02:06 - 11/12/2018

ڤیەننا : لانەی سیخوڕی و داڵدەدانی تیرۆر‌

پەیسەر

بتانی بیڵ، رۆژنامەنوسی دیاری (بی بی سی) نوسیویەتی: مانگی یەكی (2010) چوومە فڕۆكەخانەی (ڤیەننا) بۆ ئەوەی كارێكی رۆژنامەوانی لەسەر گەورەترین گۆڕینەوەی سیخوڕی بكەم لە نێوان ئەمەریكاو روسیادا، من لە دورەوە فڕۆكەیەكی ئەمەریكیم دەبینی كە (10)دە سیخوڕی روسی تێدابوو لەپەنای فڕۆكە ئەمەریكیەكەدا فڕۆكەیەكی رووسی نیشتبوەوە كە چوار سیخوڕی ئەمەریكی هەڵگرتبوو، من بیرم لەوە دەكردەوە ، لە ڤیەننا چەند ئاسان سیخوڕەكان ئاڵوگۆڕدەكرێن و لە دێرزەمانیشەوە پایتەختی نەمسا ناوبانگی هەیەو وەك لانەی جاسووسی تەماشا كراوە، بە پێی بەدودا چوونەكانی من: ڤیەننا تا ئێستەش ئەو ناوبانگەی هەر ماوە.

نوێترین دۆسیە پەیوەندی بە ئەفسەرێكی نەمساییەوە هەیە كە دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە پێیان وایە لە نەوەدەكانی سەدەی رابوردوودا كاری شۆڤاری و سیخوڕی بۆ روسەكان كردووە. نەمسا بەیەكێك لە وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا دادەنرێت  كە نزیكن لە روسیاوە و پەیوەندی دۆستانەی بەهێزیان هەیە...

پرسیارەكە ئەوەیە، بۆچی لە ڤیەننا بازاڕی جاسووسی ئەوەندە گەرمە؟

پێگەی جوگرافی نەمسا:

لەسەردەمی جەنگی سارددا، نەمسا بێلایەن بوو ئەوەش لەبەر ئەوەی نزیك بوو لە (دیواری ئاسنین – ئەو سنورەی كە لەكاتی جەنگی جیهانی دووەمدا ببوە سنوری نێوان ئەوروپای رۆژئاواو وڵاتانی ئەندامی وارشۆ) كە شوێنێكی زۆر باش بوو بۆ سیخوڕی (زیگفرید بیر) مێژوونوس و دامەزرێنەری سەنتەری توێژینەوەی هەواڵگری و راگەیاندن و ئاسایشی نەمسا دەڵێت: لەكاتی (جەنگی سارد) دا دەزگا هەواڵگریەكان دەیانتوانی لە (یوگسلافیاو مەجەرستان و چكسلۆفاكیا و و پۆڵەندا) كارەكانیان بە باشی بەڕێوەببەن، دەوڵەتی نەمسا دەیەویست خۆی بێلان بگرێت بۆیە خۆی لەو بابەتانە نەدەدا، لەبەرامبەر ئەمەدا دۆخێكی خولقاندبوو كە هەموان تاڕادەیەكی باش ئاسوودە بوون و لە چالاكیەكانی وڵاتانی تر سودیان پێدەگەیشت، بەشێوەیەك بازاڕێك بوو بۆ پارە پەیداكردن.
ئەو مێژوو نووسە لەوباوەڕەدایە كە شۆڤاری(سیخوڕیی) بۆ نەمساویەكان كارو كەسابەتە، ئەمە وایكردووە كە ژمارەیەك خەڵكی زۆر لە وڵاتانی جیاوە روو بكەنە ئەو وڵاتە بە پارێزگاری تەواوی وڵاتەكانی خۆیانەوە بڕۆنە ئەو وڵاتە.

فیلمی (پیاوی سێیەم) زۆر بە ڕوونی ئەو حاڵەتە مێژوویی و سیاسیەمان وەبیر دەهێنێتەوە كە لەكاتی جەنگی جیهانی سێیەم دا نەمسا چۆن ببوە چوار پارچەو بەسەر هەر چوار لایەنی براوەی جەنگدا(بەریتانیا، ئەمەریكا، فەرەنسا، روسیا) دابەش ببوو . هەرچەندە بابەتی (پیاوی سێیەم) زیاتر باس لە بازاڕی رەش دەكات تا دۆخی سیخوڕیی، بەڵام (زیگفرید بیر) دەڵێت، سەرچاوەی بیرۆكەی فیلمەكە رۆژنامەنوسێكی نەمساوییە بەناوی (پیتر اسمولكا) كە لەیەك كاتدا سیخوڕی دوو لایەنەیە بۆ (بەریتانیا و روسیا). ئەمەش ئەوەمان وەبیر دەهێنێتەوە كە چۆن جەنگ و برسێتی و دۆخی ناهەمواری ئەو جەنگە كاریگەری كردوەتە سەر شێواندنی ژیانی تاكەكان و لەنێویشیاندا رۆژنامەنوسێك كەلەبەر خاتری هەندێك (پارە) دوو لایەنە سیخوڕی بكات و هەواڵیان بۆ بگوازێتەوە.

