10:00 - 29/08/2019
لە كۆشكی پاشایەتی تارانەوە بۆ گەڕەكێكی ئاسایی میسر
شاهانە ژیان چەندە خۆش و پڕلە نیعمەت و بەخششەكانی ژیانە، هێندەش ناخۆش و چەرمەسەریی خۆی هەیە، پێدەچێت ئەم دەبڕینە جێگەی حۆی نەكاتەوە لە هزری زۆرینەدا تا ئەو كاتەی مرۆڤ دەچێتە ناو وردەكارییەكانی ژیانی ئەو جۆرە كەسانەوە، پاشان لەوە تێدەگات، ئەگەر ڕواڵەتی خۆشیەكان لە ڕوخساو ڕەفتاری ئەواندا بە ئاشكرا هاوار دەكات، بەڵام كاتێك دەچیتەناو بابەتەكانەوە باش لەوە تێدەگەیت كە خۆشبەختی و كامەرانی مرۆڤ بەو جۆرە شتانە دەست ناكەوێت، وەك دەگوترێت ئەوانە كەرەستەی بەختەوەریی نین. نەجوانیەكان دەتوانن مرۆڤ بەختەوەر بكەن تاسەرو نەسەروەت و ماڵ و سامانیش دەتوانن ژیانێكی ئارام بۆ مرۆڤ دەستەبەر بكەن.
سەرەتاكانی تەمەن:
مەلیكە فەوزیەی كچی مەلیك فوئادو خوشكی مەلیك فاروقی وڵاتی میسر لە رۆژی 5/12/1921 لەكۆشكی (رأس التین) ی شاری ئەسكەندەرییەی میسر چاوی بە دونیا هەڵهێناوە، هەرچەندە فەوزییە بە میسری بەناوبانگەو هەر لەوێش لە دایك بووە بەڵام بە بنەچە (چەركەس)ییە، ئەو لە نەوەكانی محەمەد عەلی پاشای میسرییەكانە، لە ڕاستیشدا موحەمەدیش لە بنەڕەتدا ئەلبانییەو بە هۆی ئەوەی عوسمانیەكان كردویانەتە دەسەڵاتدار هاتوەتە میسرو لەوڕێگەیەشەوە لەو میسر نیشتەجی بووەو نەوەی خستۆتەوەو لەناو میسریەكاندا بە محەمەد عەلی پاشا بەناوبانگە.
جوانترین كچی دونیا:
فەوزییە لە سویس گەورە بووەو هەر لەوێش خوێندویەتی و زمانەكانی فەرەنسی و ئینگلیزی و عەرەبی بەباشی زانیوە، لە ڕوانگەی جوانیشەوە بە یەكێك لە ئافرەتە جوانەكانی وەك (وین لی) و (هدی لامار)ی سەردەمی خۆی بەراورد كراوە، تەنانەت لەناو میسریەكاندا پێی دەگوترا (جوانترین كچەكانی دونیا). سەرچاوەكان باس لەوە دەكەن چەند شتێك هەن كە زۆر گرنگن بۆ ئەوەی مرۆڤ بەختەوەر ببێت.
هاوسەرگیریی سیاسی:
سەرچاوەكان باس لەو دەكەن ئینگلیزەكان ڕۆڵی سەرەكییان دیوە لە دروستكردنی پەیوەندی خزمایەتی لە نێوان هەردوو بنەماڵەی پادشاكانی (میسر)و (ئێران) و ئەو جۆرە هاوسەرگیرییە بە هاوسەرگیریی سیاسی ناوزەد دەكەن، ئەمە سەرەڕای جوانی فەوزیە كە لەناو خوشكەكانی تریدا زۆر تایبەت بوو، گوایە هەر ئەو جوانییە بووەتە هۆی ڕاكێشانی سەرنجی (حەمەڕەزا شا)ی ئێران، و داخوازی بكات و ئەوانیش رەتی نەكەنەوە.
