11:31 - 09/10/2019

نەهامەتیەكانی كورد لەنێوان تاوانی خۆی و دوژمنەكانیدا‌

پەیسەر

كورد یەكێكە لەو نەتەوە گەورانەی كە لەڕووی مێژوییەوە بەكۆنترین نەتەوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دادەنرێت، خاوەنی سەرزەمینێكە لە پێش زۆرێك لەو دەسەڵاتدارانەی كە دوای ئەوان هاتن و ئێستە بوونەتە خاوەن دەسەڵات خاوەنی سەرزەمینی خۆی بووە، ئاخركاتێك كورد لە باكووری كوردستان هەبوون، توركەكان بۆ (لەوەڕ)خۆری ئاژەڵەكانیان لە (سیبریا)وە هاتبوونە ئەنادۆڵ، ئێستە ئەوان خاوەنی وڵاتن و خۆیانی پێوە بادەدەن، سەردەمانێكیش كوردیان بە توركی شاخاویی ناودەهێنا.

 تا كورد لە رۆژهەڵات هەبوو، هاوڵاتییەكی فارس و تورك بەترس و لەرزەوە دەهات و سەرسام دەبوو بە سەرسەختی ناوچەی كوردەواریی و كاتێكیش دەگەڕانەوە باس هەرباسی زمان و كلتووری یەكترقبوڵكردنی كوردی بوو، كەچی ئێستا منداڵێكی كوردی گوندە دوورەكانی كوردستان مافی ئەوەیان نیە بەزمانی خۆیان بخوێنن و بنووسن، بەهەمانان شێوە لەعێراق و سوریای عەربیشدا كورد بە خانەدان و چاپووك و مەردایەتی بەناوبانگ بوون و خاكەكەشیان بە (بەهەشتی سەرزەوی )ناوبردەبرا، بەڵام دواجار تاوانی ئەنفال و كیمیابارانیان بەسەردا سەپاندو هەرچی چەكی قەدەغەكراوو یاساغی نێو دەوڵەتی هەیە لەسەریان تاقیكرایەوە.

ئەوەی جێگەی سەرنجە بێدەنگی و قبووڵكردنی ئەو هێزە گەورانەیە كە رۆژانێك كوردەكان پشتیوانییان لێكردوون، ڕووسەكان پشتی قازی محەمەدیان گرت و دواتر پشتیان تێكردو لەشكری شاهەنشاهییان هێنایە سەرو جگە لە ڕووخانی كۆماری كوردستان قازی محمد و هاوڕێكانیشیان لەناو مەهابادی پایتەختەكەیدا كرد بە داردا، كەچی كوردەكانی چواردەوری مەهاباد نەك جوڵەیەكیان نەكرد، بەڵكو هەندێك لە سەرچاوەكان باس لەوەش دەكەن لەناوخۆی مەهابادیشەوە نامەو پەیام بۆ سەركردە سەربازییەكانی شاهەنشا دەنێراو داوایان دەكرد زووتر بێن و لەدەستی كورد ڕزگاریان بكات!!

كاتێكیش شۆرشی ئەیلوول لە ترۆپكی سەركەوتنەكانیدا بوو شای ئێران و سەدام حسین بە ناوبژیوانی هاواری بۆمدینی سەرۆكی جەزائیر كۆبوونەوەو بەڕێكەوتنێكی چەند خاڵی كۆتاییان بەو شۆڕشە هێناو هەزاران پێشمەرگەیان تووشی شۆك كردو رەوانەی ماڵەوە كرانەوە.

لە ئێستەشدا كە رۆژئاوای كوردستان كە دەریایەك خوێنی داوە بۆ ڕزگاركردنەوەی ناوچەكەیان لەدەستی تیرۆرستانی داعش و لەو بوارەشدا باشترین هاوپەیمانی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمەریكابوون، كەچی دوای تەواوبوونی شەڕەكە خودی ئەمەریكا بە تەلەفۆنێك لەگەڵ سوڵتانە نوێیەكەی عوسمانی پشت لە كوردەكان دەكات و بەریان بۆ بەرەڵادەكات بڕژێنە نێو خاكی سوریاوە، خۆ ئەگەر كێشە كورد نەبوایە هەموو دونیایان دەهێنایە سەر توركیا، وەك چۆن كاتێك عێراق لە 1990 كوەیتی داگیركرد گەردەلوولی بیابانیان بۆ خستەكار، بەڵام ئەمجارە لەبەر ئەوەی كە كێشەكە پەیوەندی بە كوردەوە هەیە، نەك گوێ بە سنوور نێودەوڵەتی نادرێت بەڵكو كار ئاسانی بۆ دەكرێت و كەسیش هیچ ناڵێت.

