12:37 - 16/08/2019
كێ سود له گۆشتی ئاژه‌ڵانی ماڵی خودا وه‌رده‌گرێت؟
بۆ حه‌جی ئه‌مساڵ دوو ملیۆن و 489 هه‌زار 406 حاجی بوون به‌شداری به‌جێهێنانی فه‌ریزه‌ی حه‌ج بوون، به‌و پێی هه‌ر حاجییه‌ك وه‌ك ئه‌ركێكی دینی له كاتی حه‌جدا ده‌بێت قوربانی بكات، هێنده‌ی ژماره‌ی حاجییه‌كان ئاژه‌ڵ سه‌ربڕدراوه له وڵاتی سعودییه، به‌پێی به‌دواداچوونه‌كانیش گۆشته قوربانییه‌كان به چه‌ند رێگه و شێوازێك دابه‌شده‌كرێت.
چیرۆكی قوربانی چییه؟
ڕەگ و ڕیشەی قوربانی بۆ چیرۆكیكی ئاینی دەگەڕێتەوە كە مێژوەكەی دەچێتەوە سەر كوڕو باوكێك كە هەردوكیان پێغەمبەر بوون، ئیبراهیمی باوك كە بە باوكی پێغەمبەران و یەكتاپەرست دادەنرێت و ئیسماعیلی كوڕیش بە نەوەی یەكەمی پێغەمبەران دادەنرێت، ئەو بەنموونەی گوێڕایەڵی دادەنرێت.
بە پێی گێرانه‌وه ئاینییەكان كاتێك ئیبراهیم پێغەمبەرسێجار لەسەر یەك خەوێك دەبینێت و داوای لێدەكرێت ئیسماعیلی كوڕی (كە تازە پێڕەوكە بووە) بكاتە قوربانی و سەری ببڕێت، كاتێكیش بابەتەكە دەخاتە بەردەستی كوڕەكەی و ئەویش پابەندی خۆی دەردەبڕێت، كاتێكیش بابەتەكە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە و ئیبراهیم ئیسماعیل لە دڵ دەردەكات و دەیەوێت خەوەكەی بكات بە ڕاستی و چەقۆ بخاتە سەر ملی، لە لایەن خوداوە ڕێگری لێدەكرێت و لەبەهەشتەوە (بەران) ئاژەڵێكی قەڵەوی بۆ دەنێردرێت، تا لەبری ئیسماعیل بیكاتە قوربانی، ئیتر لەو كاتەوە تا ئەمڕۆ سەربڕینی ئاژەڵ لە پێناوی خودا دا بووەتە نەریتێكی ئاینی و ساڵانە لەماوەی چوار رۆژی جەژنی قورباندا ئەنجام دەدرێت، چوون ئەو ماڵە كە دواتر لەلایەن ئیبراهیم و ئسیسماعیلەوە بونیات نراوە بووەتە ماڵی خودا و لە پرۆسەیەگی گۆڕانی قیبلە (ڕوگە)ی نوێژكردندا لە (بیت المقدس)ەوە گۆڕاوە بۆ (كەعبە) كە ئەوان دروستیان كردووە، بۆ یادكردنەوەی ئەو چیرۆكەو بە گەورە گرتنی ڕۆڵی باوكی قوربانی كارو كوڕی گوێڕایەڵ قوربانی دەكرێت.
ئەمە كۆی چیرۆكی ئەو قوربانیەیە كە لەسەرچاوە ئاینیە كۆن و نوێكاندا هاتووە بەجیاوازیی شێوەی گێڕانەوەكەشیەوە، هەرچۆنێك بێت، قوربانی لەمرۆڤەوە گۆڕاوە بۆ ئاژەڵ و ئەو كارەش دەبێت تەنها لەپێناوی خودا دا بكرێت، چوون خودا خۆی فەرموویەتی (خودا گۆشت و خوێنی قوربانیەكەی ناوێت، بەڵكو نیەت و تەقوای ئێوەی دەوێت).