دوو ئاهەنگ لە دوو وڵات:
هاوسەرگیریی فەوزییەو حەمەڕەزا شای ئێران لە ڕۆژی 16/ئازاری/1939 لە قاهیرە ئەنجام دراوە. مانگی هەنگوینی شازادەی جوانی میسر و شای ئێران بەسەر براوە، بەڵام دووجار ئاهەنگی هاوسەرگیرییان ئەنجامداوە ، یەكەمیان لە قاهیرەو دووەمیشیان لەتاران، وەك سەرچاوەكان باسی دەكەن زۆرینەی رۆژنامەو میدیاكانی جیهان بانگهێشتی ئەو ئاهەنگە كراوون و ئەوانیش زۆر پیایاندا هەڵیانداوەو گوتوویانە شتی لەو شێوەیە نەبینراوەو نەبیستراوە.
رەزا شا دوورخرایەوە:
فەوزییە بۆ ماوەیەك لەگەڵ شازادەی هاوسەرەكەی لەناو كۆشكی (مەرمەڕ)ەی تاراندا ژیاون، دوای تەنها لە دوو ساڵ پێكەوە بوون لە ساڵی 1941 ئینگلیزو ڕووسەكان پێكەوە هێرشیانكردە سەر ئێران، (رەزا شا) دووخرایەوە بۆ ئەفەریقا، ئەوە بووە هۆی كردنەوەی دەرگایەكی نوێ بەڕووی حەمە ڕەزای كوڕیدا وبووە پادشای وڵاتی ئێران، دوای دوو ساڵ لەسەر هاوسەگیریی محەمەد رەزا شا بووە جێگرەوەی باوكی و سەردەم بووە سەردەمی (حەمەڕەزا شا).
لە كۆشك چ باسە؟
هەر لەسەرەتای هاوسەر گیریەكەیانەوە هەندێك هەواڵ دزەیان دەكردە دەرەوەو باسیان لەوە دەكرد كێشەی نێوان حەمە ڕەزاشا و فەوزییە خانم كەم نیە، بە پێی بۆچوونی شارەزایان سەرەكی ترین گرفتی ئەو هاوسەرگیرییە بریتی بوو لە مادەی (37 ) ی دەستوور(قانوون اساسی)ی ئێران، چوون لەو مادەیەدا هاتبوو (شازادە دەبێت دایكی ئێرانی ڕەسەن بێت)، بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە –مەجلیس- پەرلەمان نەك ئەوی وەك ئێرانی ناساند ، بەڵكو وەك ئێرانیەكی ڕەسەن ناوی دەهێناو ئەو گرفتە یاساییەیان چارەسەركرد.
مەلیك فاروق چی دەڵێت؟
دوای ئەوەی ناكۆكیەكانی نێوان ئەو دوو هاوسەرە سەری هەڵداوە كە وەك سەرچاوەكان باسی دەكەن مەلیك فاروقی برای فەوزییە ئاگای لە هەندێكی بووەو بۆ چارەسەری ئەو دۆخە (مەلیكە نازلی) دایكی ناردۆتە تاران تا لە نزیكەوە لە كێشەكەیان بكۆڵێتەوە، دوای ئەوەی بڕیاریان دێتە سەر ئەوەی فەوزییە لەگەڵ دایكی بچێتەوە میسر، پێكەوە نازلی و فەوزییە دەگەڕێنەوە میسر، بەڵام بە گەشتنەوە میسر مەلیك فاروق جەخت لەسەر مانەوەی فەوزییەی خوشكی دەكات و دەڵێت نابێت بگەڕێتەوە تاران، هەربۆیە فەوزییە داوای تەڵاق لە هاوسەرەكەی دەكات، ئەو حاڵەتە بۆ ماوەیەك دەبێتە هۆی دروستبوونی ساردی لە پەیوەندیەكانی نێوان هەردوو وڵاتی میسر و ئێران، بەڵام دوایی ئاسایی دەبێتەوە، لە سەروبەندی ئەو كێشەیەدا مەلیك فاروق دەڵێت: فەوزییە ژنی شای ئێرانەو عاشقی پیاوێكی دیكەیە، ئەوەش مەترسی لەسەر ژیانی دروست دەكات! هەربۆیە زۆر جەختی لەسەر جیابوونەوەیان دەكرد، ئێستەش یەكلایی نەبوویەوە ئەو وتەیەی مەلیك فاروق تاكوێ ڕاستەو چەندەش ڕاست نیە؟ لەبەر ئەوەی فەوزییە هەرگیز باسی ئەو بابەتەی نەكردووەو نەچووەتە ژێرباری وەها تۆمەتێك. بەڵام هەندێك لە سەرچاوەكان باس لەوە دەكەن مەلیك فاروق دەیویست لە (فەریدە)ی خێزانی جیاببێتەوە، هەربۆیە دەیویست فەوزیەش تەڵاق بدرێت تا لە نزیكیەوە بێت و ئەركەكانی مەلیكەیەك ئەنجام بدات و هاوكاری بێت لە بەڕێوەبردنی وڵاتەكەیدا.