هەربۆیە دەبێت بە خوێندنەوەی ئەو چەند لاپەڕەیەی مێژوو لە خۆمان بپرسین هۆكاری سەرەكی و ڕاستەقینەچییە؟ كوردبوون چ تاوانێكە وا هەركەس هەڵدەستێت و بەناوی جۆراوجۆرەوە دێتە سەر خاكەكەی و دوەیكوژێت و داگیریی دەكات؟ بۆچی لە شوێنێكدا كۆتایی نایەت ؟ هۆكارەكە خودی كوردە یان دوژمنەكانی ؟

مێژوو نوسان باس لەوە دەكەن هەر لەو رۆژەی مرۆڤی كورد چاوی بەژیان هەڵهێناوە، لەنێو سنورێكی جوگرافی پڕبایەخدایە، بەڵام بەهۆی ئەم هەڵكەوتە گرنگەیەوە ئەوەندەی بەزیان بۆ دابەشكردن‌و قڕكردنی گەڕاوەتەوە ئەوەندە نەیتوانیوە ببێتە هۆكارێكی ئەرێنی بۆ سەربەخۆی‌و پێكەوە ژیانی كوردەكان. ئەوەندەی نەیارو دوژمنەكانی پیلانیان لەدژ گێڕاوە دوو ئەوەندەش نەیانویستووە لەگەڵی تەبابن و پێكەوە هەڵبكەن.

كورد لەنێوان دەسەڵاتی ئیمپراتۆرە گەورەو بەهێزەكاندا چی بەركەوتووەو چی لەدەست داوە؟ نەتەوەی كورد تا بە ئێستا بۆچی جارێك لە جاران نەیتوانیووە وەكو پێویست ئامانجی خۆی بگات لە بەرامبەر دوژمنەكانیدا؟ بۆچی لەسەرجەم ڕێكەوتن نامەكاندا كورد كراوەتە ئامانج ؟ بۆچی لە هەندێكیاندا تەنانەت ناوی كوردیش نەهاتووە كە ئامانجی سەرەكیش كوردە، لە نموونەی ڕێكەوتن نامەی جەزائیری نێوان عێراق و ئێران 1975 و مەبەستی سەرەكیش تواندنەوەو لەناوبردنی شۆڕشی كوردبوو؟

هەندێكجاریش توێژەرانی مێژوو باس لەوە دەكەن كە كورد هەمیشە قوربانی دەستی ئەو دوژمنە سەرسەخت‌و خوێنرێژانە نەبووە، بەڵكو هەمیشە قوربانی دەستی رفتارو كرداری ناوخۆی خۆی بووە‌و گوێی بە هەڵە بەردەوامەكانی خۆی نەداوە، بێگومان كاتێك ئێمە دەكەوینە بەردەم ئەمجۆرە بۆچوونانەوە ناكرێت خۆمان لە هەردوو ئاراستەكە ببوێرین‌و نكۆڵی لێبكەین، چوون هەردوو بۆچوونەكە بەشی خۆیان ڕاستییان هەڵگرتووە.

 هەرجارێك ئەگەر بەشێك لە كوردەكان توانیبێتیان بگەنە دەست خستنی مافەكانیان بۆ نەتەوەكەیان ئەوا بەشێك لە كورد خۆی بۆ مەرام‌و دەستكەوتی تایبەتی پشتیان كردۆتە كوردانی هاوزمانیان‌و خوێناویترین روداویان بەسەرداهێناون، لەناو دەسەڵاتی میرنشینەكان و تەنانەت ئەم سەردەمەش نموونەی زەق و زۆر بوونی هەیە.

