08:05 - 21/09/2019

ناوچەی خۆڵەمێشی نێوان ئەمەریكاو ئێران، چارەنوسی ململانێكە یەكلایی دەكاتەوە‌

پەیسەر

ئەگەر ئەوە ساغ ببێتەوە كە ئێران لە رۆژی 14 سێبتەمەبەری ئەمساڵ بە 10 فڕۆگەی بێفڕۆكەوان و چەند موشەكێكی دوور هاوێژ هێرشی كردبێتە سەر دامەزراوە نەوتیەكەی عەرەبستانی سعودیە، ئەوا ئەوەش دەچێتەڕیزی ئەو چالاكیانەی كە لە مانگی ئایاری پێشوودا لەناوچەی خۆڵەمێشیدا ئەنجامی داوە ، دەبێت بگوتریت ئێران لەو ڕیگەیەوە دەیەوێت فشار بخاتە سەر واشنتۆن، ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بیەوێت فشاری سەر قەدەغەكردنی نەوتی ئێران كەم بكاتەوە، ئەگەر ئەوەش وا دەربچێت ئەوا دەگەینە ئەو ڕاستیەی كە سزاكانی سەر ئەو وڵاتە لە لایەن ئیدارەكەی ئەمەریكاوە هێشتا جێگەی خۆ نەگرتووە، بەو دیوەكەی تریشدا ئەمەریكا خۆشی دەزانێت هێشتا سزاكان ماویانە ئەو وڵاتە بە چۆكدا بهێنێت بۆ یە بەردەوام بیر لە زیادكردن و قورسكردنی سزاكان دەكاتەوە.

لە هەمان كاتدا هێشتا واشنتۆن بیری لە سزاو هێرشی سەربازیی نەكردووەتەوە. كەواتە تا ئەوكاتەی كە ئەمەریكا هێزی سەربازی بەكارنەهێنێت كارەكان هەروا بەو شێوەیە بەردەوام دەبێت چوون ئێران نایەوێت تەسلیم ببێت و خۆی بەدەستەوە بدات، هەربەو شێوەیەش هەرجارەی كێشەیەك دەنێتەوە، بێگومان ئەوانەش لەسەر ئابووری ئەمەریكا قورس دەكەوێت و دەبێتە هۆی نەمانی ئۆقرەیی و دامەزراوەیی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەر بۆیە شارەزایان باوەڕیان وایە تێگەشتنی هەردوولا بۆ ناوچەی خۆڵەمێشی نێوان ئەو دوو هێزە پێویستیەكی حاشا هەڵنەگری ڕووبەڕوو بوونەوەكەیە.

چالاكیەكانی ئێران لەناوچەی خۆڵەمێشی دا:
لەناوچەی خۆڵەمێشی نێوان ئەمەریكاو ئێراندا نە شەڕە و نەئاشتییە، لەو ناوچانەدا هێزی جۆراوجۆر ڕۆڵیان هەیەو چالاكی تێدا ئەنجام دەدەن، لەوانەش ئێران و ڕوسیا و تەنانەت چینیش، زۆرینەی ڕوداوەكانی ناوچەی خۆڵەمێشی بە وەكالەت ئەنجام دەدرێن و كەمتر هێزی سەرەكی ڕاستەوخۆ خۆی لە بابەتەكە بدات ، نەك ئەوەی خۆیان ناكەنە خاوەنی ڕوداوەكان، بەڵكو ئیدانەی دەكەن و ئینكاری ئەوەش دەكەن ئەوان ئاگایان لەو ڕوداوانە هەبێت،  بەردەوام ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی لایەنی پەیوەندیدار نەزانێت چۆن ڕەفتار لەگەڵ ڕوداوەو و پێشهاتەكاندا بكات و چۆن وەڵامێكی بداتەوە.  

ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی كێشەی ناوچەی خۆڵەمێشی لەناوەندەكانی جیهاندا دەنگ بداتەوە، هەر ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی ئەمەریكیەكان مامەڵەی دوالیزمەی نەشەڕ و نەئاشتی پەرە پێدەن و ببێتە ڕێگە خۆشكەر بۆ ئێرانیەكان كەلەو ناوچەیەدا جێگەی خۆیان بكەنەوە، ئەمە سەرەڕای ئەو سزا ئابورییانەی كەلەسەریەتی.
یەكێك لەو ڕیشانەی كە ئێران بەناوچەی خۆڵەمێشییەوە دەبەستێتەوە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی جەنگی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێران لە هەشتاكانی سەدەی ڕابوردودا. چوون لەو جەنگەدا ئێران باش لەوە گەشتبوو كە لەجەنگی تەقلیدی و بەرەییدا زیانێكی گەورەی كردووەو تێچوونیشی زۆر قورس بووە بۆی. هەر بۆیە لە جەنگی سوریادا 1%ی هێزەكانی بڵاوە پێكرد، بەڵام قورسایی شەڕەكەی خستبوە سەر ئەو فەیلەقە شێعەیەی كە زۆرینەیان بیانیی بوون هەربۆیە لەدوای تەواو بوونی شەڕەكان بۆی دەردەكەوت، زیانەكان ئەوەندە كەم بوونەتەوە كە بەراورد ناكرێت.

هەربۆیە ئێران گەشتوەتە ئەو بڕوایەی كە پێش هەموو چالاكیەك هێڵكاری دڵی بۆ بەرامبەرەكەی دەكات و تاقیدەكاتەوە تا بزانێت كارەكانی تا كوێ بڕدەكەن، هەر كاتێكیش وەڵامی توندی بەرەوڕوو بوبێتەوە پاشەكشەی كردووەو سەرسەختی بەخەرج نەداوە، دوای ئەوە هۆكارە ناڕاستەوخۆكانی بەكارهێناوە، هەر بۆ نموونە دانانی لوغم بۆ كەشتیەكان، یان لەڕێگەی نوێنەرو وەكیلەكانیەوە لە نموونەی –حزب الله- و هەموو پێداویستیەكانی خستۆتە بەردەستیان و لە هەمان كاتیشدا جەختی لەسەر بێئاگایی خۆی كردوەتەوە، هەندێكجاریش ئێران بە شێوازێكی كەم و بە ترسەوە وڵامی هەندێك شتی داوەتەوە، بەڵام وەك شارەزایان باسی دەكەن بۆ ئەوە بووە بزانێت تا كوێ قبوڵ دەكرێت و لەكوێشدا توندی دەكەنەوەو بە چڕیش چاودێری دۆخەكەی كردووە تا ڕوداوەكان لەدەستی خۆی دەرنەچن و بەشێویەك بێت كە خۆی دەست بەسەر گۆڕانكارییەكاندا بگرێت .

كاتێك ئێران لەناوچەی خۆڵەمێشی دا نایەوێت چەكی قڕكەرو قەدەغەكراو بەكاربهێنێت و تەنها بە هەندێك چالاكی بچووك وازدەهێنێت بۆ ئەوەیە كە بوونی خۆی بسەلمێنێت و لە هەمان كاتیشدا خۆی لە هێرشی ئەمەریكیەكان بشارێتەوەو بیانوویەك نەدات بەدەستەوە كە نەتوانێت خۆی لێدەرباز بكات، لە هەمان كاتیشدا هێشتا مەترسیەكان بوونیان ماوەو كۆتاییان نەهاتووەو چاوەڕێش دەكرێت گرژی و ئاڵۆزیەكان بەرەو ھەڵكشان بڕوات، بەڵام جەنگ لەلایەن ئیرانەوە  دەستپێناكات مەگەر ئەمەیكا دەست بەو جەنگە بكات و ئەو ڕێگایە هەڵبژێرێت.