گرێی دەروونی و بێدەنگی:
هەندێك لە شارەزایان باس لەوەش دەكەن حەمەڕەزا لە شەش مانگی كۆتایی ژیانی لەگەڵ فەوزییە دووچاری كەم قسەیی و (عوقدە) و گرێیەكی دەروونی ببوو، ئەو خاوەنی ڕۆشنبیریی هاوسەرداریی نەبووەو ئەوەی شانازی پێوەكردووە بوونی ئەو دەسەڵاتە بووە كە لەباوكیەوە بۆی ماوەتەوەو هیچی تر، هەر بۆیە لەسەردەمی ئەودا كێشەو گرفتە ناوخۆییەكانی وڵاتەكەی پەرەیان گرت و ئەو شارستانیەتەی فارسەكان سەدان ساڵ بوو دروستیان كردبوو لە ساڵی 1979 دا بەرگەی نەگرت و نەك هەر خۆی بەڵكو كۆتایی بەسەر سیستەمی پاشایەتیدا هات.
ڕۆڵی خوشكی زاوا(دش) :
ئەمە سەرەڕای ئەو سەرچاوانەی باس لە ڕۆڵی خراپی (ئەشرەف پەهلەوی)خوشكی شای ئێران دەكەن و پێیان وایە ئەویش رۆڵی خراپی دیوەو بە جۆرێك لە جۆرەكان كێشەی جۆراوجۆری بۆ دروستكردوون و خەریكی تێكدانی نێوان براو براژنی بووە! وەك ئەردەشێری زاهیدی باسی دەكات ئەشرەف پەهلەوی فەوزییەی بەوە تاوانبار كردووە كە هەرزەو سەرەڕۆیەو لە شاژن ناچیت! وەك نزیكەكانی باسی دەكەن ئەشرەف پەهلەوی ئافرەتێكی هۆقەباز و فرت و فێڵاوی بووە، ئەو وای خستبووە مێشكی براكەیەوە كە دەیەوێت دەرمانخواردت بكات و تەماعی لە سەروەت و سامانەكەت هەیە، هەربۆیە زەردەخەنەو پێكەنیەكانی فەوزییە ڕوویان لە كزیی كردبوو، لەنێو خەڵك و مانشێتی هەندێك رۆژنامەدا كە بەرژەوەندییان لە تێكدانی دۆخەكەدا بوو بە (شاژنی غەمگین) ناوی دەبرا.
زمانی تێگەیشتن و كەلتووری جیا:
بە پێیی وتەی هەندێك سەرچاوە باس لەوەش دەكرێت لەسەرەتای هاوسەرگیریەكەیانەوە، فەوزییە كێشەی زمانی فارسی هەبووەو تەنها زمانێك كە ئەو دوو هاوسەرەی پێكەوە دەبەستەوە فەرەنسی بوو، ئەوەش ببوە هۆی ئەوی كە میوان و سەردانی كارانی ئێرانی زۆر كەم بن و دوو میوانی هەمیشەییان سەفیری میسر لە تاران و هاوسەرەكەی بوون!
