05:12 - 30/01/2020
سكۆتلەندا چی دەوێت؟
دوای پەسەندكردنی جیابونەی بەریتانیا لە
یەكێتی ئەوروپا دووبارە دەنگۆی جیابونەوە و ریفراندۆمی سەربەخۆی سكۆتلەندا
وروژێنرایەوە و سكۆتلەندیەكان بەدوای دەرچەیەكدا دەگەرێن سەربەخۆییان دەستبكەوێت و
رووبكەنە وڵاتێكی سەربەخۆ و خەونی هەزار ساڵەیان لە سەربەخۆیدا بەدەست بهێنن.
ئێستا دووبارە پەرلەمانی
سکۆتلەندا بە زۆرینەی دەنگ بەڕێوەچوونی ڕاپرسی بۆ سەربەخۆیی و جیابوونەوە لە بەریتانیای لە 2020ـدا پەسندکردو پێدەچێت ئەم جارە
سكۆتلەندا جیابونەوەی خۆی لە بەڕێتانیا بەتەواوەتی ڕابگەیەنێت
لە كۆبونەوەی
ئەمجارە دا پەرلەمانی سكۆتلەندا بڕیاریدا بە كۆی 64 دەنگی بەڵێ و 54 دەنگی
نەخێر بڕیاریدا لە ساڵی 2020 دا ڕاپرسیەكی
تریی سەرتاسەری بۆ جیابونەوە لە بەڕێتانیا ئەنجام بدات و كاریی نوێشی بۆ دەكات.
سكۆتلەندا دەتێوانێت
جیاببێتەوە؟
هەرچەندە
پەرلەمانی سكۆتلەندا پڕۆژە بڕیاریی دووبارە ڕاپرسی پەسەند كردووە بەڵام بە پێی
یاساكانی بەڕێتانیا هەتا حكومەتی بەڕیتانیا ڕەزامەندی نیشان نەدات ئەوا سكۆتەكان
ناتوانن ڕاپرسی بۆ سەربەخۆیی ڕابگەیەنن
هەرچەندە لە پێشتر
و لە ساڵی 2014 سکۆتلەندا ڕاپرسی بۆ جیابوونەوە لە بەریتانیا ئەنجامدا، بەڵام
بەزۆرینەی دەنگی هاوڵاتیانی سكۆتلەندا بڕیار درا سكۆتلەندا لە چوار چێوەی بەڕێتانیادا بمێنێتەوە و جیا نەبێتەوە،
لەسەر ئەو بنەمایەشە كە بۆرس دجۆنسن دەڵێـن نابێت سكۆتلەندا جیاببێتەوە چونكە ئەو جیلەی ئێستا لە سكۆتلەندا دەژی بێگومان
قبوڵیان نییە ناوچەكەیان لە بەریتانیا
جیاببێتەوە.
ئەنجامەكانی
ڕاپرسیەكەی پێشوی سكۆتلەندا
بەپێی ئەنجامی
فەرمی گشتپرسییەكەی رۆژی پێنجشەممە، ئەیلوولی سكۆتییەكان بۆ بڕیاردان لەسەر مانەوە
یان جیابوونەوە لە بەڕیتانیا بەم
شێوەیەبوو ، 55.3% واتە دوو ملیۆن و یەك هەزار و 926 دەنگ بە نەخێر بۆ
جیابوونەوە و 44.7 % ی بەشدرابووانیش وە هەروەها یەك ملیۆن و 617 هەزرا و 918 دەنگبە
بەڵێ بۆ جیابوونەوە دەنگیان داوە ز بوز پێیەش كە زۆرترین نەخێری كردبوو سكۆتلەندا لە بەڕیتانیا مایەوە.
سكۆتلەندا لەكوێیە
سكۆتلەندا بە
شێكە لە بەڕیتانیا و دەكەوێتە باكووری رۆژئاوای
ئەوروپا و یەكێكە لەو چوار ناوچەیەی بەریتانیایان پێكهێناوە لەگەڵ ئایرلەنداو وێڵز
و بەریتانیا.