ستراتیژیەتی ئەمەریكا لە ناوچەی خۆڵەمێشی دا:
ئەمەریكا وەك هەلێك لە ناوچەی خۆڵەمێشی دەڕوانێت و پێی وایە پێویستی بەكات هەیە بۆ ئەوەی سەركەوتنی خۆی تێدا بەدی بهێنێت، هەرچەندە ئەوانەی كە سیاسەتی ئەمەریكی دادەڕێژن پێیان وایە بۆ ئێران لە هەردوو ڕووی سیاسی و ئابووریشەوە زۆر لەسەر ئێران دەكەوێت، بەو پییەش بڕوات لەوانەیە وردە شەڕ و بەریەك كەوتن ڕووبدات، ئەمە ئەگەر ئەمەریكا بەخێرایی دۆسیەی نەوتی ئیران یەكلایی نەكاتەوە، هەرچەندە پێشیان وایە ئەگەر ئەو شەڕە بچووكانەش ڕوو بدەن درێژخایەن نابن و یەكسەر كۆتاییان پێدێت، هەروەها دەبێت ئەمەریكا واز لە بۆچوونی  پاكتاوكردن و دەستبڕینی ئێران لەناوچەكە بهێنێت، چوون ئەو كارە سەرئەنجامەكەی لە شەڕەوە دەردەچێت، هەرچەندە ئەو بابەتە لەناوچەی خۆڵەمێشیدا گرەنتی سەركەوتنیشی زۆر كەمە، یان بیەوێت كۆمەڵێك كاری سەربازیی و خێرا ئەنجام بدات، ئەوا بێگومان وەڵام ناداتەوە.

بۆ ستراتیژیەتەكەی ئەمەریكا ئەمانەی خوارەوە بنەمان:
وەڵام و بێدەنگی:
لەماوەی چل ساڵی دروستبوونی كۆماری ئیسلامی ئێراندا، ئەو وڵاتە چالاكی و هێرشەكانی خۆی بۆ سەرناوچەی خۆڵەمێشی لە دژی ئەمەریكیەكان ئەنجام دەدات، هەمیشەش چاوەڕێی وەڵامی ئەوان دەكات، بەڵام ئەمەریكیەكان نەیانتوانیوە (یان راستتر) وەڵامیان نەداوەتەوە، پرسیار ئەوەیە بۆچی ئەمەریكیەكان وەڵامی سەرەڕۆییەكانی ئێران ناداتەوەو زیاتر لە جارانیش قبوڵی مەترسیەكان دەكات؟ ئەوەش پێدەچێت بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە هێشتا ئێران هێڵی سووری نە بەزاندبێت. چوون كارەكانی ئەمەریكا بەرەو ئەوە دەچێت بەرهەمێنانی نەوتی ئێران لە خاڵی سفر نزیك بكاتەوە، دواجاریش چاوەڕێ دەكرێت كە وەڵامەكانی زۆر بەهێزتر دەبێت.

پەنا بردن بۆ كاری نهێنی و دان پێدانەنان:
هەردوو لای كێشەكە پەنا بۆ سیاسەتی ژێر بەژێریی دەبەن، زۆر جار ئەمەریكیەكان بەوردی كار لەسەر ئەو جۆرە وەڵامانە دەكات كە لە ڕووی ئابوورییەوە زیانی گەورە لە تاران دەدات، بەڵام ئێرانیەكان هیچ چالاكیەك بەباش لێك نادەنەوە ئەگەر خوێنی ئەمەریكیەكانی تێدا نەڕژێت، یەكێك لەو باشییانەی كە ئێرانیەكان لەئەنجامدانی كاری نهێنیدا دەیبیننەوە ئەوەیە كە ئەمەریكیەكان نیگەران و بێزار دەكات، جگە لەوەش لەوڕێگەیەوە سوودی گەورەیان دەست دەكەوێت، ئەمە لە كاتێكدایە كە ئێرانیەكان هیچ ئەگەرێك دانانێن كە ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی بچنە شەڕێكی گەورەوە لەگەڵیدا ، كاتێك هێرشی سەر دامەزراوە نەوتیەكانی سعودیە ئەنجام دەدرێت هێرشی ئەلیكترۆنی بۆسەردامەزراوە نەوتیەكانی ئێران دەستپێدەكات، كە رۆژانە بە سەدان هەزار بەرمیل مەزەندە دەكرێت و  90% ی هەناردەی نەوتەكەشی بە نهێنی لە دوورگەی خەرج ەوە دەباتە دەرەوە، كەوتنەوەی ئاگرو بەرزبوونەوەی دووكەڵ لە دامەزراوە پترۆكیمیاویەكان لە دۆخە ئاساییەكانیش دا جێگەی پرسیارە، بەڵام چالاكیەكانی دوورگەی (خەرج) بەشێوەیەكی ژیرانە دانی پێدا نەنراو ئەوەش لەسەر ئێران كەوت و زیانی گەورەی ئابووری بۆ تاران  لێكەوتەوە، دەبوو ئێران بخاتەوە سەر بیركردنەوەیەكی دیكە.

