06:24 - 22/06/2019
ئايا ئه‌و بكوژی براكه‌ی جۆن كه‌ندی بوو؟
له كه‌لتووری خۆماندا ئه‌گه‌ر بنه‌ماڵه‌یه‌ك
یان خێزانێك زۆر تووشی كێشه و ناخۆشی ژیان بن، گه‌وره‌كانمان له‌ژێر لێوه‌وه ده‌ڵێن"
خوا غه‌زه‌بی لێگرتوون" ئه‌مه به ته‌نیا له ناو كورد دا نییه، به‌ڵكو له
كۆمه‌ڵگایه‌كی پێشكه‌وتووی وه‌كو ئه‌مریكاش هه‌مان ده‌ربڕاو به شێوه‌یه‌كی دیكه
ده‌ڵێنه‌وه ئه‌وان ده‌ڵێن" به‌ر نه‌فره‌ت كه‌وتووه" بنه‌ماڵه‌ی كه‌نه‌دی
له ئه‌مریكا، بنه‌ماڵه‌یه‌كی سیاسی به‌ناوبانگن، به‌ڵام كاتێك ژیاننامه‌ی هه‌ر كه‌سێك
له‌و بنه‌ماڵه‌یه ده‌خوێنێته‌وه، ڕووداوێكی دڵته‌زێن له ژیانیدا هه‌یه. پێنج
ساڵ پێش ئه‌وه برایه‌كی به‌ناوی جۆن كه‌نه‌دی كه سه‌رۆكی ئه‌مریكا بوو،
تیرۆركرا. رۆبه‌رت فرانسیس بۆبی كه‌نه‌دی، ئه‌و كاندیدی پۆستی سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا
بوو. به‌ڵام ئه‌ویش هاوشێوه‌ی براكه‌ی به ده‌ردی كوشتن چوو. كێ ئه‌وی كوشت؟
بیانووی كوشتنه‌كه چی بوو؟ سه‌رحان سه‌رحان قوربانییه یان بكوژ؟
رۆبه‌رت فرانسیس
بۆبی كه‌نه‌دی
له 20ی
تشرینی دووه‌می ساڵی 1925 له ویلایه‌تی برۆكلین(ماساتشوستس) له دایكبووه و حه‌وته‌مین
منداڵی خێزانه‌كه‌یه‌تی. به‌هۆی ئه‌وه‌ی باوكی باڵیۆزبووه، چه‌ندین ساڵی خۆی له
له‌نده‌ن به‌سه‌ر بدرووه. دواتر ئه‌كادیمایی برۆكلینی خوێندووه و له‌وێوه چۆته
زانكۆی هارڤارد، پاشان له زانكۆی ڤێرجینا كۆلیژی یاسای خوێندووه. ئه‌و كه‌سێكی
سیاسی بوو، له ساڵی 1965 له‌سه‌ر ویلایه‌تی نیویۆرك بوو به ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی
پیران تاوه‌كو ڕۆژی تیرۆركردنه‌كه‌ی ئه‌ندام بوو. ئه‌و پێشتر ئه‌ندامی گشتی 64ه‌می
ئه‌مریكا بوو. ئه‌وه‌ش له نێوان ساڵانی 1961-1964 تاوه‌كو جۆن كه‌نه‌دی برای بوو
به سه‌رۆك. رۆبه‌رت كه‌نه‌دی ئه‌ندامی حیزبی دیموكراتی بووه و به سومبوڵی
لیبراڵی ئه‌مریكای نوێ داده‌نرێت. ڕۆبه‌رت له یه‌ده‌كی هێزی ده‌ریایی ئه‌مریكا وه‌كو
ڕاهێنه‌ری له نێوان ساڵانی 1944-1945 خزمه‌تی كردووه. دواتر وه‌كو ژیانی سیاسی
به‌رێوبه‌ری هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنی براكه‌ی بووه. دوای تیرۆركردنی براكه‌ی ماوه‌یه‌ك
له پۆستی حكومه‌ته‌كه‌ی جۆنسۆن مایه‌وه، به‌ڵام دواتر خۆی بۆ ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی
پیران كاندیدكرد له‌سه‌ر ویلایه‌تی نیویۆرك و توانی ڕكابه‌ره‌كه‌ی كه كینس كیتینگ
بوو، به شكست بهێنێت.