هەرچەندە سكۆتلەندا بەشێوەیەكی فەرمیی لە ساڵی 1707ەوە
لە ژێر دەسەڵاتی بەریتانیادایەو هەتا
ئێستاش هەرماوەتەوە و بەڵام لە ساڵانی ڕابردوودا چەندین جار داوای جیابونەوەی
كردووە بەڵام سەری نەگرتووە و نەیانتوانیوە خەونە مێژوییەكەیان بەدەست بهێنن.
سكۆتلەندا
دەبێتە سەربەخۆیەكی بچوك
هەرچەندە
سكۆتلەندا لە ژێر فەرمانڕەوای بەڕیتانیادا بوو بەڵام لە ساڵی 1997 دا راپرسیەكی
ئەنجامدا و بەهۆی ئەو راپرسیەشەوە توانی تا ڕادەیەك سەربەخۆ ببێت و دەسەڵاتێكی
زۆری هەبێت لە هەرێمێك زیاتر دەسەڵاتی هەبێت .
پەرلەمانەكەی دەسەڵاتی دانانی یاسای هەیە لە
بوارەكانی خوێندن و تەندروستی و ژینگە و دادگاكان، هەرچی مەسەلەی پەیوەندی دەرەوە
و وزە و بەرگری و باجەكانیشە لە دەسەڵاتی حكومەتی بەریتانیادا ماوەتەوە و
سكۆتلەندیەكان دەسەڵاتیان بەسەردا ناشكێت.
ئیدنبێرگ
پایتەختێكی بەهێز
شاری ئیندنبێرگ
پایتەختی سكۆتلەندایە و یەكێكە لە شارە هەرە گەورە و بەهێزەكانی بەڕیتانیا و ژمارەی
دانیشتوانی بە زیاتر لە 5ملیۆن كەس دەبێت و
بە زمانی ئینگلیزی قسەدەكەن، رووبەری ئەو ناوچەیەش زیاتر لە 78ھەزار كیلۆمەتر
دووجایە.
دەرفەتی بەڕێوەبردنی ریفراندۆم بۆ جاری دووەم بۆ
وڵاتی سكۆتلەندا لە پاش جیابوونەوەی بەریتانیا لە یەكەتی ئەورووپا، بۆ سكۆتلەندیەكان
رەخساوەتەوە كە پێشبینی دەكرێ ئەم جارە سكۆتلەندیەكان ئەم دەرفەتە لەدەست نەدەن و
دەنگ بۆ سەربەخۆیی وڵاتەكەیان بدەن
جوگرافیای سكۆتلەندا
ئەم ناوچەیە دەكەوێتە نیوەی باكوری دورگەی بەریتانیا لەباكوری خۆرئاوای
ئەوروپا و یەكێكە لەو چوار وڵاتەكەی كە بەریتانیای گەورەیان پێكهێناوە.
لە
باكورەوە دەگاتە دەریای نەرویژ و لە خۆرهەڵاتیشەوە لەگەڵ دەریای باكور و لە باشوری
خۆرئاواشەوە لەگەڵ دەریای ئیرلەندا سنوری هەیە و لەخۆرئاواشەوە دەگاتە ئوقیانوسی
باكوری ئەتڵەسی.
دانیشتوانی سكۆتلەندا بە سێ زمانی، ئینگلیزی،
سكۆتلەندی/گالایی و سكۆتس قسە دەكەن.
ژمارەی دانیشتوانەكەی نزیكەی 5 ملیۆن و 500 هەزار
كەسە كە 89% یان سكۆتلەندین و 7%یشیان ئینگلیزن و ئەوانیتریش ئیرلەندی و نەتەوەكانی
ترن، لە رووی ئایینیشەوە زۆرینەی هەرە زۆری دانیشتوانەكەی مەسیحین.
شاژنی بەریتانیا ئلیزابێسی دوەم فەرمانڕەوای یەكەمی
بەریتانیا حوكمی ئەو ناوچەیەش دەكات و سیستەمی حوكمەكەی مۆنارشییە، بەڵام سەرۆكی ئێستای
ناوچەی سكۆتلەندا كە پلەكەی وەزیرە كەسێكە بە ناوی ئەلێكس سالمۆند، تا ساڵی1707 سكۆتلەند
و بەریتانیا دو وڵات و و پادشایەتی جیاوزا بوون، بەڵام دوای ئەوە بە پێی رێككەوتننامەیەك
پادشایی بەریتانیای گەورەیان دروستكرد.