شایەكی چاولەدەر:
لە لایەكی دیكەوە لە كتێبی (دخترم فرح)دا كە لە نوسینی (فەریدە دیبا)ی دایكی شاژنە(فەرەح)ی هاوسەری سێیەمی حەمەڕەزاشایە لە لاپەڕە 150 دا ئاماژە كراوە بە یەكێك لە ڕەفتارە سەیرەكانی حەمەڕەزاو دەڵێت : لەو پیاوە شەیتانانە بوو كە بە هاوسەری فەرمی خۆیان قایل نین و تێرنابن و هەمیشە چاو لەدەرن، فەوزییە بەو ڕازی نەبوو بۆیە تەڵاقی وەرگرت و لێی جیابوویەوە.
شازادەی كوڕ:
بەشێكی دیكە باس لەوەش دەكەن ماوەی ئەو نۆ ساڵە كە بەیەكەوە بوون تەنها خاوەنی ئەو كچە بوون بەناوی _شاهناز- بە پێی دابونەریتی شاهانەش كچان نابنە وەلی عەهد و جێگرەوەی شاهانە، هەربۆیە ئەوە بە یەكێك لە نیگەرانیەكانی حەمەڕەزا شا دەزانرێت چوون ئەوانەی لێوەی نزیك بوون باسیان لەوەكردووە كە ئاواتی ئەوەبووە كوڕێكی هەبێت لە فەوزییە،بۆ پشتیوانی ئەو بۆچوونەش هاوسەری دووەمی – سورەیا ئەسفەندیاری بەختیاریی- بە نموونە دەهێننەوە كە لەویش هیچ منداڵێكی نەبووە بۆیە تەڵاقی داوە، سورەیا كە خەڵكی ئەسفەهان بوو، خولیای بوونە ئەكتەری هەبوو، كاتێكیش پێشنیاری هاوسەرگیریی بۆ حەمە ڕەزا كرا، ئەگەر سەری نەگرتایە –وەك خۆی دەڵێت- ڕێگەی هۆڵیۆدی دەگرتە بەر، بەڵام ئەو هاوسەرگیرییە ئەو خەونەشی لە بیربردەوە، نەبوونی منداڵی نێرینە لەناو بنەماڵەی شاهەنشاهی و بەتایبەت لەناو ئافرەتەكاندا قەبارەی گەورەتر دەكرا، هەر بۆیە لە سورەیا خاتوونیش جیابوویەوە.
نەگەڕایەوە:
بە پێی سەرچاوە هەواڵیەكانی ئەو سەردەمە فەوزییە كەلەگەڵ دایكی گەڕایەوە میسر، ئیتر سەری بە ئێراندا نەكردەوەو دواتر تەڵاقی وەرگرت و لە پادشای ئێران وەرگرت و تاقە كچەكەی (شاهناز)ی بۆ بەجێهێشت. ماوەی هاوسەرگیریی فەمییان نزیكەی 9 ساڵی خایاندووە، دواجار شاهناز هاوسەرگیری لەگەڵ (ئەردەشێری زاهیدی) وەزیری دەرەوی سەردەمی شاهەنشاهی ئێران كرد. ئەردەشێر كاتێك باسی فەوزییە دەكات دەڵێت ئەوەندە مرۆڤێكی گەورە بوو كاتێك ئێرانی بەجێهێشت و لە حەمەڕەزا جیابوویەوە نە داوای هیچی كردو نەهیچیشی لەگەڵ خۆیدا برد. بەڵام لەڕێگەی سەفارەتی میسرەوە پێداویستیە كەسییەكانی ڕەوانەی میسر كرانەوە.