هەربۆیە دەكرێت بگەینە ئەو دەرئەنجامەی كە كورد چەند گیرۆدەی هەڵكەوتەی جوگرافیای شوێنەكەی بووە، چەند گیرۆدەی رفتاروكردارە تۆقێنەرو خوێناویەكانی دەسەڵاتە جۆر بەجۆرەكانی دەوروبەری بووە، چەند كرابێتە قوربانی بەرژەوەندییە تایبەتیەكانی زلهێزەكانی دونیا، چەند ئەوەندە لەناوخۆیدا كرداوەتە قوربانی دەسەڵاتی ناوخۆیی میرو دەسەڵاتدارە كۆن و نوێیەكانی.

بە پێی لاپەڕەكانی مێژوو بێت هەندێكجار كوردستان بووەتە گۆڕەپانی بەریەك كەوتن و یەكلایی كردنەوەی كێشەی نێوان زلهێزەكان، یان كەوتوونەتە ژێر سمی ئەسپ و قاچی لەشكرە لە شومار نەهاتوەكانیان، بەشێكیش لەشەڕە خوێناویەكانیان لەسەر خاكی كوردستان ئەنجام دراون. كاتێكیش لاپەڕەی شۆڕش و ڕاپەڕینەكانی كوردستان هەڵدەدەیتەوە كە زۆرنەی پیاهەڵدان و گەورەكردنی سەركردەكانیەتی، دەگەیتە ئەو پرسیارەی ئەگەر ئەو هەموو پیاهەڵدان و گەورەنیشاندانانەی سەركردەكان ڕاستین، بۆچی سەركردەیەكی كورد نەبووە بتوانێت جاڕی سەربەخۆیی بدات؟ یان ئەگەر مامەڵەی پێدان و وەرگرتنیشە بۆچی سەركردەكانی كورد بە ئەندازەی ئەوانەی نەتەوەكانی دیكە كارامەو شارەزاو بەتوانا نەبوون تا چیدی كورد هەرچەند ساڵ جاریك كارەساتێكی بەسەردا بێت. ئاخر ئەوان چییان لەو عەرەبانە كەمترە كە زیاتر لە 20 وڵاتیان بۆ دروستكراوە؟

بە پێی وتەی شارەزایانیش تاوانەكە هەموو ناكەوێتە ئەستۆی دوژمنەكانی و بەشی سەرەكیش بەرخۆی دەكەوێت. بەپێی وتەی شارەزایان كاتێك وڵاتانی چواردەوری كوردستان هاتوونەتە سەرخاكی كوردستان، كورد زۆر بەهێز بووە، خاوەنی ئیرادەی خۆی بووەو لە بارێكی ئابووری باشدا ژیاوە، هێزە داگبركەرەگان لەپێناوی مانەوەی خۆیاندا دەستیان داوەتە فراوانخوازیی، تا ئەو ڕادەیەی هەندێك لە توێژەرانی مێژوویی باس لەوە دەكەن لەسەر بچووك كردنەوەی كوردەكان ئەوان گەورە بوون. نەك خۆیان بە گەورەیی هاتبن.

راستە دوژمنەكانی كورد تەرێزیان لە هیچ نەكردووەو زۆر بەخراپی بە گژ هەموو ئەوانەدا چوونەتەوە كە بەهەرهۆكارێك لەبەرامبەر فراوانخوازیەكانیاندا وەستابێـتەوە. نەوشیروان مستەفا لە كتێبی (كوردو عەجەم) دا كاتێك دێتە سەر باسی هێرشی سەفەویەكان بۆ سەرناوچەكە  زۆر بە دڕندەیی باسی دەكات و  لە لاپەڕە 17 دادەڵێت:  لە شەڕی شیروان دا دوای كوشتنی فرخ یسار، ئێسك‌و پروسكی خەلیل ئەڵڵای باوكی فرخی لەگۆڕ دەرهێناو سوتاندی. دوای گرتنی تەورێزیش بەهەمان شێوە ئێسقانی نەیارەكانی باوك‌و باپیرەی لەگۆڕ دەرهێنا، ئاگری تێ بەردا. لە بەغداش ئێسقانی ئەوبو حەنیفەی لە گۆڕ دەرهێناو سەگێكی لە جێگەیدا ناشت...بە فەرمانی شا ئیسماعیل خۆی ، مریدەكانی گۆشتی مرادبەگی شا هەلویان كردە كەباب، گۆشتی شیبك خانی ئۆزبەكیان بەكاڵی خوارد).

