06:13 - 29/09/2019

رۆڵی ئەمەریكا لە شكستهێنانی میلشیاكانی عێراقدا چییە؟‌

پەیسەر

  كاتێك سەرۆكی ئەمەریكا –دۆناڵد ترەمپ- لە پەراوێزی كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان لە رۆژی 24 ی ئەم مانگە، لەگەڵ دكتۆر بەهەرم ئەحمەد صاڵح سەرۆك كۆماری عێراق كۆبوویەوە، لەو ڕوانگەیەوە بوو كە هەردوو وڵات بۆچوونیان وابوو كە ئەو هێرشەی كرایە سەر دامەزراوە نەوتییەكانی عەرەبستانی سعودیە لە خاكی عێراقەوە ئەنجامنەدراوە، چوونکە ئەو ئەگەرە لەسەر ئەزموونێكی پێشووتر لە مانگی ئایاری ئەمساڵدا بنیاتنرابوو كە لە عێراق-ەوە هێرش كرابوویە سەر بۆرییە نەوتییەكانی سعویە، پاشان هێرشیش كراوەتە سەر هەندێك دامەزراوەو میلشیای عێراقی لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا، كە بەشێك لە میدیاكان دامەزراوە ئیسرائیلیەكانیان تاوانبار كرد، بەڵام ئەوەی كە ڕوون بوو هێرشەكان بۆ سەر ئەو دامەزراوانەبوو كە شیعەن و بە جۆرێك لە جۆرەكان پەیوەندییان بە ئێرانەوە هەیە.

 
هێرشەكان زیانی گەورەی لە ئابووری جیهان داوە
لە یەكی مانگی تەمووزی ئەمساڵدا سەرۆك وەزیرانی عێراق عادل عەبدولمەهدی تیشكی خستە سەر ئەومیلشیایانەو گوتی، هەموویان لە ژێر سیستەمی سەربازی دەوڵەتەكەیدان، بەڵام تائێستە نەیتوانیوە یاسایان بەسەردا جێبەجێبكات، هەروەها سەرۆك وەزیران نەیتوانیوە ڕێگرییان لێبكات كە نەبنە مەترسی لەسەر دراوسێكانی عێراق، ئەوەش مانای ئەوە دەدات كە عێراق ناتوانێت پارێزگاریی لەو خاكە بكات كە میلشیاكان سەرپەرشتی دەكەن، لە هەڕەشەو  تۆڵەی دەرەكی.
بۆ ئەوەی ڕێگریی لەوەش بكرێت كەعێراق نەكرێتە گۆڕەپانی شەڕی بەوەكالەت، ئەوەش پێویستی بەوە هەیە كە عێراق جڵەو و ڕەشوەی میلشیاكان بگرێت، دیارە ئەم كارەش زۆر سەخت و ئەستەمە لەبەرئەوەی تاران پانزەساڵە هاوكاریی ئەو گروپانە دەكات و گەورەیان دەكات بۆ ئەوەی ببنە هێزێك كە هاوشانی سیاسەتەكانی خۆی هەنگاو هەڵبگرن، كاتێكیش ئەو لایەنانە داوایان لێدەكرێت كە هێرش بكەنە سەر هێزەكانی ئەمەریكا یان بچنە ناو جەنگێكەوە كەلەبەرژەوەندیی ڕژێمەكەی ئەسەد بشكێتەوە لە سوریا، یان بە هەرشێوەیەك لە شێوەكان خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئێران بكات، ئەویش هەوڵ دەدا عێراق لەو دۆخەوە تێوە بگلێنن و عێراق بكەنە ڕووكاری ئێران لە دژایەتی ئەمەریكاو عەرەبستانی سعودیەو ئیسرائیل.