ڕووە نەرێنیەكانی قوربانی
چه‌ند كێشه‌یه‌كی قوربانیكردن ئه‌وه‌یه كاریگەریی نەرێنی دروست دەكات لەسەر كۆمەڵگەو هەندێكجاریش دەبێتە هۆكاری پیس بوونی ژینگەو بڵاوەپێكردنی نەخۆشی و دروستكردنی مەترسی جۆراوجۆر بۆ كەسەكان، بەتایبەتی بۆ منداڵان كە لەبەرچاویاندا ئاژەڵ سەردەبڕرێت، ئەمە سەرەڕای ئەوەی هەندێك ئاژەڵ هەیە كە نەخۆشی هەیەو دەرزی یان دەرمانی وزەبەخش و دژە ئازاریان دراوەتێ بۆ ئەوەی بفرۆشرێن و ساغ بكرێنەوە، ئەوەتا لە سەر زاری یەكێك لە شارەزایانی ئەو بوارەوە لە مەیدانی فرۆشتنی ئاژەڵەكان لە(ڕیاز)ی پایتەختی عەرەبستانی سعودیە بە ئاشكرا باسی ئەو دیاردەیە دەكات و دەڵێت: وزەبەخش و ئازار شكێن و دەرزی ئاوسان ، لە هەندێك ئاژەڵی نەخۆش دەدرێت بۆ ئەوەی بفرۆشرێت و ساغبكرێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا پزیشكانی ئاژەڵ و ڤێرتینەرییەكان باس لەوە دەكەن ئەو ئاژەڵانەی كە عیلاج وەردەگرن بە پێی ماوەی كاریگەریی و مانەوەی ئەو عیلاجانە نابێت گۆشتەكەیان بخورێت، بەڵام به‌هۆی نەبردنی بۆ كوشتارگەكان و نەزانینەوە گۆشتەكەی دابەش دەكرێت و ئەوەش دەبێتە هۆی دروست بوونی مەترسی گەورە.
لەكوێ سەرببڕدرێن؟
ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ی سه‌ر ده‌بڕدرێن، ده‌بێت ببرێنه كوشتاره‌گه‌كان تا مه‌رجه‌كانی پاكو خاوێنی و پشكنینیان بۆ بكرێت، به‌ڵام له كاتی قوربانیكردندا به‌شێكی كه‌می قوربانیكه‌ران ره‌چاوی ئه‌مه ده‌كه‌ن و به‌وه‌ش ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ی ده‌كرێن به قوربانی له شوێنی خاوێندا سه‌رنابڕدێن و ده‌بنه هۆی بڵابوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی.
یەكێكی دیكە لە كێشە تەندروسیتەكان بوونی (جگەر)ی خراپ بووی ئاژه‌ڵه‌كانه، بە پێی وتەی پزیشكانی ڤێرتینەری هەندێك سی و جگەری ئاژەڵ هەیە كەڵكی خواردنی نیە، بەڵام جەستەی كێشەی نیە، ئەمەش لای زۆرینەی خەڵك هه‌ست به نه‌خۆشییه‌كانی سی و جگه‌ر ناكرێن و به‌كارده‌هێنرێن كه جێی مه‌ترسی گه‌وره‌یه.
چارەنووسی قوربانیەكانی سعودیە:
لەبەر ئەوەی ئەنجامدانی فەریزەی حەج ساڵانە لە عەرەبستانی سعودیە ئەنجام دەدرێت و زۆرینەی قوربانیەكانیش لە رۆژانی جەژنی قوربانی كاتی ئەنجامدانی حەجدایە، بە پێی ئامارە فەرمیەكانی وەزارەتی حەج و عەمرەی سعودیە، ژمارەی حاجیەكانی ئەمساڵی حه‌ج دوو ملیۆن و 489 هه‌زار 406 حاجی بوون و ژماره‌ی ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ی كراون به خێر هه‌مان ژماره‌بوون، بەڵام ئەگەر یەكێك (فیدیە)یەك بدات یان خێرێكی تایبەتیش بكات ئەوا ژمارەكە زۆر زیاتر دەبێت، پرسیار ئەوەیە: ئەو ژمارە زۆرەی ئاژەڵ كە ساڵانە لە ماوەی تەنها 4 رۆژدا سەردەبڕدرێن لەكوێوە دێن و دواتر ئەو هەموو گۆشتە بەرەو كوێ دەچێت؟
دكتۆر ئومێد عومەر چرۆستانەیی،ماوەی چەند ساڵێكە بەمەبەستی خوێندنی دكتۆراكەی لەوڵاتی سعودیەیەو بایەخی زۆریشی هەیە بۆ بواری حەج و شارەزاییەكی باشیشی هەیە لەو بوارەدا باسی لە سەرچاوەی دابینكردنی ئاژەڵەكان كرد لە لایەن عەرەبستانی سعودیەو بۆ په‌یسه‌ر گوتی: زورێك لەو ئاژەڵانە له وڵاتەكانی سودان وسوماڵەوە هاوردە دەكرێت، بزن ومەر وبەرخی سودان وسۆماڵین، عەرەبستانی سعودی تەنها سەرپەرشتی پرۆسەكە دەكات.