له ساڵی 1968
رۆبه‌رت بوو به كاندیدی دیموكراته‌كان، به‌ختێكی باشی له‌نێو كه‌سانی هه‌ژار و كه‌سانی
ڕه‌شپێست و چینی گه‌نجاندا هه‌بوو. به‌ڵام ئه‌و نه‌یتوانی سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست
بهێنێت چونكه لایه‌ن كابرایه‌كی فه‌له‌ستینه‌وه كوژرا.
ژیانی سیاسی
ڕۆبه‌رت كه‌نه‌دی
له ته‌مه‌نی 22 ساڵیدا دوای ئه‌وه‌ی سه‌ردانی فه‌له‌ستینی كرد له ساڵی 1948 وتارێكی له رۆژنامه‌ی" بۆستن پۆست"
بڵاو كرده‌وه. ئه‌و سه‌ردانه‌ی به‌كاریگه‌ر ناوزه‌ند كردبوو.
به هه‌مان شێوه دڵخۆشبوو به‌وه‌ی كه ژماره‌ی جوو له ناوچه‌كه زیادیكردووه.
ئه‌و كاته‌شی بوو به ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پیران پاڵپشتێكی گه‌وره‌ی ئیسرائیل و
جوو بوو. له‌گه‌ڵ نزیكبوونه‌وه‌ی له هه‌ڵبژاردن كاری گێره‌شێونی سه‌رجه‌م
شاره گه‌وره‌كانی گرته‌وه به تایبه‌تی دوای تیرۆركردنی مارتن لۆسه‌ر كینگ. له
ئازاری 1968 ڕۆبه‌رت خۆی بۆ حیزبی دیموكراتییه‌كان كاندیدكرد. بۆیه له‌گه‌ڵ هیوبه‌رت
هیمفری جێگری سه‌رۆك توانیان نزیكه‌ی هه‌زار ده‌نگ كۆبكه‌نه‌وه، ئیدی لێره‌وه ئه‌ستێره‌ی
به‌ختی ڕۆبه‌رت گه‌شایه‌وه و هه‌نگاوی به ئاراسته‌ی سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا ده‌نا.
چۆن تیرۆكرا؟
له رۆژی سێشه‌ممه‌ی
چواری مانگی حوزه‌یرانی 1968 هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكا له قۆناغی یه‌كه‌مدا
بوو. كه‌نه‌دی له‌گه‌ڵ هه‌واداره‌كانی له هۆڵی "ئه‌لامبزی رووم" له
هوتێلی " ئمباسادۆر"ی لۆس ئه‌نجلوس قسه‌یان ده‌كرد. نزیكه‌ی كاتژمێر
12:10 به‌یانی دوای ئه‌وه‌ی چوار كاتژمێربوو ده‌نگدانی قۆناغی یه‌كه‌م كۆتایی
هاتبوو. ڕۆبه‌رت ئاشكرایكرد كه دیموكراته‌كان له ویلایه‌تی كالیفۆرنیا براوه
بوون. له‌و كاتانه‌دا بڕیاربوو كه هه‌موو كاندیدێك پاسه‌وانی خۆی هه‌بوو. به‌ڵام
تیمه‌كه‌ی ڕۆبه‌رت كه‌موكورتیان هه‌بوو. ویلیام باری كه كارمه‌ندی پێشووی پۆلیسی
فیدڕاڵی بوو له‌گه‌ڵ دوو وه‌زرشوانی دیكه پاسه‌وانی تایبه‌تی رۆبه‌رت بوون.
