12:41 - 17/06/2019

چیرۆكی ئەو ژنانەی فەرەنسا سەری سفر كردن‌

پەیسەر

پێدەچێت زیادەڕۆیی نەبێت ئەگەر بڵێین ژنان و منداڵ قوربانیانی سەرەكی و گەورەی ئەو جەنگانەن كە پیاوەكان هەڵیاندەگیرسێنن، هەندێكجاریش لەو جەنگانەدا ژنان و منداڵان بوونەتە قوربانی هەڵەو كورتبینیەكانی خۆیان و لەو پێناوەشدا باجی گەورەیان داوە..

زۆرینەی ئەو جەنگانەی كە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا ڕویانداوە شكڵوشێوەیەكی پیاوانەیان وەرگرتووە، با ژنانیش رۆڵی سەرەكییان هەبووبێت لەهەڵگیرساندن یان خۆشكردنیدا، بەڵام دواجار ئەوە پیاوەكان بوون كە بوونەتە هۆكاری سەرەكی هەڵگیرسانی ئەو جەنگانە كە بە ملیۆنەها خەڵكیان تێدا كوژراوەو دواتریش كە (ماندوو) یا (ناچار)بوون چوونەتەوە سەر مێزی گفت وگۆو دانوستان و كۆتاییان بە جەنگ هێناوەو گوتویانە لاپەڕەیەكی تازە هەڵدەدەینەوە، لەكاتی جەنگەكاندا قوربانیەكان هەر پیاوان نەبوون و زیانەكانیش تەنها مرۆڤەكان نەبوون، بەڵكو ئەوانەی كە ئاگایان لە هیچ نەبووەو لەگەڵ جەنگەكەشدا نەبوون پشكی گەورەیان بەركەوتووە و ژینگەكەشیان تێكداوە بەسەر یەكدا.

لەجەنگی جیهانی دووەمدا كاتێك ئەڵمانیا هیرشی كردە سەر فەرەنساو رۆژی 10 ئایار 1940 سوپای ئەڵمانیا بە تەواوەتی سەركەوت بەسەر فەرەنساداو تەنها لە ماوەی شەش هەفتەدا داگیریكرد، لە رۆژی 22 حوزەیران 1944 ئاگربڕێكیان واژۆكرد كە بە پێی ئەو ئاگربڕە ئەڵمانیەكان دەستیان گرت بەسەر بەشی باكوورو رۆژئاوای فەرەنسادا. ئەڵمانیەكان بۆ ماوەی 4 ساڵ لە فەرەنسا مانەوە تا رۆژی 19 ئابی 1944 و بە هۆی سەركەوتنی هێزی هاوپەیمانان و شكانی ئەڵمانیای نازی فەرەنسا لە سوپای ئەڵمانی پاككرایەوە.

جەنگی جیھانیی دووەم  بریتیبوو لە ناکۆکییەکی نێودەوڵەتی وێرانکەر کە لە 7ی تەمموزی 1937 دەستی پێکرد لە ئاسیا و لە 1ی ئەیلوولی 1939 لە ئەوروپا و لە ساڵی 1945 کۆتایی ھات بە خۆ بەدەستەوەدانی ژاپۆن لە دوای وێرانکردنی ھێرۆشیما و ناگازاکی لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە، ھێزە چەکدارەکانی نزیکەی 70 دەوڵەت بەشداربوون لە شەڕە ئاسمانی و دەریایی و وشکانییەکاندا.

شەڕی جیھانی دووەم بە شەڕێکی گشتگیر دادەنرێت، و زۆرترین باجی ھەبوو لە مێژووی مرۆڤایەتیدا لەبەر فراوانی ڕووبەری شەڕەکە و زۆری شانۆکانی جەنگ و بەرەکانی، زیاتر لە 100 میلیۆن سەرباز بەشداربوون تێیدا، و لایەنە ناکۆکەکان چەندین دەوڵەت بوون و زیانە گیانەکان ئێجگار زۆربوون، نزیکەی 61 میلیۆن کەس بوونە قوربانی لە سەربازی و مەدەنییەکان. 