بەڵام ئەوانەی كە برەو پێدەری بیری بەرخۆدانن، باوەڕیان بە خەباتی بەردەوام هەیە، باوەڕیان وایە كەهیچ یەكێك لەوانە نابێـتە هۆی ئەوەی خاوەن مافەكان لە مافی خۆیان خۆش ببن و واز لە نەتەوەی خۆیان بهێنن یان بەشان و باڵی دوژمنەكاندا هەڵبڵێن، هەرچەندە مێژووی كوردیش بەدەر نیە لە خۆفرۆش و دوژمن پەرست و سەدان وبگرە هەزاران نموونەی لەو شێوەیەمان دەست دەكەوێت، سەیرەكەش لەوەدایە ڕووداوەكان دووبارەو چەند بارەش دەبنەوەو لە شوێنێكدا ناوەستێت.

كورد تا ئێستاش بەردەوامە لەهەڵە مێژویەكانی‌و بەردەوام كار لەسەر ئەو هەڵە كوشندانە دەكات كە دوژمنەكانیان پتەودەكەن‌و خۆیان دەكەنە قوربانی هەندێك بەرژەوەندی كاتی و سواو و هیچ ، لەسەر حسابی نەتەوەیەك كە دەبوو زۆر لەمێژەوە ببووایە بەدەوڵەتێكی كارامەو بەهێزو سنورێكی فراوانی خۆی هەبووایە.

بە پیی وتەی شارەزایانی بورای مێژوو، هەر لەسەردەمی كۆنەکانەوە تادەگاتە ئەمڕۆ کورد قۆچی قوربانی و دیواری پارێزگاری بووە لەنێوان دوژمنەکانیدا، ئەوەتا ئەبولفەتح شەهرستانی لە كتێبی (الملل و النحل)دا و لە باسی (فتح بلدان الشهرزور) دا دەڵێت: سوپای موسڵمانان ڕووبەڕووی سوپای كوردە هاوبەش دانەر –موشریك- ەكان بوونەوە لە (ئابادان)، ئەمە لە كاتێكدایە كە ئابادان بە هیچ شێوەیەك لە سنووری كوردستان یان ئەو ناوچەیەدا نەبووە كە تەنانەت یەك ماڵە كوردیشی لێبووبێت، ئەڵبەتە لێرەدا قسە لەسەر ئەوە نیە كە بیری نەتەوایەتی نوێیە و شەڕی فتوحاتیش كۆن، بەڵكو قسە لەسەر ئەو لایەنەیە كە كورد بووەتە قەزاوەگێڕیی دەسەڵاتدارانی ناوچەكەو بەردەوام بەكارهێنراوە.

بەو پێیەش دوژمنانی کورد بەو هەموو جیاوازیە مەزهەبی و ئایدیایی و نەتەوەییانەی هەیان بووە بەڵام سەرئەنجام توانیویانە زۆربەئاسانی لەسەر بەربەست دانان بۆ ڕێگەگرتن لە ئاوات و ویستە ڕەواکانی کوردڕێکبکەون.

کەچی کورد خۆی لەهەر پارچەیەک پارچەترەو، ناتوانێت لەدەوری ئامانج و ستراتیجێکی یەکگرتوی دور مەودا کۆببێتەوە، کە زادەی ئاوات و ئامانجە ڕەواکانی گەلەکەی بێت، ئاخر كاتێك لاپەڕەكانی مێژوو هەڵدەدەیتەوە، نابینرێت میرێك دەسەڵاتی هەبووبێت و ئەوانی دیكە پیلانیان لەدژنەگێڕابێت، شۆڕشێكی كورد نەبووە لەبەرامبەریدا جاش و خۆفرۆش نەچووبنە بن دەستی دوژمنەكانی. ئەمەش دیاردەیەكی مێژوویی دانپێدانراوی مێژوونوسانی كوردە، هەڵەو ناكۆكی ناوخۆیی و بوون بەجاش بوونە هۆی ئەوەی عەرەب و فارس و توركەكانی چواردەوری كورد ببنە سەردارو دەسەڵاتدارو لەهەمان كاتیشدا میرەكان لەبری هاوكاری یەكتریی، كارەكانی یەكترییان سڕیوەتەوە، بوونەتە داردەستی دوژمنان و نەیارەكانیان و دواجاریش سەركزیی بۆ كوردەكان و براوەیش بە نسیبی نەیارەكانی بووە.

