03:17 - 16/12/2018

كاردیناڵى كوردستان له‌ ڤاتیكان هه‌ڵگرى ماسته‌ره‌ له‌ فیقهى ئیسلامیدا‌

پەیسەر

دەوڵەتی ڤاتیكان یەكێكە لە بچوكترین دەوڵەتەكانی جیهان و خاوەنی روبەریی كەمتر لە نیو كیلۆمەترەو دانیشتوانەكەی نزیكەی (800) كەسن كە لە 15 نەتەوەی جیاوازی مەسیحی پێكهاتوون، وڵاتێكە لەنێو وڵاتێكی دیكەدا، زمانی فەرمی ئەو وڵاتە لاتینیە. بە پێی رێكەوتن نامەی (لاتران - كۆشكی لاتران) لە رۆژی 11/2/1929 لە شارێكەوە كراوەتە وڵات، ئەوەی جێگەی تێڕامانە رێكەوتنەكە لە لایەن (مۆسولینی- دیكتاتۆری بەناوبانگی ئیتاڵی)و (كاردیناڵ جاسبازی) نوێنەری پاپا(بیوسی یازدەهەم) واژۆكراوە.

بەپێی سەرچاوە مێژوییەكان لە شۆرشی فەرەنسی یەوە تا دەگاتە جەنگی جیهانی دووەم رێكەوتن نامەی نێوان پاپاو دەوڵەتی ئیتالیا لە 1870 دا بۆ ئەوە بووە دوای یەكخستنی دەوڵەتی ئیتالیا رۆما ببێتە پایتەختی ئەو وڵاتە، كە پێشتر پایتەختی (پاپا- مەسیحیەت)بووە، بۆیە ئیتالیا بە پێی ئەو رێكەوتنە رۆمای لە پایتەختی پاپاوە گۆڕی بۆ پایتەختی ئیتالیا.. پاش چەندین ساڵ مۆسۆلینی هەستی بەوە كرد كە ئیتالیەكان گەلێكی باوەڕدارن و مەسیحیەت و پاپا دەبێت رێزیان بگیرێت، بۆیە دەبێت كارێك بكرێت كە لە ئاستی ئەواندا بێت.

رێكەوتنی (لاتران) لە شەش بەند پێكهاتووە كە لەلایەن (ئیتالیا و پاپا) داڕێژراوە:
1-دروستركردنی دەوڵەتی ڤاتیكان لە دەوروبەری رۆما.
2- لەژێر سایەو دەسەڵاتی پاپادا بێت و سەربەخۆیی پارێزراو بێت .
3-ئاڵوگۆڕی دبلۆماسی لە نێوان ڤاتیكان و دەوڵەتی ئیتالی لەسەر ئاستی سەفیرو نوێنەرایەتی.
4-ئەو زیانانەی بەر پاپا دەكەوێت لەكاتی گواستنەوە یان دروستكردنی ئەو دەوڵەتە لەلایەن دەوڵەتی ئیتالیاوە.
5- داننان بە مەزهەبی كاسۆلۆكی وەك ئاینی فەرمی دەوڵەتی ئیتالی.
6-دانانی پرۆگرامی ئاینی مەسیحی لەنێو پرۆگرامی خوێندنی قوتابخانە فەرمیەكانی حكومەتی ئیتالی دا..

دەوڵەتی ڤاتیكان بەهیچ شێوەیەك مافی پەنابەرێتی نادات بەكەس و تەنها كارتی كاركردن دەدات بەوانەی دەخوازن كاری فەرمانبەری و خزمەتگوزرای ئەنجام بدەن و لەكاتێكدا كارەكانیان تەواو دەبێت بەشێوەیەكی ئاسایی مۆڵەتەكەیان هەڵدەوەشێتوە و لەو كاتانەدا دەتوانن ببنە هاوڵاتی ئیتاڵی یان داوای مافی پەنابەری لەو وڵاتە بكەن.

ئابووری ڤاتیكان تەنها پشت بەهاوكاری مەسیحیە كاسۆلیەكانی دونیا دەبەستێت و ئەوانەش كە لەو وڵاتەدا وەك فەرمانبەر یان كرێكار دەژین كرێكەیان لەچاو كاركردن و فەرمانبەری لە رۆما چەند بەرامبەرە .. لەنێو وڵاتی ڤاتیكاندا هێڵی ئینتەرنێت بە خۆڕاییەو هەمیشەش كراوەیە و (va) هەموو كەس داخڵ دەبێت. 