سەدان سیخوڕ لەوێن:
لەئێستەدا ئیتر باس و خواسی دیواری ئاسنین نەماوەتەوە، ڤیەننا یەكێكە لەو وڵاتانەی كە بینای نەتەوەیەكگرتووەكانی تێدایە و بنكەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێو دەوڵەتی و هاریكاری ئەوروپای تێدایە، دواجاریش زۆرینەی وڵاتانی دونیا جگە لە بینای سەفارەتەكانیان دوو دیپلۆماتیكی تریان لەوێ هەیە، خۆ هەمووشمان دەزانین بوونی دیپلۆماتیك لەپەنای سەفارەتی فەرمی وڵاتدا واتە بوونی لانەیەكی سیخوڕی بەڵام لەژێر پەردەی یاساییدا.

لە راپۆرتی ساڵانەی نوسینگەی پارێزگاری لە دەستووری نەمسا دا هاتووە سەبارەت بە دژایەتی تیرۆریزم دەڵێت: نەمسا یەكێكە لەو وڵاتانەی كە چالاكی تیایدا بێسنوورە و بۆ سیخوڕە دەرەكیەكان كراوەیەو رێژەیەكی زۆر فەرمانبەری هەواڵگری  تێدایە، سەرەتای ئەمساڵیش كە راپۆرتی كۆتایی خستەبەردەست تیایدا هاتووە دۆستەكانمان لێرە هەن بەڵام زۆر نین، بەڵام (پیتر گرینلینگ) سەرۆكی نوسینگەی پارێزكاریی نەیویست هیچ ژمارەیەك بدات بەدەستەوەو خۆی لەو پرسیارە شاردۆتەوەو گوتویەتی : لەوانەیە سەدان كەس بن.
ئەوەی كە زۆر جێگەی سەرنج دانە لەم شارەدا بوون و چڕی دەزگا ئەمنیەكانی وڵاتانی تری جگە لە ئەوروپین كە ژمارەیان لە وانەی ڤیەننا زۆرترە.

روسیا و دەزگای هەواڵگری بەریتانیا بەشوێنمەوە بوون:
(گرهاردمنگوت) مامۆستای پەیوەندیە نێو دەوڵەتیەكان لە دانیشگای (اینزبروك) دەڵێت كارمەندە دەرەكیەكان هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدان ئەو كەسانەی هەواڵیان لایە لە نەمسادا بۆ لای خۆیان رابكێشن، ئەو دەڵێت: سەرم سوڕدەمێنێت دەسەڵاتدارانی نەمسا پەنجەی تۆمەت بۆ ئەفسەرێكی خانەنشین رادەكێشن و پێیان وایە پەیوەندی باشی هەبووە لەگەڵ مۆسكۆ. پاشان درێژە بە قسەكانی دەدات و دەڵیت: لە نەوەدەكانی سەدەی رابوردوودا روسەكان بەنهێنی بەدوای منیشەوە  بوون، ئەوان دەیانگوت دەبێت كارمان بۆ بكەیت، هەر هەمان ساڵیش دەزگای هەواڵگری بەریتانیا داوایان لێكردم كە ببمە هەواڵ كۆكەرەوە، من بۆ خۆم دڵنیام كە زۆرێك لە نەمساییەكان خەریكی ئەو كارەن بۆ دەزگا بیانیەكان، بۆیە نابێت دەوڵەت ئەو گومانە تەنها لەسەر ئەو ئەفسەرە خانەنشینە دروست بكات و گەورەی بكات.

(زیگفرید بیر)دامەزرێنەری ناوەندی شرۆڤەكاری و هەواڵگری لەگەڵ (گرهارد منگوت) هاوڕایە و دەڵێت: سیاسەت مەداران دەبوو تا ئێستە لەو تێبگەشتنایە كە سیخوریی لە نەمسا بووەتە  كارو پیشەی خۆژیاندنێكی نێودەوڵەتی كە زۆرینەی خەڵكی پێوەی سەرقاڵن، دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە لەبری ئەوەی رەخنە لە روسەكان بگرن، دەبوو بەخۆیاندا بچنەوە و لەخۆیان بپرسنەوە كە بیست و پێنج ساڵ سیخوڕێك لەناویاندا بووە چۆن پێیان نەزانیوە؟

بوونی ئەو هەموو دەزگا هەواڵگرییە لە ڤیەننا رەنگدانەوەی هەبووە لەسەر دۆزی كوردو لەو میانەشدا كوشتنی (عەبدولرەحمانی قاسملۆ) رێبەری حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران لە لایەن دەزگا هەواڵگریەكانی ئەو وڵاتە، لەگەڵ دوو هاوڕێی تری كە بەمەبەستی دانوستان لەگەڵ لایەنی ئێرانی وبۆ چارەسەركردنی دۆزی كورد چەند جارێك كۆبوبونەوە، بەڵام دواجار لە رۆژی 13/تەمووز/1989 بە كوشتنی قاسملۆو هاوڕێكانی كۆتایی هات و سەرجەم ئەنجامدەرانی تاوانەكە بەڕێگەی فڕۆكەخانەی ئەو وڵاتەوە گەڕانەوە ئێران.. و تائێستەش دۆسیەی ئەو كوشتنە لە دادگاكانی ئەو وڵاتەدا خەوێنراوەو رێڕەوی یاسایی وەرنەگرتووە. ئەمەش گومانی ئەوە دروست دەكات لایەنە هەواڵگریەكان رۆڵیان هەبێت لەو بابەتەدا.