باڵانسی دان بەخۆداگرتن و وەڵامی گونجاو:
دانبەخۆداگرتنی زیاد لە پێویست دەرگای مەترسی دەكاتەوە كە ئەو جۆرە كارانە بەردەوامییان هەبێت و سەر بۆ كێشەی دیكەی قورستر بكێشێت، بۆ بەرامبەریش لەوانەیە ببێتە نەمان و بچڕانی پەتی  ئارامی ئەوەش دووبارە كردنەوەی دەرگای مەترسیەكی گەورەترە، هەمووانیش لەوە ئاگادارن كە نەیارو ئۆپۆزسیۆنەكانی ئەمەریكا لەناوەو دەرەوەش هەن، بۆ ئەوەی لەهەموو ئەو سیناریۆیانە دوور بكەونەوە دەبێت ئەمەریكا بەشێوەیەكی شایستەو گونجاو وەڵامی ئێران بداتەوە، هەمان ئەو كارەی كە ئێرانیش ئەنجامی دەدات، بەڵام دەبێت بنەماسەرەكیەكان پەیڕەو بكات كە لێدانە لە كرۆكی دەسەڵاتی رژێمی ئێران.

دڵنیانەبوون و سەپاندنی تێچوون:
لەبەرامبەر هەموو ئەو سەرەڕۆییانەی ئێران ئەنجامی دەدات، زۆرینەی وەڵام و جووڵەكانی ئەمەریكا ڕوونە، ئۆپۆزسیۆن و نەیارەكانیشی دەتوانن لێی تێبگەن و دەزانن سنووری دان بەخۆداگرتنەكانی تاكوێیە. بۆیە پێویستە لەسەر ئەمەریكا كە وەڵامێك بداتەوە كە چاوەڕێ نەكرێت و ئێران تەنگەتاو بكات، وە دەرئەنجامە خراپەكانیشی لەوانەی پێشوو زیات بێت، هەرئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی ئێران ناچار بەوە بكات كە بە هەستیاریی بجوڵێتەوەو پەنا بۆ هەركارێك نەبات كەخۆی مەبەستیەتی.

گۆڕینی پلەكان:
هەمیشە ئامادەسازیەكانی هێزی دوژمنكار زۆر لە ئیدارەی ئەمەریكا سوورترە بۆ ئەوەی بگات بە ئامانجەكانی، هەربۆیە دەبێت ئەمەریكا ئاگای لەوەش بێت (ئێران)نەخاتە سوچێكەوەو بواری هەناسەدانی نەمێنێت، ئەوەش ئەو ئاسانكارییانەمان بۆ ڕوون دەكاتەوە كە ئەمەریكا لەبەرامبەر سیاسەتی نەوتی ئێران دا دەیگرێتە بەر، ئەو وردە جوڵانەی ئێران لەناوچەكەدا دەیكات لە بواری نەوتدا بووەتە ڕێگر كە ئاسایشی ناوچەكە تێك بدات، بەڵام هەڕەشەكانی ترامپ لە دوای هێرشەكەی سەر عەرەبستانی سعودیە لەوانەیە ئەم هاوكێشەیە بشێوێنێت.