كه‌نه‌دی
له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی قسه‌ی ده‌كرد و ته‌وقه‌ی له‌گه‌ڵ هه‌واداره‌كانی ده‌كرد. به پێی
كارنامه‌ی ئه‌و ڕۆژه‌ی كه ڕۆبه‌رت تیرۆركرا. ده‌بوو له هۆڵێكه‌وه بچێته هۆڵێكی
دیكه تاوه‌كو له‌گه‌ڵ چه‌ند هه‌وادارێك كۆبێته‌وه. كاتێك له كۆنگره رۆژنامه‌وانیه‌كه‌ی
بووه‌وه. ده‌یویست بچێت ئوتێڵێك تاوه‌كو كۆبوونه‌وه‌كه‌ی ئه‌نجامدا.
به‌ڵام ویلیام
باری ئه‌و ڕایگرت و پێی گوت كه پلانه‌كه‌یان گۆڕاوه. ده‌بێت له ته‌نیشت
چێشتخانه‌ی هوتێله‌كه‌وه بچێته هۆڵه‌كه‌وه. باری خه‌ڵكی سه‌ر ڕێگاكه‌ی پاكده‌كرده‌وه
بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگه بدرێت به ڕۆبه‌رت، كاتێك گه‌یشتنه لای چێشتخانه‌ی هوتێله‌كه،
ئه‌وه‌نده قه‌ره‌باڵغ وه‌ختبوو هه‌ناسه‌سواربێت. چونكه جه‌ماوه‌رێكی زۆر له‌وێ
كۆببونه‌وه.
كارڵ ئه‌وكه‌ر گه‌وره‌ی خزمه‌تكاره‌كان ڕێنووی كردن تاوه‌كو له ده‌رگای
پشته‌وه بڕۆن. بۆیه ده‌ستیان به ڕۆیشتن كرد، له ڕاڕه‌وێكی بچكۆڵه‌دا هاتنه
خواره‌وه. له‌و ڕاڕه‌وه‌دا كارگه‌یه‌كی بچووكی به‌فر لای ده‌سته‌ڕاسته‌وه
دانرابوو، كاتێك كه‌نه‌دی له‌گه‌ڵ خوان رۆمیرۆ كه كارمه‌ندی چێشتخانه‌بوو، ته‌وقه‌ی
كرد، سه‌رحان سه‌رحان له یه‌كێك له سندووقه‌كانه‌وه هاته ده‌ره‌وه به خێرای
به‌ره‌و لای ڕۆبه‌رت كه‌ندی ڕایكرد، چه‌ند فیشه‌كێكی له جۆری ده‌مانچه‌ی ئێفه‌ر
جۆنسۆن كادیت، ئاراسته‌ی رۆبه‌رت كرد.
باری به هه‌موو
هێزییه‌وه كێشای به‌سه‌ری سه‌رحان سه‌رحاندا. سه‌رحان كه‌وت. به‌ڵام به‌هۆی فیشه‌كانی
ئه‌وه‌وه پێنج كه‌س برینداربوون، دواتر خه‌ڵكی ئه‌و ناوه سه‌رحانیان گرت، ئه‌وجار
باری قه‌مسه‌ڵه‌كه‌ی دابه‌سه‌ری رۆبه‌رتدا. باری دواتر گوتی" كاتێك زانیم ده‌مانچه‌كه
له جۆری 22 ملم هیوامخواست كه زیانی زۆر به‌ر ڕۆبه‌رت نه‌كه‌وتبێت. به‌ڵام كاتێك
زانیم فیشه‌كه‌كه به‌ر سه‌ری كه‌وتووه، كار له‌كار ترازا." كاتێك فیشه‌كه‌كان
پێوه‌ی نرا، رۆمێرۆ خێرا ده‌ستی خسته ژێر سه‌ری ڕۆبه‌رت، یه‌كه‌مین پرسیاری رۆبه‌رت
" هه‌مووان سه‌لامه‌تن؟" بوو. رۆمێرۆیش وه‌ڵامی داوه‌ته‌وه" به‌ڵێ
هه‌موو لایه‌ك باشه، هه‌موو شتێكیش باش ده‌بێت".