ئەگەر بە وردتر لە دۆخەكە بڕوانین هەردوو بەشە كوردستانی رۆژهەڵات و باكوور هێشتا لە سەروبەندی جەنگ و خەباتی نەتەوەیی و ژێربەژێریدان، كەچی لەوێش بەشێك لە كوردەكان لەگەڵ دەسەڵاتی داگیركەری خۆیانن و لە دژی براكانی خۆیانن، باكووری كوردستانیش لە ساڵی 1991 ەوە پێی ناوەتە قۆناغێكی نوێ و خاوەنی پەرلەمان و حكومەتی خۆجیی خۆیەتی، بەڵام ئەم دەسەڵات و حوكمە خۆجێیە، هێشتا دونیابینی ڕوونی نیەو خاوەنی ستراتیژی نەتەوەیی نیە، لەو بەشەی كوردستان هێشتا قۆناغی شەڕی حیزبایەتی و دەستەو تاقم و بیری میرنشینی بەری نەداوەو پێی نەناوەتە نێو سنورە فراوانەكانی نەتەوەوە، هەربۆنموونە كاتێك پارچەیەكی تری كوردستان دەكەوێتە كێشەوە ئەو بە سیاسەتی (ئاگرە سوورە لە خۆم دوورە) مامەڵە دەكات، هێشتا نەیتوانیوە ببێتە ئەو لانكە ئارامەی كە كوردی پارچەكانی دیكەی بە هی خۆیانی بزانن و بەو شێوەیەش مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت. ئەوەندەی لەگەڵ نەیارو دوژمنەكانی دۆستایەتی و پەیوەندی و نزیكایەتی هەیە، نیو ئەوەندە لەگەڵ پارچەكانی تر نیەتی. ئیتر با ئەوە بوەستێت رۆژانە خاكەكەی پێشێل دەكرێت و لە توركیا وسوریاوە بۆردومانی ناوچەكانی دەكەن و تەنها بە بەیننامەیەكی ڕۆتین خۆیان باوەڕپێهێناوە و مامەڵە بازرگانیەكانیان بەردەوام دەكەن، لەوەش سەیرتر ئەوەیە عێراقی خاوەن سیادەو سەروەریی لەبەرامبەر سوپای تورك و ئێرانیەكاندا بێدەنگی هەڵبژاردووە.

دابەشبوونی باشووری کوردستان بەسەر دووبەرەی (شیعی ئێرانی عێراقی سوریا و حەشدی شەعبی و حیزب اللە ی لوبنانی و تاڕادەیەكیش ڕووسیا ) وبەرەی دووەم (سونییەكانن كە خۆیان لە تورکیا و سعودیە )دا دەبیننەوە، هەمو ئەمانە لەناو خۆیاندا ناكۆك و ناتەبان بەڵام كاتێك دێتە سەر دوژمنایەتی كورد و دروستكردنی لەمپەر پەیوەندیەكانی خۆیان چڕ ئەکەنەوەو هەموویان دەبنە یەك بەرەو پێكەوە گەلەكۆمەكێ لە كوردەكان دەكەن، وەك مێژوو نوسان باسی دەكەن، ئەمە شتێكی نوێ نیەو هەر لەسەرەتای مێژووی سیاسی كوردەوە ئەمە حاڵەت بووەو لە هەمو قۆناغەكاندا دووبارە و چەن بارە بوونەتەوە، پرسیارئەوەیە بۆچی كورد نەیتوانیوە ئەم حاڵەتانە تێپەڕێنێت و بیرێك لەوە بكاتەوە چۆن بچێتە دەرەوەی ئەو هاوكێشەیە و هەمیشە زیانمەندی یەكەم نەبێت؟بۆچی کورد هەمیشە لەو لایەنانەیە کە باشترین و ئاسانترین کارتە بۆ بەکار هێنان؟ هەرچی رۆژئاوای كوردستانیشە گەرچی لە بواری بەرەنگاریی لە كوردستان دا خەباتی زۆریان كردوەو بە خوێنی نزیكەی 11 هەزار شەهید توانیویانە خۆبەڕێوەبەرییەك دروست بكەن، ئەوان توانیبوویان لەو ماوەكەمەدا خزمەتی زۆر بكەن و لەزۆر بواردا بە ئەندازەیەك پێش بكەون كەلەگەڵ دەسەڵاتی 30 ساڵەی هەرێمی كوردستان بەراوردنەكرێن، كەچی لەماوەیەكی زۆر كەمدا بە هۆی پیلانی نەیاران و یەكگرتنەوەیان لەسەر ئەوەی كە كورد نەبێتە هیچ، خەریكە ئەزموونەكەیان بدەن بە دەم ئاوەوە.