زاواش قسەی هەیە:
ئەردەشێر لە بارەی فەوزییەی خەسووییەوە دەڵێت: ئەو یەكەم شاژنی ئێران بوو، شازادەیەكی جوان، خۆشەویست، بێئەندازە خاكی، بێئەندازە عاشقی ئێران بوو، تا ئەو كاتەی لە ئێران بوو خۆی فێری زمانی فارسی كردبوو، تا ئەو كۆتاییانەش من هەر پەیوەندیم لەگەڵی هەبوو، ئەو ئەوەی لەیاددا مابوویەوە هەركات باسی ئێران بكرایە، ئەو سوپاسی خەڵكەكەی دەكرد. ئەو لەدرێژەی قسەكانیدا باس لەوەش دەكات كاتێك حەمەڕەزاشا كۆچی دوایی دەكات، بە پێی ئەو پەیوەندییەی لەگەڵ سادات هەیبووە داوای كردووە لە مزگەوتێك جێگە گۆڕێكی پێبدرێت كە موڵكی تایبەتی فەوزیە خانم بووە، ئەو دەڵێت: سادات گوتی ئەوە شتێكی ئەخلاقییەو من ڕێگری ناكەم، هێشتا ئیسماعیلی هاوسەری فەوزیە لە ژیاندا مابوو، من هێشتا قسەكانم تەواو نەكردبوو، چاوەكانی پربوون لە فرمێسك و بە منی گوت : (لەسەدا سەد) هەورا دەكەین، ئەڵبەتە ئەمە نیشانەی گەورەیی و خانەدانی ئەو پیاوە بوو. ئەردەشێر درێژە بە قسەكانی دەدات و دەڵێت: من هەر سەردانم كردووە، ئەم دواییانەش كە نەیدەتوانی بچێتە دەرەوە سالانە دوو تا سێ جار سەرم لێداوەو دەچوومە ئەسكەندەرییەی میسر بۆ دیداری.
دوو تەڵاق:
لەنێوان ئەو دوو هاوسەرەدا تەنها یەك منداڵی كچ هەبوو بەناوی (شەهناز)، بەڵام بوونی منداڵێكی (كچ) نەیتوانی ئاوی ئاشتەوایی و پێكەوە ژیان بكات بەسەر ئاگری ناكۆكیەكانیاندا، هەربۆیە ناكۆكیەكانیان تادەهات گەوەرەتر دەبوو ئەوەش بووە هۆی جیابوونەوەی ئەو دوو هاوسەرە، بەڵام تۆماركردنی تەڵاقەكە لە هەردوو وڵاتی میسر وئێران بەروارەكەیان جیاوازبوو، ئەگەر دووجار ئاهەنگی هاوسەرگیرییان ئەنجام دابێت ئەوا دوو تەڵاقیش بووەتە كۆتایی ئەو چیرۆكە پڕ لە نهێنییە، تەڵاقی یەكەم لە میسر ساڵی 1945 و تەڵاقەكەی ئێران لە 1948 تۆمار كراون. تەڵاقی فەوزییە لەلایەن حەمەڕەزا شاوە بە وەكالەت دراوەتە ئیمام جومعەی تاران و دواتر لە رۆژنامەی فەرمی دا بڵاو كراوەتەوە.
ڕەنگدانەوەی تەڵاق:
فەوزییە كاتێك دەگەڕێتەوە میسر كۆمەڵەیەك دروست دەكات بۆ خزمەتكردنی (ژنانی سكپڕ و پارێزگاریی كردن لە منداڵان)، وەك شارەزایان باسی دەكەن پێدەچێت هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە زۆر تامەزرۆی كچەكەی (شاهناز)بوو بێت و هەستی دایكایەتی پاڵی پێوەنابێت كە بیر لەوەها كارێك بكاتەوە. پاشان لە جەنگی نێوان عەرەب ئیسرائیل 1948 دا وەك پەرستارێك لە پشتی بەرەكانی جەنگەوە خزمەتی كردووە، هەرچەندە لە ناو میدیای رۆژهەڵاتیدا تەنها باس لە شازادەیی و هاوسەرگیری شاهانەكەی دەكرێت، بەڵام بە پێی ڕاپۆرتێكی رۆژنامەی (شەرقولئەوسەت) وێنەو ئەرشیفی ئەو خانمە زۆر لەوە زیاترەو لە بوارەكانی ژنان و منداڵاندا ڕۆڵی گەورەی هەبووە.