خێزانه‌كه‌ی
رۆبه‌رت به‌ناوی ئییسل كه‌ندی خێرا داوا له خه‌ڵكی ده‌كات ڕێگه‌ی بده‌ن بگاته
مێرده‌كه‌ی، كاتێك ده‌گاته ته‌نیشتی ده‌یانه‌وێت بیگوێزنه‌وه به‌ڵام ڕۆبه‌رت چه‌ند جارێك به گوێی ژنه‌كه‌یدا
ده‌چرپێنێت "مه‌مخه‌نه سه‌ر گوێزه‌ره‌وه." تیمی پزیشكی بیسته‌رێك ده‌ده‌نه
ژنه‌كه‌ی تاوه‌كو گوێ له ترپه‌ی دڵی مێرده‌كه‌ی بگرێت. دواتر به خێرای بۆ نه‌خۆشخانه‌ی"
سینتراڵ ریسیفنج" گواسترایه‌وه. دوای ئه‌وه‌ی ماوه‌ی سێ كاتژمێر و 40 خوله‌ك
نه‌شته‌گه‌ری بۆكرا. فرانك مانكیفتس گوته‌بێژی فه‌رمی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنی كه‌نه‌دی
لێدوانی له‌سه‌ر ڕه‌وشی ته‌ندروستی ڕۆبه‌تدا و گووتی" ڕه‌وشی ته‌ندرووستی
سیناتۆر زۆر خراپه، هیچ گۆڕانكاریه‌كی باش ڕووینه‌داوه."
كه‌نه‌دی به
سێ فیشه‌ك بریندار بوو. فیشه‌كی یه‌كه‌م لای گوێی ڕاستی به دووری دوو سانیتمه‌تر
و 54 ئینج پێوه‌ی نرابوو. به‌ڵام فیشه‌كی دووه‌م و سێهه‌م نرابووه ژێر باڵیه‌وه.
یه‌ك فیشه‌كیان له سینه‌یه‌وه ده‌رچووبوو. ئه‌وی دیكه‌ش له ملی جێ مابوو. به‌هۆی
ئه‌وه‌ی پزیشكه‌كان زۆر زیره‌كانه نه‌شته‌گه‌ریان بۆ كرد به‌ڵام هیچ سودێكی نه‌بوو،
چونكه زۆرێك له ئێسقانی سه‌ری و مێشكی پژابوون و فیشه‌كه‌كه‌ی ملیشی به ئاسانی
ده‌رنه‌ده‌چوو. بۆیه له كاتژمێر 1:44 خوله‌كی شه‌شی حوزه‌یرانی 1968 و دوای تێپه‌ڕبوونی 26 كاتژمێر به‌سه‌ر ڕووداوی
ته‌قه‌كردنه‌كه كۆچی دوای كرد.
دواتر گوته‌بێژی
هه‌ڵمه‌ته‌كه له هۆڵێكی وه‌رزشیدا له كاتێكدا رۆژنامه‌نووسان چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌بوون
كه هه‌واڵی خۆش ببیستن، گوته‌بێژه‌كه به فه‌رمی هه‌واڵی مردنی ئه‌و ڕایگه‌یاند
و باسی له‌وه‌ش كرد كه به چاودێری ژنه‌كه‌ی و پاتریشیا لۆفۆرد، جۆن ئێف كه‌ندی
خوشكی. گیانی له‌ده‌ستداوه."