گۆڕەپانی جەنگ بۆ شەڕی وەكالەتی یەك لایەنە:
هەرچەندە ئەم میلشیایانە دەبوو دەمێك بوایە بوونایەتە زەنگی ئاگاداركردنەوەی بەغداد، بەڵام ئەو هێرشەی كە كرایە سەر عەرەبستانی سعودیە لە  ی14 سێبتەمەبەردا ئەو مەترسییانەی بەئاشكرا دەرخست. بەڵام پرسیار ئەوەیە ئاخۆ عێراق رۆژێك لە رۆژان بەخەبەر دێتەوەو نەهیڵێت خاكەكەی لە دژی وڵاتانی دیكە بۆ مەبەستی سەربازیی بەكارنەهێنرێـت؟
هێشتا عەرەبستانی سعودیە بەتەواوەتی نەگەیشتووەتە ئەو بڕوایەی كە هێرشەكانی سەر وڵاتەكەی لە عێراق-ەوە ئەنجام درابێت، بۆیە نازانێت هەنگاوەكانی داهاتووی چۆن بنێت، بەڵام جەخت لەسەر ئەو سزایانە دەكاتەوە كە سەرۆك ترامپ لەسەر ئێران دایناوە، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی كە سەركردە عێراقییەكان كات و ئازادیی پێویستیان لەبەردەستدا بێت تا ئێستە، بەڵام میللی كاتژمێر لەڕێگەی كەس ناوەستێت و میلیشیاكان ناتوانن تا سەر بەو شێوەیە بڕۆن و هەڵسوكەوت بكەن، گرنگی ئەوەش لەوەدا خۆی دەبینێتەوە كە میلشیاكان لەئیران داببڕێن و لەو ڕێگەیەشەوە دەگاتە ئەوەی كە ئەو وڵاتانە لە شەڕیی  ئەو میلشیایانە و چاوچنۆكیەكانیان دەربازیان ببێت.
ئەو پرسیارەش كە لەبەردەم واشنتن-دا خۆی قوت دەكاتەوە ئەوەیە چ ڕێگەیەكی نموونەیی هەڵدەبژێرێت بۆ ئەوەی بەشێك لەو بەرپرسیارێتییە بخاتە گەردنی عێراق، ئەمە لە كاتێكدا كە ئێران زۆر پێداگریی دەكات لە سەر  چەسپاندن و جێگەكردنەوەی ئەجێنداكانی خۆی لە هەندێك وڵاتانی ناوچەكەدا؟

ئەمەریكا كاری زۆری لەبەردەمدایە بەتایبەتی لەناوچە خۆڵەمێشییەكانی نێوانیاندا، بەشێوەیەك كاربكات سەری لە بواری سەربازییەوە دەرنەچێت و وەڵامێكیش بێت بۆ ئەوهێرشانەی لە لایەن ئیران و وەكیلەكانیانەوە ئەنجام دەدرێت. بەڵام بەرژەوەندی گەورەی ئەمەریكا لەوەدایە كە عێراق سەقامگیر بێت و سەروەریی پارێزراو بێت، ئەمەش بەو مانایە دێت كە لە دەرەوەی عێراق جێبەجێدەكرێت، سەرەڕای ئەوەش هیچ لایەك نەیتوانیوە تا ئێستە چالاكیەكانی ئێران كۆنترۆڵ بكات و نەهێڵێت دەستێوەردان. ئاخۆ ئەمەریكا چۆن دەتوانێت هاوكاریی عێراقییەكان بكات و زاڵ ببێت بەسەر  ئەو جەنگە دوور مەودایەدا، لەگەڵ ئەوەشدا هاوسەنگی پەیوەندییەكانی لەگەڵ تاران دابڕێژێتەوە؟
ناتەبایی لە عێراق:
دوای شانزە ساڵ لە بڵاوبوونەوەی هەواڵی ناخۆش  و نەبوونی دڵنیایی سیاسی و ململانێی سەربازیی، تا ئێستاش ئەمەریكا بە دەست عێراقەوە ماندوو شەكەتە، لەبەرئەوەی ئەو وڵاتە تائێستەش لاوازەو یەكگرتوو نیە، ماندووە بەدەست ئەو سەركردانەوە كە نایانەوێت ئاوەدان كردنەوە ڕوو لە وڵات بكات و چاكسازیی پەرەبسەنێت، لەوانەش گرنگتر ئەوەیە ئەو 135 یان 158 هەزار كەسەی بەناوی حەشدی شەعبی-یەوە هەن، بخرێنە ژێر ركێفی هێزەكانی ناوخۆیی، هەروەها ئەو هێزانە هەڵبوەشێننەوە كە سەر بەئێرانن یان بە وەكالەت كارەكانیان بۆ بەڕێوەدەبەن، لەلایەكی دیكەوە عێراق-یان وابەستەی ئێران كردووە بۆ دابینكردنی كارەباو  غاز هەرچەندە نرخیشیان گرانە، لەگەڵ ئەوەشدا عێراق بەیەكێك لە وەبەرهێنەرەگەورەكانی ئۆپێك دادەنرێت، تەنانەت پیاوانی ئاینی و لە نەجەف و كەربەلاش ڕازیی نین لەو شێوە چاكسازییەی كە دەیكەن.
بەهۆی ئەمانەو چەندانی تریشەوە، هەندێك پێیان وایە ئیدارەكەی ترامپ بەتەواوی گەیشتووەتە ئەو بڕوایەی عێراق بۆ ئێران یەكلایی بووەتەوە، بەڵام هەندێكی دیكە پێیان وایە هێشتا یارییەكە كۆتایی نەهاتووەو ماویەتی، هەرچەندە ئەمانەی دووەم پێیان وایە عێراق بەیەكێك لەم ڕێگایانەدا دەڕوات: عێراقییەكان بڕیارێكی ژیرانەی دروست دەدەن ئەوەش لەڕێگەی یەكێك لەو دوو سیناریۆیەوە: یان مانەوەی دەوڵەتی عێراق بە دابڕاویی كەسەر بە ئێران بێت، یان ئەوەیە بگۆڕێت بۆ ئەندامێكی چاك و بەهێز و درەوشاوەی لەناو كۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی دا، پێدەچێت ئەم دوو بۆچوونە دژە لەوەوە سەرچاوەی گرتبێت كە وەك پێویست كۆمەڵگەی عێراق-یان نەناسیبێت و  نەزانن عێراق وڵاتی ناتەبایی و دژبەیەكەكانە، وڵاتی ناكۆكییە توندەكانەو لە هەمان كاتیشدا نەخشەڕێگەیەكی چاكسازیی دوورو درێژ و ناڕەحەتیی لەبەردەمدایە.