شارەزایان باس لەوە دەكەن ئەوەی ئەمڕۆ دەگوزەرێ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گەورەترین مەترسی بۆسەر کورد هەیە، چونکە ناوماڵی کورد ڕێک نیەو کوردستان بێ پەرژینەو خەباتی کوردیش وەکو گوندی فرەکوێخایە، هەموو كەس خۆی بەخاوەنی دەزانێت و لە ڕۆژی تەنگانەشدا كەس خۆی بە خاوەنی دۆخەكە نازانێت، لە ئێستەدا ئەوەندەی پارێزگاریی لە بیری حیزبایەتی و گروپ گەرایی دەكەن، ئەوەندە بیر لە نەتەوەو هێڵە گشتیەكە ناكرێت. خۆ ئەگەر وردببینەوە بۆ ناو شەقام و چینە خواروەكانی كۆمەڵگەدا (لە ڕوانگەی سیاسیی و بڕیاربەدەستیەوە) ئەوا دەگەینە ئەو بڕوایەی كە كێشەكە لای بەرپرسان و بڕیار بەدەستانی كورد بووە، لای ئەوانە بوو كە (ڕەشۆ)ی كاروبارەكانیان بەدەستەوە بووە، ئەوانیش بە پێی خواست و بەرژەوەندی خۆیان ڕانیویانەو خەڵكەكەیان بەڕێوەبردووە، ئەگەر سودێكی هەبووبێت زۆرترینی بۆ خۆیان بووەو كەمترەكەی بەرخەڵك كەوتووە. بەڵام كاتێك زیان ڕووی لە میللەت كردووە زیانی گەورە بەر میللەت كەوتووەو كەمترین زیان بەر ئەو كەسانە كەوتووە، نموونەی ئەوەش لە سەردەمی میرەكانەوە بیگرە تا دەگاتە ئەمڕۆ، لاپەڕەكانی مێژووی كورد بەسەركەوتن و شكستەكانیەوە پڕیەتی لە نموونە.

رۆژئاوای كوردستان خەریكە دەچێتەوە خاڵی سفر، رۆژ نیە لە رۆژهەڵاتی كوردستان كەسێك لە سێدارە نەدرێت، كۆڵبەرێك نەكوژرێت، لە باكوور پەرلەمانتاری كورد سزا دەدرێت، بە تانك و تۆپەوە دەێنە سەر قەندیل، حەشدی شەعبی و میلشیاكانی ترو بەرپرسانی عێراق شتێكیان نەهێشتەوە بەناوچەی جێناكۆك. كەچی هێشتا پەتای ڕیفراندۆمە ناوەختەكە شەقامی گشتی و میدیای مەجازیی كوردستانی بەرنەداوە، لەنێوان هەردوو بەرەی (بەڵێ) و (نەخێر) دا لافاوی ڕق و كینە سەرڕێژ دەكات، كۆتایی پێهێنانی كۆنگرەی نەتەوەیی، نەبوونی میدیای نەتەوەیی و تەنانەت حكومیش نیشانەی ئەو ڕاستیەیە كە هێشتا كوردی ئەم پارچەیە –باشوور- بەرچاوی ڕوون نیەو نە خۆی ناسیوەو نە ئەوانی تریش، ئیتر چاوەڕێ كردن لەو بەرپرسانەی ئەمڕۆ تا بەرگری لە كوردێكی پارچەكانی دیكە بكات، وەك ئەوە وایە تینوو چاوەڕێ بكات لە ئاویی –تراویلكە- سەرابی سەرشەقامەكان بخواتەوە.