بەپێی هەندێك لە سەرچاوەكان سامانی ڤاتیكان لە نێوان (10 – 15)ملیار دۆلاردایە، و (15%)ی پشكەكانی بازاڕی ئیتاڵیا دەگەڕێتەوە بۆ ڤاتیكان، وەبەرهێنانی ئەو وڵاتە لەنێو خۆی ئیتالیا لە بوارەكانی (خزمەتگوزاری بانك – مادە كیمیاییەكان- بیمەكۆمەڵایەتیەكان- ئاسن – و بیناسازیی و نیشتەجێكردن ) دایە. لەو بڕە پارەیەش كەس نازانێت پاپا چەندە وەردەگرێت و چۆن دابەش دەكرێت، بەڵام ئەوەی كە زانراوە خەرجی سەفەر و داوەت و مانەوەی هاتن و رۆشتنەكانی میوانەكانی پاپا لەو پارەیە خەرج دەكرێـت. هەروەها سەرچاوە ئاگادارەكان باس لەوەش دەكەن كە (ڤاتیكان) پشكی هەیە لە كۆمپانیا گەورەكانی وەك (جەنراڵ ئەلیكتریك) و (بوینگ)ی فڕۆكەوانی. بەڵام لەبەر ئەوەی كارەكان زۆر بەنهێنی بەڕێوە دەچن ناتوانرێت بسەلمێنرێت و خۆشیان رەتیان نەكردوەتەوە.

بێگومان پشتیوانی كردنی نێو دەوڵەتی بۆ ئەم دەوڵەتە بچووك و كەم توانا ئابووری یە پێویستیەكی گەورەیە، هەر لە سەرەتای دروستبوونیەوە پشتیوانی گەورەی لێكراوەو دەستیان پێوەی بووە تا گەشتۆتە ئەوڕۆكە، هەرجارەی لەرێگەیەكی یاسایی هەندێكجاریش لە رێگەی رێكخراوە ناحكومیەكانەوە رۆڵی پاپا و ڤاتیكان زیاتر لە قەبارەی خۆی پێدراوەو گەورەكراوە، هەر بۆئەو مەبەستە رێكخراوی (یونسكۆ) لە ساڵی (1984) ڤاتیكانی خستە نێو ریزبەندی وڵاتانی شوێنەوار، لەنێو ڤاتیكان دا چەندین شوێنەواری گرنگی تێدایە لەوانەش: 

-گۆڕەپانی قەدیس بوتروس، كە شوێنی پێشوازی كردنی ئەو گەشتیارانەیە كە دێنە ناو ڤاتیكانەوە. كە پێكهاتووە لە 248 ستوونی چوار ریز كە بەسەر لوتكەكەیانەوە پەیكەری قدیسەكان دانراون. وسەرجەم ئاهەنگ و بۆنەكان لەو شوێنەدا ئەنجام دەدەن. 
- كاتدرائیەی قدیس بوتروس، كە شوێنێكە بۆ فێركردنی ئاینی مەسیحی. تیایدا بینای هونەری وێنەی هونەری و سەرنج راكێش دانراون.
- كۆمەڵگەی ڤاتیكان كە بریتیە لە چوار مۆزەخانەی گەورە، هەریەكەیان چەندین وێنەو پەیكەری هونەری هەیە.
- كەنیسەی سیستین كە گەورەترین كەنیسەی سەردەمی پاپاكانە، كەبارەگای فەرمی پاپایەو بە سەیرترین بینای هونەری دروستكراوە.
- مرسال گەورەترین و جوانترین نافورەیە لەسەر ئاستی جیهان كە سەرنجی زۆربەی گەشتیارانی بەلای خۆیدا رادەكێشێت..

لەنێو دەوڵەتی ڤاتیكاندا ئەمانەی خوارەوە بوونیان نیە:
1-هیچ منداڵێك بوونی نیە، لەبەر ئەوەی ئەوانەی لەوێن (راهیبەكان)ی ژنان و پیاوانن، هەر ئەمەشە بوەتە هۆی ئەوەی ژمارەی دانیشتوان سنوور داربن.
2-نەفڕۆكەخانەی تێدایەو نە هێزی دەریایی و نەهێزی ئاسمانیی، هەرچەندە هێزی سەربازی ڤاتیكان بەكۆنترین هێز دێتە ئەژمار، بەڵام بچوكترین هێزی دونیایە كە تەنها (100) سەربازی هەیەو كاریان تەنها پاراستنی ناوخۆی وڵاتەكەیە. تەنها (10) پۆلیس هاتووچۆی هەیە كە بەرپرسن لە رێكخستنی جووڵەی هاتوچۆی ناو وڵات.
3-سزای لەسێدارەدان لەو وڵاتەدا نیە لە بەر ئەوەی هیچ كەسێك نیە بتوانێت ئەو كارە ئەنجام بدات.

4-هیچ كەناڵێكی راگەیاندنی تایبەت بە دەوڵەت نیە نە رادیۆو نە تەلەڤویۆن و نە رۆژنامەو گۆڤار. هەر شتێك هەبێت لە رێگەی كەنیسەوە پەخش دەكرێت.ئەوەی كە هەیە بەناوی (كورسی رەسول)ەوەیە رادیۆو تەلەفزیۆن و رۆژنامەیەكی فەرمی یە و رۆژانەیە و بەزمانی لاتینی دەردەچێت و هەفتانەش بە زمانەكانی ئینگلیزی و ئیسپانی و پورتوگالی و ئەڵمانی و فەرەنسی و مانگانەش بە زمانی پۆڵەندی.
5-بەهیچ شێوەیەك بیریان لە دروستكردن یان پەیداكردنی چەكی ئەتۆمی یان قەدەغەكراو نەكردۆتەوە.
6-هیچ نهێنیەكی تەكنۆلۆژییان نیە لەبەر ئەوەی هەموویان سەرقاڵی كاری خۆیانن .