تەنانەت سیاسەتی ئەمەریكییەكان زیانی گەورەی لە كارووباری عێراق داوە، لەبەرئەوەی بایەخی عێراق پاشەكشەی كردووەو ئێستابووەتە بەشێكی لاوەكی لە دژایەتی كردنی سیاسەتەكانی ئێران-دا، كاتێك ئەمەریكا فشاری زیاتر دەكات كاریگەرییەكانی لەسەر بەغدایش ڕەنگدەداتەوە لەبەرامبەر ئەوەشدا داواكارییەكانی زۆرتر دەردەكەون تا هاندانەكانی ، بۆ ئەوەی گۆڕانكاریی گەورە لە عێراق ڕووبدات، بەتایبەتی لە ژینگەیەكی وەكو عێراق-دا ئەوا دەبێت ئەمەریكا هاندانەكانی زۆر زیاتر بكات و مسۆگەرو بەردەوامیی بكات، تەنانەت بۆ گەورە بەرپرسانی عێراقییش.
ئەگەر ئەمەریكا بە چاوی سزاوە لە عێراق بڕوانێت ئەوا عێراق دەخاتە نێوان بژاردەیەكەوە لەنێوان ئەمەریكاو ئێران-دا، ئەوەش ئەبێتە هۆی فەرامۆشكردنی راستەوخۆی خەڵكی عێراق، ئەوان باوەڕیان بە شتێك هەیە كە دەڵێن – یەكەمجار عێراق- ئەوەش لە بیروباوەڕیی نەتەوەیی و عێراقیانەیانەوە سەرچاوە دەگرێت و نەوە دوا ی نەوە بۆ یەكتری دەگوازنەوەو زۆرتر لە دوای سەردەمی سەدام حسێن-ەوە ئەو بۆچوونە زاڵ بووە، كە خەڵك خۆی لە شەڕیی تائیفی خۆی لادەدات، وێڵی دوای ژیانێكی خۆشترو ئاسوودەترە، بۆ نموونە كاتێك بۆمبارانی گەنجینەكانی حەشدی شەعبی كرا لە هاوینی ڕابردوودا، زۆرینەی خەڵكی پەنجەی تاوانیان بۆ حەشدی شەعبی و میلشیاكانی تر دەردەبڕیی و پێیان وابوو كە ئەوان دوژمنە دەرەكییەكان دنە دەدەن.
بەكورتی، پێدەچێت ژمارەیەكی زۆری خەڵكی عێراق گەشتبنە ئەو بڕوایەی كە وڵاتەكەیان زیانمەندی گەورە دەبێت لە شەڕی ڕاستەوخۆو شەڕی بەوەكالەت، كاتێكیش بمانەوێت ئەم تێگەیشتنە لە ڕوانگەی سیاسەتی ئەمەریكییەوە وەربگێڕین دەكاتە ئەوەی پێوستە ڕێزگرتن بە سەروەرییەكانی عێراق بەردەوام بێت نەك بەشێوەیەكی كاتی.
كۆتایی مامەڵە بێدەنگەكەی ئەمەریكا:
عێراقییەكان پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆ لە نێوان نفوزی ئێران و پاشەكشەی بایەخی ئەمەریكیەكاندا باس دەكەن، دوای ئەوەی داعش سەری هەڵدا ئەمەریكیەكان كتو پڕ كەوتنەوە سەر ئەوەی چاوبخەنەوە سەر عێراق، بەڵام دیسانەوە دوای تەواو بوونیان دووبارە چاویان لەسەر عێراق نەمایەوە، ئەوەش بووەتە مایەی نیگەرانی هەندێك لە سەركردە هەڵبژێردراوەكانی عێراق، هەربۆیە چەندبارەی دەكەنەوەو جەخت دەكەنەوە كە با پەیوەندییەكانی نێوانیان بە هاوكاری ئەمەریكا لەگەڵ ئێران ئاسایی ببێتەوە، بەڵام دوای تێپەربوونی زیاتر لە ساڵێك بەسەر هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەدا بەڵام جگە لە سەرۆكی پەرلەمان هێشتا بەرپرسانی عێراقی بانگهێشتی واشنتن نەكردووە، بەڵام بەرهەم ساڵح لە نیۆرك بوو بۆ بەشداریکردن لە كۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان ، بە پێچەوانەی ئەمەوە هەرسێ سەرۆكایەتییەكە بەردەوام بە جیاجیا دەچنە تاران و پایتەختی وڵاتانی دیكەی دراوسێی عێراق و تەنانەت پایتەختە ئەوروپییەكان و پەكینیش.

