05:18 - 02/07/2019
بۆچی خەڵكی وڵاتانی تازە پێگەیشتووەكان سود لە سیستەمی بانكی نابینن؟
كاتێك مرۆڤێكی وڵاتە پێشكەوتووەكان ڕوو لە وڵاتێكی تازە پێشكەوتوو دەكات و دەیەوێت كارە داراییەكانی ڕایی بكات، لە هەرجێگەیەك بێت یەكسەر هەواڵی بانك دەپرسێت، ئەو داوای ناونیشان و ئاستی پەیوەندییە نێو دەوڵەتیەكانی ئەو بانكەی مەبەستە كە دەیەوێت كارەكانی تێدا ئەنجام بدات، لە بڕی ئەو ڕێژەیە دەكۆڵێتەوە كە لەبەرامبەر خزمەتگوزاریەكان وەریدەگرێت، بەڵام كاتێك وەڵامی پرسیارەكانی دڵخۆشكەرنین و بگرە بێئومێدیشی دەكەن، یەكسەر بیری بۆلای ئەوە دەچێت بۆچی ئەو خەڵكە مامەڵەكانیان نابەنە بانكەكان و لەوێوە كارە دارایی و ئابوریەكانیان ڕایی ناكەن؟
ئەمەهەمان ئەو پرسیارەیە كاتێك یەكێك لە وڵاتە تازە پێشكەوتوەكانەوە ڕێی لە وڵاتێكی پێشكەوتوو دەكەوێت و دەیەوێت كارە داراییەكانی بكات یەكسەر ناونیشانی بانكی تایبەتمەندی پێدەدەن،كاتێكیش بە ئاسانی و لەبەرامبەر خزمەتگوزاریەكان پارەیەكی ڕێژەیی كەم وەردەگرن ئیدی دەزانێت بانكەكان چ ئاسانكارییەكی گەورەیان ئەنجام داوە.
بانك ئەو شوێنە ئەمین و دڵنیایی بەخشەیە كە ئابووری هەموو وڵاتی لە پشتە، جێگەیەكە مرۆڤی ئەو وڵاتانە هەموو سامانەكانی خۆیان خستۆتە بەردەستیان و لەبەرامبەردا (كارتێك یان چەند كارتێك)و (ژمارە نهێنیەك –پاسۆرد)ێكیان پێدەدرێت.
بەڕاست بۆچی خەڵكی ئەو وڵاتانە كارە داراییەكانیان خۆیان دەیكەن و نایدەنە دەست بانكەكان، ئەمە لەكاتێكدا دونیای تەكنۆلۆژیا هەموو ژیانی ئەم سەردەمەی تەنیوە؟ ئەو ڕێگریانە چین كە بوونەتە لەمپەر لەبەردەمیاندا بۆ ئەوەی سوود لە كارئاسانیەكانی بانكەكان وەرنەگرن؟ بۆچی ڕێگەنادەن جوگرافیای گەورەی جیهان بخەنە ناو كارتێك و ژمارەیەكی نهێنیەوە؟ بۆچی سوورن لەسەر ئەوەی ئەو گۆڕانكارییە گەورەیە لە ژیانی خۆیاندا ئەنجام نەدەن؟
رۆژنامەی (فاینانشناڵ تایمز)ی بەریتانی ئەو پرسیارانەی ئاڕاستەی پسپۆڕو شارەزایانی ئەو بوارە كردووەو وەڵامی ئەوانی وەرگرتوەتەوە. كەلە چەند خاڵێكدا ڕوونی دەكەینەوە.
پەیوەندی نێوان بانكەكان و خەڵك:
ئەو رۆژنامەیە باس لەوە دەكات ئەو بانكانەی لە (ئەفەریقا) بەتایبەتی و بەگشتی لە (رۆژهەڵاتی ناوەڕاست)دا قەرزی بچووك بە هاوڵاتیان و پیشەوەرە بچووكەكان دەدەن، كاری زۆریان هەیەو بە شێوەیەكی بەربڵاو بڵاوەیان كردووە، زۆرینەی ئەوانەی هاتوچۆی بانكەكان دەكەن ئەو مشتەریانەن كە پارە وەردەگرن یان وەریان گرتووەو دەیانەوێت قەرزەكانیان بدەنەوە، ئەوان ئەو قەرزانەیان بۆ كڕینی (ئۆتۆمبێل، مەكینەی خەیاتی، ئاژەڵكڕین...)ە، مشتەریەكان كاتێك سەردانی بانكەكان دەكەن بۆ ئەوەیە قەرزەكانیان بە تەكنۆلۆژیای زیرەك وەربگرن و بیدەنەوە. ئەمە لە كاتێكدایە ئەم جۆرە سیستەمە جۆرێك لە نامۆیی لەگەڵ ڕەفتارو بۆچوون هاوڵاتیانی ناوچەكە هەیە.