مەدەنییەکان دوچاری زیانی گیانی بوونەوە لە شەڕی جیھانی دووەمدا زیاتر لەھەر شەڕێکی تر لە مێژوودا، و ھۆکارەکەش ئەگەڕێتەوە بۆ بۆمبارانە چڕەکانی سەر شار و گوندەکان کە سوپای بەریتانی ھێنایانە کایەوە بە ھاتنە سەر حوکمی وینستۆن چێرچیل و سوپای نازی ئاڵمانیش بە ھەمان شێوە وەڵامیان دایەوە، و زیانێکی مەدەنی گەورە لە ھەردوو لایان کەوتەوە، و ھاوکات لەگەڵ ئەمانە ئەو کوشتارگانەی کە سوپای ژاپۆنی بەرامبەر میللەتی چینی وکۆری کردیان، ژمارەی قوربانییە بێ تاوانەکان و سەربازەکان بەرز بوویەوە بۆ 51 میلیۆن کوژراو، کە نزیکەی 2%ی دایشتوانی جیھان بوو لەو سەردەمەدا.

چیرۆكەكانی ئەو جەنگە ماڵوێرانكەرە لە هەر لایەكەوە سەیری بكرێت كارەساتبارو ناخ هەژێنن بەڵام ئەم چیرۆكەیان پێدەچێت لەوانی دیكە جیاوازتر بێت ، لەكاتی داگیركردنی وڵاتەكەیان لە لایەن ئەڵمانیای نازییەوە، هەندێك لەژنە فەرەنسیەكان بەهۆكاری هەژاری و تەنگدەستی، پەنایان  بردووەتە بەر كاری سیخوڕی بۆ سوپای ئەڵمانی، بە شێكییشیان بە هۆكاری جیاواز لەگەڵ سەربازە ئەڵمانیەكان تێكەڵ بوون، تا كار گەشتۆتە ئەوەی منداڵیان لێیان ببێت، لەنێوگوندو شوێنە دوورە دەستەكانیش لەبەر ئەوەی كەمێك پارێزكارتربوون لەچاو خەڵكی شارەكانداو زوو خۆیان بەدەستەوە نەداوە، سەربازە ئەڵمانیەكان بەزۆر دەستدرێژیان كردوونەتەسەر. 

بەهۆی ئەوتێكەڵاوییانەوە منداڵێكی زۆری بێباوك لەدایك بوون، لێرەوە دەتوانین ڕەشترین  و تاریكترین سەردەمەكانی ئەو جەنگە ببینین، بەو مانایەی لەكاتی هەڵگیرسانی شەڕێكی بێ سەرو ساماندا كاتێك ژنێك لەپێناوی تێركردنی سكی خۆی و منداڵەكانیدا پەنا بباتە بەر كارێك و تەنانەت بگاتە ئەوەی لاشەی خۆی بفرۆشێت بە دوژمنانی وڵاتەكەی، یان بكەوێتە ژێرباری هەڕەشەو لێدان و كوشتن و ناچار بە سێكس، لەبری ئەوەی وەك قوربانیانی جەنگ لێیان بڕوانن و مامەڵەیان لەگەڵ بكەن، كەچی وەك تاوانبار سەیر بكرێن و مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت. لەسەرو بەندی ئازادكردنەوەی فەرەنسادا زۆرێك لە هاوڵاتیانی فەرەنسی بە تاوانی خیانەتی (نیشتیمانی) تاوانباركران و سزادران، بەشێكیان ئەو ژنانە بوون كە لەبەر ناچاری پەیوەندییان لەگەڵ ئەڵمانیەكان هەبووەو بە پێی هەندێك لەسەرچاوە فەرمیەكانی ئەو وڵاتە زانیارییان لەسەر سوپای فەرەنسی و (خەباتگێڕان)ی فەرەنسی داوە بە نازییەكان.