وەك چاودێرانیش باسی دەكەن پەیوەندییەكان لەگەڵ عێراق لە شێوەی مامەڵەكردن دایە، ئەو لیستە داواكارییەی كە عێراقییەكان هەیانە بۆ ئەوە نییە كە عێراق تۆكمە و بەهێز بكات، یان گۆڕانكاریی گەورە دروست ناكات. هەربۆیە دەبێت واشنتن بەردەوام فشار بكات بۆ ئەوەی چاكسازیی ئابووری و سەربازیی ئەنجامبدات، هەروەهابەشێوەیەكیش لەبواری وزەدا ماماڵە بكات كە نەرم بێت، بۆئەوەی بە هێواشی سەربەخۆیی خۆی وەربگرێت، هەروەها لەبواری مافەكانی مرۆڤ و چاودێریكردنی گەندەڵكاراندا وریایانە مامەڵە بكات، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا  هاندانەكانی بۆ بەرپرسانی عێراقی بەردەوام و مسۆگەر بكات. و بیكات بە بەشێك لەو ستراتیژیەتەی هەیەتی.
لەو چوارچێوەیەدا، نابێت پەیوەندییە كەسییەكان فەرامۆش بكرێت بەتایبەتی لەداوی نەمانی داعش، دەبێت سەرۆك ترامپ عادل عبدالمهدی و بەرهەم ساڵح بە فەرمی بانگهێشتی كۆشكی سپی بكات و نەگاتە شەش مانگی داهاتوو. چوونکە بەرهەم ساڵح ماوەیەك پێش ئێستا گوتوویەتی : عیراق هیچ نیەتێكی نییە خۆی بئاڵێنێ لە كێشە هەرێمییەكانەوە. دەبێت ئەو بۆچوونە بە هەند وەربگیرێت، هەروەها دەبێت پەیوەندی لەگەڵ بەرپرسانی عێراق لەسەر ئاستی بەرژەوەندی تاكەكەس نەمێنێتەوەو بچێتە ڕیزی ئەو پرۆژەیەوەو لەمەترسییەكە ئاگادار بكرێنەوە، تا ببنە پاڵنەرێكی باش بۆ پێشخستنی پرۆسەكە، هەروەها دەبێت واشنتن بەرپرسەكانی بە زۆری ڕەوانەی عێراق بكات و بانگهێشتی بەرپرسانی عێراقی بكەن لەسەر ئاستی وەزارەتەكان، بۆ ئەوەی هەمووان لە خزمەتی پرۆسەكەدا ببن، ئەگەر ئەمە بكرێت عێراقییەكان هەست دەكەن پەیوەندییەكانیان تۆكمەو بەهێز بووەتەوە و حكومەت متمانەی گەورەی بۆ دەگەڕێتەوە، دوای ئەوە ناچار دەبن بە فشار خستنە سەر ئەو گروپانەی كە لە ئێران-ەوە نزیكن و بەناچاری دەیانخەنەوە نێو سیستەمیی بەرگریی و لەژێرسایەی حكومەت دا دەبن و دەبنە سەربازی فەرمی وڵاتەكەیان.
هەروەها پێویستە لەسەر بەرپرسانی ئەمەریكی زیاتر لە دۆخەكە نزیك ببنەوەو ئەو ئازایەتییە بە خۆیان ببەخشن كە بچنە ناو كێشەكەوە، لە ئێستەدا كە كێشەیەك هەیە لەنێوان هەندێك لایەنی چەكدارو وڵاتە یەكگرتووەكاندا و دژایەتی هەندێك لە بەرپرسانی ئەمەریكی دەكەن، نایانەوێت سوپای ئەمەریكی لە عێراق بمێنێتەوە، پێویستە لەسەر بەرپرسانی ئەمەریكی دەست بگرن بەو كەسانەوە كە ژیرانە مامەڵە دەكەن و دەیانەوێت پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و ئەمەریكا بە شێوەیەكی ژیرانە بەردەوامی هەبێت، پێویست ئەمەریكییەكان هەموو هاوكارییەكان بخەنە كار بەبێ بەرامبەر تا ئەتوانێت بۆ ئەوەی لەنێو ئەو گۆڕەپانی شەڕەدا بیباتەوە، پشتیوانی تەواو لە ژێرخانی ئابووری و دامەزراوە گرنگەكانی عێراق بكات، لەناو ئەوانەشدا چاككردنەوەی بەنداوی موسڵ-ە، پاشان ڕێگە بكاتەوە بۆ هەزاران كەسی بڕوانامەدار تا بچنە ئەمەریكا بۆ خوێندن و ڕاهێنانی جۆراوجۆر و دواجار بگەڕێنەوە خزمەتی وڵاتەكەیان بكەن.