نزیكەی 800 ساڵ بەر لە ئێستا بە سەرۆكایەتی ویلیەم
ڤۆڵس شەڕی سەربەخۆیی لە بەریتانیا دەستپێكرد ڤۆڵس و بەشێك لە هاوڕێكانی كوژران، بەڵام چەند
ساڵ دوای ئەوە سكۆتلەند سەربەخۆیی بەدەستهێنا، ئەمەش زۆری نەخایاند و لە ساڵی
1707دا سەرەڕای ناڕەزایی جەماوەری خەڵك لێكنرایەوە بە بەریتانیا.
هەڵبژاردنی
ناوخۆیی سكۆتلەندا
لە پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی
سكۆتلەندادا پارتی نەتەوەیی سكۆتلەند(ئێس
ئێن پی) زۆرینەی دەنگەكانی بە دەستهێنا و بەمەش بوە یەكەم پارتی ناو پەرلەمانی هەرێمیی
سكۆتلەند.
ئەم پارتە یەكێك لە ئامانجەكانی بریتییە لە جیابونەوەی
نیشتمانەكەیەتی لە بەریتانیا و لە كۆی 129 كورسییەكەی پەرلەمانی سكۆتلەند،69كورسی
بە دەستهێناوە و بەو جۆرەش مافی بڕیاری تاكلایەنەی لە پەرلەماندا بە دەستهێناوە.
كێشەكانی
بەڕیتانیا و سكۆتلەندا چیە
لە هەر كاتێكدا سكۆتلەند سەربەخۆیی بە دەستبێنێت
چ ندین كێشەی گەورە دروست دەبێت لە نێوان بەڕیتانیا و سكۆتلەندادا وەك ئەندامبون لەیەكێتی ئەوروپا، خاوەندارێتی نەوتی
كەنارەكانی دەریاری باكور، دابەشكردنی قەرزە نەتەوەییەكان و پێگە سەربازییەكانی بەریتانیا
لە سكۆتلەند.
سكۆتلاندا سەرباری ئەوەی بەشێكە لە یەكێتی سیاسی
بەریتانیا بەڵام سیستمێكی یاسایی و پەروەردەی جیای هەیە لە ئینگلتەرا و ئیرلەندای
باكور و وڵز بۆ كاروباری نێودەوڵەتی وەك ئەندامبوون لە یەكێتی ئەوروپا و نەتەوەیەكگرتوەكان
بەریتانیا وەك یەك وڵات دەجوڵێتەوە.
ئابوری سكۆتلاند چۆنە
ناوەندی سەرەكی بانكی شاهانەی سكۆتلاند كە یەكێكە
لە 5 بانكە گەورەكەی جیهان لە شاری ئیدینبۆرایە. شاری گلاسكۆ گەورەترین شاری سكۆتلاند
و سێهەم شاری بەریتانیایە. گلاسكۆ و دەوروپشتی 41% ی ژومارەی دانیشتوانی سكۆتلاندیان
گرتوەتە خۆ. سێهەم گەورە شاری سكۆتلاندا و ناوەندی پیشە سازی ئەو وڵاتە واتە ئەبردین
كەوتوەتە باكوری رۆژهەڵاتی سكۆتلاند.
سەرەڕای ئەوەی مافی دەرهێنان و فرۆشتنی نەوتی دەریای
باكور بەدەست بەریتانیاوەیە، بەڵام ئابوری سكۆتلاند بە هۆی پیشەسازیە پێشكەوتوەكەیەوە
گەشەی پێوەدیارە، هەر چەندە بەریتانیا لە
70 و هەشتاكانی سەدەی رابردوودا كۆتایی بە پاڵپشتی خۆی هێنا لە پیشەسازی سكۆتلاندا
و بە هۆیەوە زۆریەك لە كارگەكانی ئەو ناوچەیە داخران، بەڵام تا ئێستاش پیشەسازی و
كلتوری كرێكاری سكۆتلاند وەك خۆی ماوە.