەتی لە
مەترسییەكەی ڕزگاری دەبێت.
كونتز خاوەنی بەرهەمگەلێكی ئەدەبی
زۆرە، ساڵی 1968 یەكەن كتێبی خۆی چاپ كردووە، زیاتر لە 80 رۆمان و 74 بەرهەمی
چیرۆكی هەیە، تەمەنی 74 ساڵەو مەسیحییەكی كاسۆلۆكی یەو كەسێكی ئاینپەروەرە، لەگەڵ
خێزانەیدا لە كالیفۆڕنیای ئەمەریكا دەژیی، وەك شارەزایان باسی دەكەن لەنێو رۆمان و
چیرۆكەكانیدا پێشبینی زۆری كردووە ك ژمارەیەكیان هاتوونەتەدی.
شارەزایان باس لەوە دەكەن شاری وهانی
چینی دەمێكە بەشاری پێشكەوتنی زانستی تاقیگەكان بەناوبانگە، بەڵام لەوە گرنگتر
ئەوەیە كە نوسەرێك بتوانێت خەیاڵی زانستی ببەستێتەوە بە پێبینی ئەدەبییەوەو هەندێك
ڕووداو باس بكات كە دەیان ساڵ دواتر بە كەمێك گۆڕانكارییەوە ڕوو بدەن.
وەك شارەزایان باسی دەكەن: پێشبینی
كردنی ڕوداوەكان لە زۆر كاتدا هاتوونەتەدی، ئەوان نموونەی نوقمبوونی كەشت تایتانیك
دەهێننەوە كە 14 ساڵ بەر لە ڕوودانی چیرۆكنوسێك باس لە نوقمبوونی كەشتیەك دەكات لە
زەریای ئەتڵەسیدا بەناوی –تایتانك- و خۆی دەكێشێت بە شاخێكی سەهۆڵدا و دەكەوێـتە
ژێرئاو، هەموو ئەو پێش بینیانەی كە نووسەرەكە كردوویەتی ڕەیانداوە جگە لە چەند
شتێكی بچووكی وەك ژمارەی سەرنشینەكانی ئەو دوو كەشتییە و ناوی كەشتییەكە لە
(تایتان) وە بۆ (تایتانیك).
رۆژنامە چینیەكە كە بەزمان ئینگلیزی
دەردەچێت لە بەدواداچونێكی تریدا نوسیویەتی: لە چاپی یەكەمی ئەو ڕۆمانەدا
ڤایرۆسەكە ناوی –جوركی 400-ە، كە لەلایەن زانا روسیەكانەوە دروستكراوەو دواتر گوازراوەتەوە
بۆ چین، بەڵام لە چاپی دووەمدا نووسەر ناوەكەی گۆڕیوە و كردوویەتی بە وهان 400 .
بەڵام ئەوەی گرنگە توانای بیركردنەوەو پێشبینی هەندێك لە مرۆڤەكانە بەر لە ڕوودانی شتەكان ئەوان هەستی پێدەكەن
(جینی سمیس) ی نوسەر باس لەوە دەكات
بەرواری نوسین و دەرچوونی ئەو رۆمانە بۆ ئەو كاتانە دەگەڕێتەوە كە خۆپیشاندامی
قوتابیان ڕووی لە زیاد بوون بوو، لە ساڵی 1989 دا كە چاپی دووەمی رۆمانەكەی تێدا
كراوەتەوە لەو سەروبەندەدا باس لەوە دەكرا كە چەندین چەكی بایۆلۆژی مەترسیدار
دروستكراون و رۆژ لە دوای رۆژ جیهان دەخاتە مەترسی گەورەوە..
هەرچۆنێك بێت لە ئێستادا ڤایرۆسی
كۆرۆنا هەڕەشە لە جیهان دەكات و زۆرینەی خەڵكی جیهان لەبەردەم مەترسییەكانی ئەو
ڤایرۆسەدان ئیتر دروستكراوی تاقیگەكانی مرۆڤ بن یان شتێكی خودایی و سروشتی بێت،
بەڵام ئەوەی گرنگە توانای بیركردنەوەو پێشبینی هەندێك لە مرۆڤەكانە بەر لە ڕوودانی
شتەكان ئەوان هەستی پێدەكەن، ئەگەر ئەوەش نەخرێتەوە پاڵ تیۆری موئامەرەو بگوترێت
پێشتر پلانی بۆ كێشراوەو ئەمەریكیەكان دەستەچەورەكەی خۆیان بە چینی ڕكابەری
ئابوورییاندا دەسڕن.