مەیدانی فەوزییەی تاران:
لە تارانی پایتەخت دا بەخۆشی فەوزیە خانمی شا ژنی ئێرانەوە یەكێك لە مەیدانە گەورەكانی ئەو شارە ناونرا (مەیدانی فەوزییە) بەڵام كاتێك لەیەكتری جیابوونەوە ناوی ئەو مەیدانە گۆڕرا بۆ مەیدانی (شاهناز)و لە دوای كۆتایی هاتن بە دەسەڵاتی شاهەنشاهی ئێران لە 1979 ناوی ئەو مەیدانە جارێكی دیكە گۆڕاو كرایە (ئیمام حوسەین). بە پێی وتەی هەندێك لە شارەزایان ئەوانەی كە نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێرانن و لایەنگری ڕژێمی شاهەنشاهین، ئەو كەسانەی كە نیشتەجێی كۆنی تارانن ئیستەش بەو مەیدانە هەر دەڵێن : مەیدانی فەوزیە خانم.
شووی كردەوە:
هاوسەرگیریی دووەمی فەوزیە رۆژی 28/ئازاری/ 1949 ئەنجامدراو لەگەڵ ئەفسەر (ئیسماعیل حسین شیرین بەگ)ی وەزیری بەرگریی و سەرۆكی هێزە دەریاییەكانی بوونە هاوسەر، ئەو هاوسەرگیرییە دوو منداڵی لێكەوتەوە بەناوەكانی (نادیە و حسین). نادیە شووی كردوە بە هونەر مەندی بەناوبانگی میسریی (یوسف شەعبان)، هەرچەندە بنەماڵەكەی ڕازی نەبوون بەو هاوسەرگیرییە بەڵام لەبەر ئەوەی نادیە عاشقی ئەو هونەرمەندە ببوو بە تۆپزیی شووی پێكرد، بەڵام هەرزوو زانی كە پێكەوە نایانكرێت و ناگونجێن بەناچاریی گەڕایەوە لای دایكی تا پێكەوە بژین. حسین یش تا ئەو كاتەی دایكی لە تەمەنی 92 ساڵیدا كۆچی دوایی كرد پێكەوە بوون خەریكی خزمەتكردنی بوو.
كۆچی دوایی:
لە كودەتای دژ بە مەلیكی میسر لە ساڵی 1952 ناونیشانی شازادەیی لێوەرگیرایەوەو دەستگیرا بەسەر هەموو موڵك و ماڵی گوزراوەو نەگوازراویەدا، هەرچەندە ئەو ڕوداوە بۆ فەوزییە زۆرناخۆ بوو بەڵام بە هیچ شێوەیەك وڵاتی میسری بەجێنەهێشت و لەگەڵ هاوسەرەكەی لە شاری ئەسكەندەرییە و لەناوچەی (سەموحە)مانەوە، فەوزییە تا ئەو رۆژەی كۆچی دوایی كرد هیچ قسەوباسێكی لەسەر ماوەی شازادەیی خۆی نەكرد.
فەوزییە لە ساڵی 2013 و لە تەمەنی 92 ساڵیدا كۆچی دوایی كردو لەتەنیشت ئیسماعیلی هاوسەری لە یەكێك لە گۆڕستانەكانی قاهیرە بەناوی (سەیدە نەفیسە) بەخاك سپێردرا، ئەردەشێری زاوای فەوزیەو هاوسەری شاهنازی تاقانە كچی لە حەمەڕەزاشای ئێران دەڵێت: فەوزییە خانم كەسێكی خاكی بوو سادەو لێو بەخەندە بوو، ئەو ڕۆژەش كە تەڵاقی وەرگرت هەر خەندەی لەسەر لێوان بوو، پێویستی بەوە نەبوو كەس باسی بكات، لە هەر جێگەیەك بوایە كەسایەتی خۆی هاواری دەكرد و هەمووان ناچار دەبوون بە ڕیزگرتنی.
ئەو شاژنەی بەهۆی گەندەڵی مێردەكەیەوە دەسبەرداری عەرشی میسر بوو