سه‌رحان سه‌رحانی"بكوژ"
دوای مردنه‌كه‌ی
خێرا پرۆفایلی سه‌رحان به‌شاره سه‌رحان بڵاوكرایه‌وه. سه‌رحان هاوڵاتیه‌كی مه‌سیحی
فه‌له‌ستینی بوو كه هه‌ڵگری ره‌گه‌زنامه‌ی ئه‌رده‌نی بوو. ئه‌و له دایكبوونی
قودسه، به هه‌موو جۆرێك بیروباوه‌ڕی جوله‌كه‌ی ڕه‌تده‌كرده‌وه. ئه‌و ڕۆژه‌ی كه
ڕۆبه‌رتی كوشت، ڕێكه‌وت نه‌بوو، به‌ڵكو یه‌كه‌مین ڕۆژی شكستی میسر و سوریا و ئه‌رده‌ن
بوو به‌رامبه‌ری ئیسرائیل. له یاداشته‌كانیدا كه دواتر له ماڵه‌كه‌یدا ده‌ستی
به‌سه‌ردا گیرا، باسی له‌وه كردووه كه ڕۆژ له دوای رۆژ هه‌وه‌سی كوشتنی رۆبه‌رت
له دڵمدا چه‌كه‌ره‌ی ده‌كرد. بۆیه به پێویستم زانی ڕۆبه‌رت كه‌ندی پێش پێنجی
حوزه‌یرانی 1968 بكوژرێت. كاتێك پۆلیسی ئه‌وی ده‌ستگیركرد رۆژنامه‌یه‌كی له
گیرفاندا بوو كه ڕۆبه‌رت كه‌ندی باسی له‌وه كردووه كه چۆن هاوكاری ئیسرائیل ده‌كات.
له كاتی دادگایه‌كه‌یشدا دانی به‌وه‌نا كه زۆر ڕقی له ڕۆبه‌رت بووه.
له ساڵی 1989
سه‌رحان له لێدوانێكدا بۆ ڕۆژنامه‌نووس ده‌یڤید فرۆست ده‌ڵێت" هه‌وڵی كوشتنی
من بۆ رۆبه‌رت ئه‌وه‌بوو كه ئه‌و به شێوه‌ی ده‌گمه‌ن پشتیوانی ئیسرائیلی ده‌كرد.
هه‌وڵیده‌دا 50 بۆمب بداته ئیسرائیل تاوه‌كو ئه‌وانیش به‌و بۆمبانه ئازاری گه‌لی
فه‌ڵه‌ستینی بده‌ن."
له 17ی
نیسانی 1969 دوای شه‌ش ڕۆژ له دادگایكردن، سه‌رحان به سزای له سێداره‌دان له
دادگا هاته ده‌ره‌وه. به‌ڵام دواتر له ڕێگه‌ی پارێزه‌ره‌كانیه‌وه سزاكه‌ی بۆ
هه‌تا هه‌تایی گۆڕا. تاوه‌كو ئێستا كوشتنی رۆبه‌رت له‌سه‌رده‌ستی سه‌رحان سه‌رحان
جێگای گومانه. هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نه‌ڵێن چۆن له سێداره نه‌درا ساڵی 1972 به پێی یاسایه‌ك له ویلایه‌تی كالیفۆرنیا سزای له سێداره‌دان هه‌ڵگیرا.
چونكه خێزانه‌كه‌ی كه‌نه‌دی دواتر ئاشكرایان كرد، سه‌رحان بكوژ
نییه، به‌ڵكو ئه‌مه كارێكی پلان داڕێژراو بووه. یه‌كێك له داواكارانی گشتیش
باس له‌وه ده‌كات، 13 فیشه‌ك ئاراسته‌ی ڕۆبه‌رت كراوه، له‌كاتێكدا ده‌مانچه‌كه‌ی
سه‌رحان ته‌نیا نۆ فیشه‌كی خواردووه.
سه‌رحان ماوه‌ی 51 ساڵه له زیندانه، چه‌ندین
جاریش دوای كردووه، كه دادگا به ئازادكردنی به‌مه‌رج و له ژێرچاودێری لێی
خۆشبێت، به‌ڵام هه‌موو جاره‌كان داواكه‌ی ڕه‌تكراوه‌ته‌وه. تاوه‌كو ئێستاش 15 جار
داوای لێخۆشبوونی كردووه. ئێستاش له هه‌رێمی كوالینگی كالیفۆرنیا زیندانه.
ئه‌وه‌ی جێگه‌ی
پرسیاره كه بنه‌ماڵه‌ی كه‌ندی بۆچی هه‌موویان به كوشتن و كاره‌ساتی دڵته‌زێن ده‌مرن؟