سەبارەت بەوانەش كە هاتوچۆی بانكەكان ناكەن و هیچ كارێكیان بەو سیستەمە نوێیە نابێت، بریتین لە زۆرینەی خەڵك، پێشبینی دەكرێت توانا داراییەكانی ئەو كەسانەبۆ یەك ساڵ 380 ملیار دۆلار ببێت. هەربۆیە ئەوە لەسەر جۆری ئەو پەیوەندییە دەوەستێت كە لەنێوان خەڵك و بانكەكاندا هەیە، هەرچۆنێك بێت واتای ئەوە دەگەیەنێت كە هێشتا هاوڵاتیان متمانەی تەواویان بە بانكەكان نیەو لە هەمان كاتیشدا بانكەكان نەیانتوانیوە متمانەی تەواوی خۆیان بە خەڵك ببەخشن. هەربۆیە یەكەمین كارێك لەو بارەیەوە بكرێت ناساندن و ئاشنایەتی دروستكردنی نێوان خەڵك و بانكەكانە.
ئایا كۆمەڵگە ئامادەی گۆڕانكارییەكانە؟
بە پێی قسەی ئامادەكاری راپۆرتەكەی ئەو رۆژنامەیە، لەبەشێكی وڵاتە تازە پێگەشتوەكاندا پێشكەوتنێكی بەخۆوە بینیوەو تاڕادەیەك هاوڵاتیان كارەكانیان لە ڕێگە بانكەكانەوە ئەنجام دەدەن، بۆ نموونە بانكی بازرگانی میسر لە ئێستەدا سیستەمی زیرەكی كۆمپیوتەریی بەكاردەهێنێت و هاوڵاتیان دەتوانن لە هەر شوێنێكی وڵاتدا كارەكانیان ڕایی بكەن، كەچی لە هەمان كاتدا یەك لەسەر سێی هاوڵاتیانی میسر سەردانی بانكەكان دەكەن و ئەوانەی ترهیچ حساێكیشیان لەناو بانكەكاندا نیەو دروستكردن و پێدانی كارتی بانكەكانیش بە یەكێك لە ڕێگرەكان لەبەردەمیاندا دادەنێن، ئەمە لە كاتێكدا كارتی بانكی خزمەتگوزارییەكی گەورەیە بۆ دورخستنەوەی مەترسی لەسەر هاوڵاتیان. دیارە ئەوەش بۆ ئەو دەگەڕێتەوە كە هێشتا میسریەكان نەگەشتووەنەتە ئەو باوەڕەی چەردە پارەكانیان بگۆڕنەوە بە كارتێك و ژمارەیەكی نهێنی.
ئامادەكاریی راپۆرتەكەدا باسی لە گرفتێكی دیكەش كردووە، ئەویش ئەو بڕە پارەیەیە كە خاوەن قەرزە بچووكەكان لە سەر بڕی قەرزی وەرگیراو دایدەنێن واتە (زیادە – یان سوود)، زۆری ئەو ڕێژەیە لە لایەن بانك و ڕێكخراوو هەندێك لە لایەنە پەیوەندیدارەكانی ناو حكومەت بوونەتە هۆكاری ئەوەی زۆرینەی خەڵك لێی سوود مەند نەبن. لە هەمان كاتیشدا بابەتە ئاینەیەكان و حەڵاڵ و خەرمی كێشەیەكی گەورەی بەردەم پێشكەوتنی سیستەمی بانكەكانە.
لەگەڵ ئەوەشدا (ڤان دی توین) دامەزرێنەرەو بەڕێوەبەری كارگێڕیی كۆمپانیای (ڤێرست ئەكسیس) هەروەها خاوەنی بیرۆكەی قەرزە بچووكەكانی نێۆرك، باس لەوە دەكات دەكرێت میكانیزمی خێراتر و كەمكردنەوەی ئەو سوودانە بگیرێتە بەر بۆ ئەوەی پرۆسەكە خێراتر بكرێت و باشتر جێگە بگرن.
بۆ نموونە لە ئۆغەندا، كەمتر لە سێ یەكی هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە حسابی بانكییان هەیە لە یەكێك لە بانكەكان یان دامەزراوەیەكی ئابووریدا، ئەمە لە كاتێكدا بەرنامەو داتابەیسی كۆمپانیای (ڤێرست ئەكسیس)یش بەكار دێنن. لە زۆرینەی وڵاتانی ئەفەریقادا ژێرخانی ژمارەیی زۆر لاوازە، كە بانكەكان بەتەواوی پشتی پێدەبەستن، كاری پێدان و وەرگرتنەوە ئاسان و یەكگرتوو نین.
(ئەندرۆ بایكر) گەورە شارەزای بواری تەكنیكی لە گروپی –باركلیز-ی ئەفەریقا دەڵێت: گەورەترین ڕێگر لەبەردەم دابینكردنی خزمەتگوزاریە داراییەكان لە ئەفەریقا لەسەر بڕی تێچوونی ژێرخانی ژمارەیی دەوەستێت، هەروەها پەیوەندی بە توانای ئەو خزمەتگوزارییانەوە هەیە كە لە ویلایەتە جۆراوجۆرەكاندا كاری تێدا دەكەن. بە هەمان شێوە لەسەر بنەمای توانای مرۆیی ڕادەوەستێت. ئەوەی كە دەمانەوێت ئاماژەی پێبكەین ئەوەیە گۆڕینی ئەو ڕەوشە گەورەترین كێشەیە، لە ئێستەدا ئێمە باس لەو دۆخە دەكەین كە هەیە بۆ ئەوەی بزانین باس لە چی دەكەین، تێگەیشتن لەبەرنامەكەو بەكارهێنانی لە ڕێگەی مۆبایلەوە بەشێك دەبێت لەو كارانە، كە لە ئێستەدا وەك پێویست بەردەست نین.