درێژكردنەوە نەك گەورەكردن:
 چالاكیەكانی ناوچەی خۆڵەمێشی ئەنجامێكی باش بۆ خاوەنەكەی بەرهەم دەهێنێت، بەرهەمێكی كەڵەكەبووی دوور مەودا، نەك بەرهەمی خێراو ئامادەو زوو  دەست، دەبێت ئەمەریكیەكان  ڕێگری لەو جۆرە بۆچوونە بكەن كە بیانەوێت ئەنجام و بەرهەمیی خێرایان دەست كەوێت، دیارە ئەمەش بە پێچەوانەی خواستی سەرۆك ترامپەوە دەبێت كە دەیەوێت پێش لەوەی وادەی سەرۆكایەتی یەكەمی كۆتایی بێت كۆتایی بە رژیمی ئێران هاتبێت، هەربۆیە لە بری درێژكردنەوەی سزاكان گەورەتری دەكات، دیارە ئەو  كارەش بەرەو ئەوە سەردەكێشێت لەهەموو ئەگەرەكانی دانوستان و ڕێكەوتن دوور بكەونەوە.

فراوانكردنی بژاردەكانی هێرشی ناوچەی خۆڵەمێشی:
پێویستە لەسەر ئەمەریكا هێرشی ئەلیكترۆنیەكانی زیاتر بكات، لەگەڵ بەهێزكردنی چەكی هێرش بۆ سەر پێگە گرنگەكانی ئێران بە تایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە نەوت و ئابووری ئەو وڵاتەوە هەیە، هەروەها پەرە بە چاودێریی دوور مەودای خۆیان بدەن بۆ ئەوەی ناوچەی چالاكیەكانی لە جوگرافیایەكی بچووكەوە بگوازێتەوە بۆ جوگرافیایەكی فراونتر.

كاركردن لەسەر چەند ئاڕاستەیەك:
ئێران كار لەسەر ئەوە دەكات بەرەكانی لەگەڵ ئەمەریكادا زیاتر بێت لە بەرەیەك ئەوەش لەبەر ئەوەی ئەگەر لە شوێنێكەوە فشاری بۆهات پاشەكشە بكات بۆ بەرەكانی دیكە، ئەم كارەی ئێران خوازیاری ئەوەیە كە هاوبەش و شەریكەكانی لەناوچەكەدا فەرامۆش نەكات و بیانخاتە كار، لە نمونەی دەوڵەتی ئیسرائیل كە لە دەرەوەی وڵاـتی خۆ لە هەموو بەرژەوەندیەكانی ئێران دەدات، هەروەها سعودیەش بژاردەیەكی باشە بۆ ئەوەی فشاری بەردەوامی سەر ئێران بێت و لەچەند لایەكیشەوە دەتوانێت ئەو فشارە دروست بكات.

ستراتیژی ڕوون و هێزەكانی ئەمەریكا لە ناوچەی خۆڵەمێشی دا دەتوانێت دەست و پێی ئێرانیەكان ببەستێت، هەروەها لە پەلوپۆی بخات بۆ تێكدانی ئارامی لەناوچەكەدا و هەر لەوڕیگەیەشەوە بە هێواشی دەستی بگات بە پرۆژە ئەتۆمیەكەی، بە پێچەوانەشەوە ئەگەر نەتوانرا كار لە سەر ئەو ستراتیژیەتە بكرێت، ئەوا بوار بۆ ئێرانیەكان دەكرێتەوە كە زیاتر پەل بهاون و لە هەموو لایەكەوە ئەوەی دەیانەوێت ئەنجامی بدەن، لەوەش گرنگتر ئەوەیە ئەگەر ئەمەریكا نەتوانێت هێزی خۆی لەناوچەی خۆڵەمێشیدا دژ بە ئێران بگرێتە بەر كە بە هێزی پلە سێ لەسەر ئاستی دونیا ئەژمار دەكرێت، ئەوا گومان نامێنێت كە لەبەرامبەر هێزە گەورەكانی وەك ڕوسیا و چین و كۆریادا هیچی پێناكرێت.

سەرچاوە