هەرچەندە بوونی جەنگی خاچدروشم(صلیبی)یەكان كارەساتی گەورەی بۆ مرڤایەتی خولقاندوەو رێژەیەكی زۆری كوشتن و وێرانكاری زۆری بەدوای خۆیدا هێناو تا ئێستەش وەك پرسیارێكی جدی لە رووی ئەوانەدا دەكرێت كە پێیان وایە مەسیحیەكان خەڵكانی مرۆڤ دۆست و دژ بە جەنگن و دروشمیان ئازادی و مافەكانی مرۆڤ و خودا ناسییە دوور لە توندو تیژی، بەڵام ئامارەكانی ئەو جەنگانە پێچەوانەمان پێدەڵین.

یەكێكی تر  لەو كێشەو گرفتانەی كە لەم دواییانەدا كەوتە نێو میدیاكان و وێنای ڤاتیكانی لە پێگەیەكی ئاینی پاكوخاوێنەوە گۆڕی بۆ وێنایەكی تر، بریتی بوو لە دەسترێژی سێكسی بۆسەر منداڵ یان ئەو قوتابیانەی بۆ خوێندن لەوێن و هەندێكجاریش قەشەكان لەناوخۆیاندا كاری سێكسییان ئەنجام دابێت و ئەو روداوەش لەكاهینێكی چیللیەوە بەناوی (كریستیان بریخت بانیادۆس)ەوە سەرچاوەی گرت و داوتر دەركەوت كە ئەو روداوە مێژووی هەیەو بە پێی سەرچاوەكانیش لە ساڵی (1964 تا 2014) (1670) روداوی دەست درێژی كردن رویداوەو بەو پێیەش لە كۆی (29)قەشە (20)یان تۆمەتیان ئاراستە كراوە، بۆ ئەو مەبەستە پاپای ڤاتیكان بانگەوازی كۆبوونەوەی (k - 9)كاردیناڵەكانی كردووە كە لەسەرەتای ئەمساڵەوە ئەنجام دەدرێت  بەپێی هەندێك سەرچاوە ئەو كۆبوونەوەیە تایبەت دەكرێت بە كێشەی ئابڕوبەرانەی كەنیسەو گەڕانەوەی ناوبانگی باشی ڤاتیكان، بەڵام پێشبینی دەكرێت ئەو كارانە تەنها لە رووی راگەیاندن و نوسینی سەر كاغەز بمێنێتەوەو هیچ كاریگەرییەكی ئەو تۆی نابێت..

لەو كۆبوونەوەیەشدا پێدەچێت كاردیناڵێكی كوردیش بەشداری بكات بەناوی (مار لویس رافایلی یەكەم) پاتریاكی كلدانیەكانی عێراق كە خەڵكی قەزای زاخۆی سەر بە پارێزگای دهۆكە و لەناوەڕاستی ئەمساڵدا پلەی كاردیناڵی پێدرا كە پلەی دووەمە لە ئاینی مەسیحیدا و لە دوای پاپاوە دێت، لەنێو یاساكانی ڤاتیكاندا لە دوای نەمانی پاپا مافی ئەوەی هەیە كە خۆی بپاڵێوێت بۆ (پاپای ڤاتیكان) ئەوەی شایانی باسە ناوبراو خاوەنی دوو بڕوانامەی دكتۆرایەو بڕوانامەی ماستەرەكەی لە (فیقهی ئیسلامی)دایە. 

مارلویس روفائیلی یەكەم – ساكۆ- لە ساڵی 1948 لە شارۆچكەی زاخۆی سەر بە پارێزگای دهۆك لە دایك بوەو ساڵی 1963 بوەتە قوتابی لە پەیمانگای ماریۆ یوحەنا لە شاری موسڵ و ساڵی 1974 بووەتە قەشە لەو شارە، لە سەرەتای ساڵی 2013 بوەتە پاتریكی كلدانی كاسۆلیكەكانی عێراق. و لە رۆژی (28/6/2018) وەك كاردیناڵی ڤاتیكان لەنێو چواردە كاندیدی تری جیهان بە ئامادەبوونی پاپای ڤاتیكان دەستنیشان كرا.

لەكاتێكدا ئەگەر پاپا خانەنشین بكرێت بڕی (3500) دۆلار وەردەگرێت و لەكاتی مردنیشدا لەگەڵ پاپادا سێ كیس لە پارەی دراوی كانزایی لەگەڵی دەنێژرێت لە (زێڕ- زیوو- مس) بە ژمارەی ساڵی لە پلەی (پاپا) یەتیدا..