یەك كیشوەرو یەك بەرنامە:
بە پێی ڕاپۆرتەكە هەندێك لە دامەزراوە و كۆمپانیاكان بەدوای ئەوەدا دەگەڕێن كە ناكۆكی و كێبەركێی قەرزە بچووكەكانی ئەفەریقا كۆتایی پێبهێنن. گروپی (ئەبسا) كە پسپۆڕن لەبواری گەیاندنی ئەلیكترۆنی و دانانی سیستەمی داتابەیس و ژمێریاریی بانكەكان، باس لەوە دەكەن كە سەرقاڵی دروستكردنی خزمەتگوزارییەكن كە لە هەرشوێنێكی كیشوەرەكەدا بتەوێت دەستەبەر بێت و لە هەمان كاتیشدا ئاسایشی پارێزراو بێت. هەروەها لە شەن و كەوی بابەتی –بیتكون- دان( بریتیە لە پارەیەكی ژمارەیی و ئەلیكترۆنی) كە ئایا دەكرێت ببێتە جێگرەوەی پارەی كاش و نەختینە؟ یان ئاخۆ خەڵك چەندە دەتوانن لەگەڵیدا بگونجێن و وەڵام دەدەنەوە؟
ئاستی رۆشنبیریی و هەبوونی خوێندەواریی:
بە پێی ڕاپۆرتەكە یەكێكی دیكە لەو كێشانەی ڕووبەڕووی بانكی ئەو وڵاتانە دەبێتەوە نەبوونی شارەزایی تەواوە لە زمان و كۆمپیوتەرو زمانی ژمارەكان، بەتایبەتی ئەگەر ئەو بابەتانە لە ڕێگەی مۆبایلەوە ئەنجام بدرێن، بەڵام ئەگەر ئەو بابەتانە پەیوەست بكرێتەوە بە پێدانی قەرزی بچووكەوە ئەوا سەركەوتنی باشتر بەدەست دەهێنێت، هەربۆ نموونە لە وڵاتێكی وەكو (غانا) ئەزموونی ئەو بابەتە كراوەو كاردانەوەكەی زۆر باشی بووە، لەبەر ئەوەی خەڵك بۆ وەرگرتنی قەرزە بچووكەكانیان پەنایان بردوەتە بەر فێربوونی سیستەمەكەو بۆ پاراستنی ئاسایشی حسابەكانیشیان لە هەوڵی زیاتردا بوون. هەربۆیە زۆرینەی شارەزایان باوەڕیان وایە دەكرێت لەو ڕێگەیەوە كۆمەڵگە هانبدرێت و پاشان بە دانانی كاڵاو بابەتی دیكەوە كار ئاسانییان بۆ بكرێت ، هەربۆیە راپۆرتەكە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە پێداگری بكرێت كە تاكەكان خۆیان مامەڵە بانكیەكانیان ئەنجام بدەن.
دیدگای ئاینی و بانكەكان:
لە هەمان كاتیشدا لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو كە زۆرینەیان موسڵمانن و پەیڕەوی لە ئاینی ئیسلام دەكەن، هێشتا دیدگای ڕوونیان نیە بۆ بابەتە بانكیەكان و ئاستی رۆشنبیریی و گرنگی بانكەكانیان وەك پێویست لەبەرچاو نەگرتووە، هەرچەندە ژمارەیەك بانكی ئیسلامی لە وڵاتەكاندا هەن و مامەڵەكانیان لەڕێگەی فەتوای هەندێك لە زانایانی ناوخۆیی و دەرەكییەوە ئەنجام دەدەن بەڵام كەمیش نین ئەوانەی رەتی مامەڵە بانكیەكان دەكەنەوەو تا ئێستەش وا باوە كاری بانكەكان تەنها بۆ سووخوارن و كێشانەوەی پارەی هاوڵاتیان و خەڵك فێری حەرام خۆری كردنە، هەربۆیە دەبێت شارەزایان و پسپۆڕانی بانكی و ئاینی پێكەوە قسەی جدی لەسەر بكەن، ئەوەش لە پێناوی ئەوەدا زۆرترین ئارامی و ئاسایشی ئابووری ڕوو لەو وڵاتانە بكات و ئەو پارەیەش لە گیرفان و قاسەی ماڵەكانەوە بچێتە ناو بانكەكان و لە پرۆسەیەكی ژمێریاری ورددا بكەوێتە گەڕو دواجاریش بە سوود و بەرژەوەندی گشتی بشكێتەوە.