01:50 - 12/12/2019

تەمەنی جیاوازی هاوسەرگیریی كێشەكان و دونیابینی چارەسەر‌

پەیسەر

لەنێو كۆمەڵگە جیاوازەكانی مرۆڤایەتی دا بۆچوونی جیاواز هەیە لەسەر تەمەنی هاوسەرگیریی، لەناو پرۆسەی هاوسەرگیریشدا بابەتی جیاوازیی تەمەن دێتە كایەوە، زۆرینەی بۆچوونەكان پێیان وایە باشترە پیاوەكان لە ژنەكان گەورەتربن، بەو پێیەی كە بە هۆی منداڵ بوونەوە ژنان زووتر پیردەبن و كێشەی جەستەییان بۆ دروست دەبێت، بەڵام ژمارەیەكی دیكە ئەو سنوورە دەبڕن و هاوسەرگیریی لەگەڵ ژنانێك دەكەم كە تەمەنیان لە خۆیان گەورەترە.

 
بە پێی وتەی شارەزایان تەمەن كاریگەری زۆری هەیە لەسەر گۆڕانكاریی لە ڕەفتارو گوفتاری تاكەكان، بەتایبەتی لەناو ژناندا زیاتر ڕەنگدەداتەوە، بە تایبەتی تریش لەنێو كۆمەڵگی نیمچەكراوەكاندا، ئەو كۆمەڵگانەی كە تاڕادەیەك نێر سالاریی تیایاندا زاڵن، چوون لەو جۆرە كۆمەڵگایانەدا ژنان ڕۆڵی كەمتریان دەدرێتی و توانای دەركەوتنیان كەمترە.

بێگومان سەركەوتنی خێزان و پرۆسەی هاوسەرگیرییش پەیوەندی بەو دوو كەسەوە هەیە كە لەوانەیە هەردووكیان بە جیاواز دوو مرۆڤی زۆرباش  و سەركەوتووبن ، بەڵام كاتێك گرێبەستێكی هاوسەرگیریی یان سەقفێكی خانوو ئەو دوو كەسە پێكەوە دەبەستێتەوەو لە هەموو جوان و ناشیرینیەكانی یەكتری دەبن، ئیتر لێرەوە كێشە دروست دەبن، ئەگەر ئەو دوو كەسە لە ڕووی ئەزموون و تەمەنەوە لە یەكتریی نزیك نەبن، ئەوا سەرهەڵدانی كێشەكان زۆرتر و چارەسەرەكانیش كەمێك قرستر دەبن.
ناوەندێكی توێژینەوی ئەمەریكا چەند داتایەكی شیكردوەتەوە و بۆی دەركەوتوە لە٧٨ ٪ بۆ ٨٠ % ئەو كەسانەی هاوەڵی كوڕو كچیان هەیە، هاوەڵانەیان هەڵبژاردووە بۆ هاوسەرگیری، كە لە تەمەنی خۆیاندا بوون، بەڵام ١٠٪ ئەوانەیان هەڵبژاردووە شەش ساڵ لەخۆیان گەورەتر، یان بچوكتر بوون‌،  دەریشكەوتووە هەمیشە پیاوەكان هاوەڵی گەنجتر لەخۆیان ویستووەو ٥٪  هاوەڵێك، كە ١٠ ساڵ لەخۆیان بچووكترن هاوسەرگیریان لەگەڵ كردوون. 

خانمان بە پێچەوانەوە تەنیا ٢٪ هاوسەرگیریان لەگەڵ پیاوێك كردووە، كە ٦ بۆ ٩ ساڵ لە خۆیان بچووكتر بووە،  تەنیا ١٪ هاوسەرگیریان لەگەڵ كاسێك كردووە ١٠ ساڵ لەخۆیان بچووكتر بووە.

لەگەڵ زۆری ئەو هاوسەرگیرییانەی، كە جیاوازی تەمەنیان هەیە، ئەو پەیوەندیانە زۆربەی كات تووشی كێشە دەبنەوە،  زۆرجار دەبیستین کە دەوترێت لە هاوسەرگیریدا تەنها خۆشەویستی شەرتە نەک تەمەن و جیاوازی تەمەن ڕۆڵێکی ئەوتۆی نییە، بۆ ئەوەی بە زانستیانە وەڵامی ئەو پرسە بدرێتەوە، ڕاپۆرتێكی زانستیەو پشتی بە توێژینەوەی مەیدانی بەستووە.