سەیرەكە لەوەدایە كاتێك تارماییەكانی جەنگ و ماڵوێرانیەكانی تەواو دەبن و ئاگری شەڕەكە خامۆش دەبێت و ئەڵمانەكان دەكرێنە دەرەوە، ئیتر كارەساتە گەورەكە لێرەوە دەستپێدەكات، ئیتر چیرۆكی نەهامەتیەكانی ئەم ژنانە دێنە پێشەوە، دەوڵەت و كۆمەڵگەی فەرەنسی لەبری ئەوەی لە تاوانبارانی جەنگی و ئەو كەسانەی رۆڵیان هەبووە لە شكستی فەرەنسا لەبەرامبەر سوپای ئەڵمانیدا بپێچنەوەو دادگاییان بكەن، چوونە سەر ئەو ژنانەو هەرچی ڕق و توڕەیی و نیگەرانی و تاوانەكانی خۆیان بوو بەو ژنانەیان ڕشت كە بە جۆرێك لە جۆرەكان پەیوەندییان هەبووە لەگەڵ سەربازە ئەڵمانیەكان، ئەو قوربانیانەی جەنگ ڕوبەڕووی خراپترین سزا بوونەوە، ئەوان بیریان لەوەنەدەكردەوە جیاوازی بكەن لە نێوان ئەو ژنانەی لە بەر تێركردنی سكی خۆیان و منداڵەكانیان ئەو كارانەیان كردووە، لەگەڵ ئەوانەی لەسەر تێری كاری سیخوڕییان بۆ ئەڵمانیەكان كردووە، خەڵك و حكومەتی دوای جەنگ بەیەكچاو سەیری هەموویان كردووەو لە دوو بارە دەستدرێژی كردنە سەرو لێدانەوە بیگرە تا ناخۆشترین حاڵەت كە سفركردنی سەری ئەو ژنانەبوو وەك تاوانباری جەنگ بەخەڵكیان دەناساند.

سزای سەرسفركردنی ژنان لە مێژووی ئەوروپادا پێشینەی هەیەو بە یەكێك لە هۆكارەكانی تەمێكردن و سزادانی ئەو ژنانە گیراوەتە بەر كە لە دەرەوەی خێزان كاری سێكسی ئەنجام دەدات، لەبەر ئەوەی لە سروشتی ژنانەدا (قژ)و مووی سەر نیشانەیەكی گەورەو جوانی ژنانەیەو لەو سەردەمەشدا گرنگی و بایەخی كۆمەڵایەتی زۆری هەبووە، هەربۆیە ئەو جۆرە سزادانەیان بە یەكێك لە سزا سەختەكان داوەتە قەڵەم، نەك هەر ئەوەندە بەڵكو ئەنجامدانی سەرسفركردنی ئەو ژنانە لە شوێنەگشتیەكان و لەبەرچاوی خەڵكدا ئەنجام دەدراو خەڵكیان هاندەدا بۆ ئەوەی نەفرینیان بكەن و سزای دەرونیشیان بدەن. هەندێك لەو ژنانە بۆ ئەوەی سزاكەیان كاریگەرتربێت بە نیمچە ڕووتی هێنراونەتە سەرشەقام و بە (سوراو)ێك وێنەی ئاڵای ئەڵمانیایان لەسەر دەموچاویان دروستكردووە. كاتێكیش ئەو ژنانەیان لەناو حەشاماتی جەماوەریدا دەگێڕا خەڵك تف و نەفرەتی لێدەكردن و هەندێكجاریش دەكەوتنە بەر هێرشی شەق و زلـلەی خەڵك.

بە پێی ئامارەكانی وڵاتی فەرەنسا لە ماوەی جەنگی جیهانی دووەمدا  بەتایبەتی لە 1944 تا 1946 زیاتر لە 20 هەزار ژنی فەرەنسی لە لایەن گروپێكەوە كەناوی خۆیان ناوە – كەتیبەی بەرگری- بەو شێوەیە سزا دراون، ئەو كەتیبەیە لەكاتی جەنگەكەدا بە شێوەی پارتیزانی لە دژی ئەڵمانیای نازی شەڕیان كردووە.

شارەزایان پێیان وایە ئەوكارە ستەمێكە دەرهەق بەو ژنانە كراوە كە هیچ دەسەڵاتێكیان نەبووە لە هەڵگیرسانی جەنگەكەداو بۆ خۆ دەربازكردن لە مردن و برسێتی خۆیان و منداڵەكانیان بووەو ئەوان چاوەڕێی ئەوەیان دەكرد وەك قوربانی سەیر بكرێن نەك وەك تاوانبار، بەڵام بوونی ئەو وێنانە تا ئێستەش لەنێو مۆزەخانە و ئەرشیفی فەرەنسادا هەیەو تا ئێستەش لە لایەن دەوڵەتی فەرەنسییەوە ڕونكردنەوە لەو بارەیەوە نەدراوە، كە وەك حاڵەتێك لە توندوتیژییەكانی جەنگ باسی بكەن یان پۆزشیك بۆ ئەو دۆخە بهێننەوە. تەنها ئەوەندە نەبێت لەكاتی خۆیدا وەك خیانەتكارانی نیشتیمان باس كراون و مامەڵەیان لەگەڵدا كراوە.