لەوانەش گرنگتر ئەوەیە پێویستە ئەمەریكییەكان فشار بخەنە سەر میسر و ئەردەن و وڵاتانی تری كەنداو، بۆ ئەوەی ببنە پاڵپشتی تەواوی عێراق لە هەردوو بواری سیاسی و ئابوریدا، وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا هێزی سەرەكییە كە بتوانێت لەناوچەكەدا بەرژەوەندییە ئابورییەكان جوڵە پێبكات و چاكسازیی تێدا ئەنجامبدرێت، ئەویش لەڕێگەی كردنەوەی كەرتی تایبەت و پەكخستنی سەرچاوە داراییەكانی میلشیاكان، هەروەها دۆزینەوەی هەلی زیاتری كار بۆ ئەوەی گەنجەكان ناچارنەبن پەنا بۆ چەكداریی میلشیاكان ببەن، ئەوەی كە دەمێنێتەوە ئیتر بەرپرسیارێتی وڵاتی عێراق دەبێت كە چەندە دەتوانێت جەخت لەسەر  هاوكارییكردنی ئەمەریكای هاوپەیمانی بكاتەوە تا لەناوچەكەدا سەركەوتووانە بمێنێتەوە.

سەرچاوە:
https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/dont-write-off-iraq?fbclid=IwAR2Q3v5Dx9S8kl1hVk_dZn0YrgsNJpngCRC80pZB5Lzrwv0Eba39wPCWwmY