گوتیشی: ئەو مەڕ و بەرخه سوماڵیەی له مەككە دەفروشریت به 100 دولار، له مەقەدیشۆ به 70 تا 80 دۆلاره، واتا بەشی تێچووی گواستنەوە لەوێوه بۆ مەككەیە، بەو پێیە پێدەچێت هەر سەر مەڕێك له 10 بو 15 دولار قازانج بكات.
لە هەمان كاتدا ،عەبدوڵڵا ئەبەلخێل، گوتەبێژی وەزارەتی ژینگە و ئاوو کشتوکاڵی سعودیە رایگەیاندووە: سعودییە لەڕێگەی بەندەری جەددەوە ملیۆنێک و 807 هەزار و 635 سەر مەڕ و هەزار و 803 حوشتری لە سۆماڵ و جیبۆتی و سوودان هاوردە کردووە.
گۆشته قوربانییه‌كانی سعودییه چیان لێده‌كرێـت؟
بە پێی وتەی (رەحیمی ئەحمەد ڕەحمی) كە سەرپەرشتیاری گشتی پرۆژەی قوربانیەكانی ئەمساڵە لە عەرەبستانی سعودیە، هەشت كوشتارگە بۆ حاجیەكانی ئەمساڵ كراوەتەوە، 24 كاتژمێری تەواو كاردەكەن، 40 هەزار كارمەند كاری تێدا دەكەن لە بواری بەڕێوەبردن و هونەریی و پزیشك و كرێكار و قەساب). لەگەڵ ئەوەشدا كاریان كردووە بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی بەردەوام و بۆ ماوەی 84 كاتژمێری بەردەوام بتوانن لە كاتی دیاریكراوی خۆیدا بە ئەنجامی بگەیەنن و بشتوانن چارەسەری گۆشتەكەی بكەن.
بە پێی سەرچاوەیەكی بەرپرس لە عەرەبستانی سعودیە كە بە ماڵپەڕی فەرمی العربیە ی گوتووە: كە بەشێك لەو گۆشتە بەسەر ئەو ماڵباتە هەژارانەدا دابەش دەكرێت كە دەكەونە بەشی رۆژئاوای وڵاتی سعودیەو لە ڕووی داراییەوە هەژارن، هەروەها بەشێكی دیكەشی بۆ هەتیوان و ئەوانەی كە بێوەژنی كەمدەرامەتن خەرج دەكرێت.
مەریوان نەقشبەندی كە پێشتر سەرپەرشتیاری تیمی راگەیاندن و پەیوەندیەكانی حاجیان بووە، لە ئەكاونتی خۆی لە تۆری كۆمەڵایەتی فەیسبوك لە بارەی ئەو ئاژەڵە سەربردراوانەوە رایگەیاندووە، هەموو ئەم ئاژەڵە سەربڕاوانە بەپێی پرۆژەی خێرخوازی جۆراوجۆری سعودیە رەوانەی هەردو وڵاتی ئوسترالیا و بەرازیل و چەند وڵاتێكی تردەكرێت بەمەبەستی ئامادەكردن له‌قتونانیان كردنیان لەناو قوتو وە سەرلەنوێ دابەشكردنەوەی بەسەر ئەو وڵاتانەی كە هەژارن یان ناوچەی شەڕن و ئاوارەی موسڵمانی تێدایە.
لەو بارەیەوە دكتۆر ئومێد چرۆستانی دەڵێت: پاش سەربڕینیان و ئەنجامدانی ڕێككاری ئیداریی بەشێكی زوری له ناو مەككەدا دابەش دەكرێت، چونكه مەككە نزیكەی نیو ملێون په‌نابه‌ری (بورمی) لێدەژی، كە ماوەی 60 بو 70 ساڵه هاتوونەته مەككە، هەندێكیان ڕەگەزنامەی سعودیەیان هەیه، جگە لە نەتەوەكانی تری وەك ئەسیوبی و چادی و نەیجیری و مالی و هتد، كە ژیانی ئەمانە زۆرتر لە ژیانێكی ئاوارەیی دەچێت و پێویستیان بە هاوكاریی هەیە، ئەوی تری دەدرێت به فەقیر وهەژاری مەككەو شوێنەكانی دیكەی سعودیە، هەندیكیشی دابەش دەكرێت بەسەر خیزانی ئەو خویندكاره غەیره سعودیانەی لەوێ دەخوینن، من بو خوم زیاتر لەچەند جارێك بۆیان هێناوین، لەهەندێك زانكۆ هەیە هەموو مانگێك یەك حەیوانی كاملیان دەدرێتێ، وەك بیستوشمانه ئەوەشی دەمینیتەوە له ڕێگای بانكی تەنمیەی ئیسلامیەوە دەگەیەنرێته هەندێك وڵاتی هەژاریی ئەفریقی.