 بەپێی توێژینەوەیەک کە لە زانکۆی Emory لە  ویلایەتی ئەتڵەنتا لە  ئەمریکا، ئەنجام دراوە، دەرکەوتووە تا جیاوازی تەمەن زیاتر بێت ئەگەری جیابونەوەش زیاترە.
لە توێژینەوەکەدا کە لەسەر ٣٠٠٠ هاوسەر کراوە، ئەوە دەرکەوتووە کە گەر جیاوازی تەمەن ٥ ساڵ بێت ئەگەری جیابونەوە ١٨٪یە و گەر ١٠ ساڵ بێت ئەگەری جیابونەوە ٣٠٪یە و گەر ٢٠ ساڵ جیاواز بن ئەگەری جیابونەوە ٩٥٪ ە.
 بوونی جیاوازی تەمەن لە نێوان هاوسەرەكاندا كە لە هەندێك ناوچەی جیهان گرنگی پێدەدرێت، گرنگی خۆی هەیە، ماڵپەڕی (born realist) لە بابەتێكدا ئاماژەی بە ڕاپرسییەك كردووە كە لە چەند ناوچەیەكی جیاوازی جیهان لەلایەن كۆمەڵەی خۆبەخشی (NTC) ئەنجامدراوە، سەبارەت بە جیاوازی تەمەن لەنێوان هاسەراندا.
لەو بابەتەدا ئەنجامی ڕاپرسییەكە ڕوونكراوەتەوە و ئاماژەبەوەشكراوە كە هەرچەندە جیاوازیی تەمەن كێشە نییە و هیچ گرفتێكی یاسایی و تەندروستی دروستناكات، بەڵام جیاوازیی تەمەن گرنگە بۆ خۆشبەختی و زیاتر لەیەك تێگەیشتن.
لەو ڕاپرسییەدا سەبارەت بە خۆشبەختی خێزانی تاچەند پەیوەندی بە تەمەنەوە هەیە دەركەوتووە تەمەنی ژن و مێرد زۆر گرنگە و پێویستە ڕەگەزی مێ تەمەنی كەمتر بێت لە ھاوسەرەكەی، باشترین جیاوازی لەنێوان ٤ مانگ بۆ ٤ ساڵە بەراورد بە تەمەنی هاوسەرەكەی، ئەگەر زیاتر بێت بە هەر دیوێكدا ئەوا ئەگەری زیادبوونی سەرچاوەكانی كێشە زۆرتر دەبن.

لەو بابەتەدا ئەوەش ئاشكراكراوە ، جیاوازی تەمەن ھۆكارێكە بۆ خۆشبەختی و توانای جەستەیی و چالاكی ژن و مێرد، زیاتر مێشكیان لەیەكەوە نزیك دەبێت.
لەهەواڵێکی ماڵپەڕی (ئەنوسە)دا، وەڵامی ئەو پرسیارەی دراوەتەوە کە ئایا جیاوازی تەمەن کاریگەریی هەیە لەسەر ژیانی هاوسەرگیریی؟ پێویستە هاوسەران جیاوازی تەمەنیان چەند بێت؟
لە هەواڵەکەدا پشت بە کۆمەڵێک توێژینەوە بەستراوە کە تەمەنی نمونەیی لەنێوان هاوسەراندا لە نێوان دوو ساڵ بۆ پێنج ساڵدایە، بەمەرجێک ئافرەتەکە لە پیاوەکە منداڵتر بێت، لە هەندێک دۆخدا دەکرێت جیاوازی تەمەنی هاوسەران لە ١٠ ساڵ زیاتر تێپەڕ نەکات، جونکە هۆکار دەبێت بۆ دروستبونی کێشە لەنێوان هاوسەراندا. بەڵام ژمارەیەكی تر باوەڕیان وایە هەندێكجار تەمەنی ژنان لە پیاوەكان زۆرترن، گەرچی زۆرینە پەیڕەو لە كەمی تەمەنی ژنان دەكەن لەچاو مێردەكانیاندا، بەڵام هێشتا  بە خراپ لێك نادرێتەوە، هەرچەندەش ئەوەش بێ كێشەو گرفت نییە

کاریگەرییە خراپەکانی زۆری جیاوازی تەمەن لەنێوان هاوسەراندا بریتی دەبێت لە:
- ئافرەت زیاتر هەست بە گۆشەگیری دەکات، چونکە ناچار دەکرێت لە هەندێک ڕەفتار دووربکەوێتەوە، لەتایبەتی ئەو ڕەفتارانەی كە پەیوەندی ڕاستەوخۆیان بە تەمەن و كۆكردنەوەی ئەزموونەوە هەیە، یان ئەو بابەتانەی پەیوەندییان بە بابەتی هاوسەریی و سەرجێگەییەوە هەیە.
- توانای تێگەیشتن لە نێوان هاوسەرەكاندا بۆ تێگەیشتن زۆركەم دەبێتەوە، کاتێک پیاوێک تەمەنی زیاترە لە ژنەکەی لە زۆر چالاکی و کار دووربکەوێتەوە، چونکە هەریەکەیان بۆ ئەو جۆرە کارانە بیرکردنەوەیەکی جیاوازیان هەیە، یان ئەوەیە دەبێت بگەڕێتەوە بۆ ساڵانی ڕابوردوو ئەوەش لەناو كۆمەڵگەدا جۆرێك لە نامۆیی پێوە دیار دەبێت، بەشێك لەو كەسانە ناتوانن وەك خۆیان و بە پێی تەمەنەكەیان ڕەفتار بكەن.

- لەزۆر بابەتدا لەیەکتری تێناگەن، جونکە هەریەکەیان بەپێی شارەزاییان لە ژیان بیردەکەنەوە و قسە دەکەن و ئەوەش دۆخی بەریەك كەوتن دروست دەكات، چوونكە هەر یەكەیان لەگەڵ تەمەنی خۆی بڕیار دەدات و بیر دەكاتەوە.
- ترس لە پەیدابوون و پاشان پەروەردەکردنی منداڵ یەكێكە لەوكێشانەی ڕوبەڕووی ئەو جۆرە هاوسەرگیرییانە دەبێتەوە، هەریەکەیان بەپێی شێوەی تەمەنی خۆی منداڵ پەروەردە دەکات، ئەمە سەرەڕای ئەوەی لەتەمەنی گەورەبوونی لایەكیاندا ئەگەری بوونی منداڵی تەندروست كەمێك ئەستەم  و دژوارە.