07:21 - 03/06/2019
ناكۆكی رووسیا – ئێران لە سوریادا لە بەرژەوەندی كورد دایە!
تا دێت ناكۆكی رووسیا-ئێران لە سوریادا تۆختر دەبێته‌وه. چاودێرانی سیاسی پێیانوایە بەرفراوانبوونی ناكۆكی ئەم دوو وڵاتە و زاڵبوونی رووسیا بەسەر ئێراندا لە بەرژەوەندی رۆژئاوا و هەرێمی كوردستاندایە.
بە گوێرەی هەواڵێكی دەنگی ئەمریكا و هەواڵی چەند سەرچاوەیەكی لۆكاڵی ناو سوریا، لە رۆژی چوارشەممە 29ی ئایاری 2019، پۆلیسی سەربازی رووسیا هەڵیكوتاوەتە سەر میلیشیاكانی سەر بە ئێران لە فڕۆكەخانەی حەلەبی نێودەوڵەتی لە سوریادا. بەگوێرەی هەواڵەكە رووسەكان چەندین سەركردەی میلیشیا ئێرانییەكانیان دەستگیر كردووە. ئەمەش ئەڵقەیەكی دیكەی گرژی و ئاڵۆزی نێوان هێزی ئەم دوو وڵاتەیە لە سوریادا.
لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕی ناوخۆی سوریا لە بەهاری 2011دا، رووسیا و ئێران بە هەموو شێوەیەك پشتگیریان لە سوپای سوریا كرد. ئێران لەم بەروارە بەدواوە هەزاران ئەندامی سوپای پاسداران و میلیشیا شیعەكانی گواستووه‌تەوە بۆ ئەم وڵاتە. هەروەها رووسیا بە فەرمی لە مانگی ئه‌یلولی 2015دا لەسەر داوای بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا، بووە بەشێك لە ململانێی ناو ئەم وڵاتەدا.
بەڵام لەگەڵ كەمبوونەوەی رێژەی پێكدادان و كۆنتڕۆڵكردنەوەی بەشێكی زۆری خاكی سوریا لەلایەن سوپاوه، نەمانی داعش و لاوازبوونی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن، شەڕی هەژموون و ركابەریی لە نێوان رووسیا و ئێران سەریهەڵدا و بەرەو فراوانبوون دەچێت.
ئەمە جاری یەكەم نییە رووسیا و ئێران رووبەڕووی یەكتر دەوەستنەوە، بەڵكو لە دوو ساڵی رابردوودا چەندین رووداوی دیكەی وەكو رووداوی فڕۆكەخانەی حەلەب روویانداوە. بە گوێرەی سەرچاوە لۆكاڵیەكان و لە ماوەی رابردوودا، دوو فیرقەی سوپای سوریا بەشدارییان لەم شەڕە خۆكوژییەدا كردووه. ئەوەی دیارە فەرماندە سەربازییەكانی سوریاش لەمبارەیەوە بوونەتە دووبەش، هەندێكیان سەر بە رووسیا و هەندێكی دیكە سەر بە ئێرانن. ئەكادیمی و نووسەری سوری (د. موهیب ساڵحە) لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس)دا دەڵێت: "ركابەری لە نێوان سووریا و ئێران، بەرەی دەسەڵات و لایەنگرانی رژێمی دابەشكردووە، سوهێل حەسەن و فەیلەقی پێنج پشتگیری لە رووسیا دەكەن و ئەجێندای رووسین. هەروەها ئەو ناوەندەی كە ماهیر ئەسەد برای سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەد دروستی كردووە، سەر بە ئێرانە. بەڵام سەرۆكایەتی سوریا، بۆ ئەوەی هاوسەنگی لە نێوان هەردوو هاوپەیمانەكانی، رووسیا و ئێران بپارێزێت، بەردەوام گۆپاڵەكە لە ناوەڕاستدا دەگرێت".
پێدەچێت، بەشێكی گرژی رووسیا–ئێران، بگەڕێتەوە بۆ ئەو لێكتێگەیشتنە ژێربەژێرەی رووسیا لەگەڵ هەریەك لە ئەمریكا و ئیسرائیلدا ئەنجامی داوە. فەهیم تاشتەكین، نووسەر و پسپۆڕ لە كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و قەفقاسیا، لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس)دا دەڵێت: "بۆ ئەوەی دەستوەردانی راستەوخۆی لە سوریادا پەردەپۆش بكات و دەرفەتی بۆ بڕەخسێت كۆتایی بە گروپە جیهادیەكان بهێنێت، رووسیا پێشوەخت گەرەنتی بە ئەمریكا و ئیسرائیل داوە كۆتایی بە بوونی ئێران لەسەر خاكی سوریا بهێنێت".
هەروەها دەڵێت: "ئیتر رووسیا دەخوازێت لەم ناوچانەی ئازاد كراون ئەندامەكانی سەر بە ئێران بكشێنەوە. كێشەی هەرە سەرەكی لە نێوانیاندا سووربوونی ئێرانە لەسەر كۆنتڕۆڵكردنی دەروازەی ئەلبوكەمال. رووسیا پێیوایە دەبێت هەموو ناوچەكە بكەوێتەوه ژێر دەستی سوپای سوریا. هەروەها ئێران نیگەرانە لەوەی كە هەماهەنگی رووسیا و توركیا زیاتر دەبێت. كردنەوەی دەوروازەكان به‌ڕووی توركیادا ئێران نیگەران دەكات. ئەمەش هەماهەنگی دیمەشق–تاران زیاتر دەكات. رووسیاش نیگەرانە لەوەی كە ئەسەد زیاتر گوێ لە ئێران دەگرێت. سەرەڕای كێشەكانیان، تا شەڕی ناو سوریا تەواو دەبێت، رووسیا و ئێران ناچارن دەست لەناو دەستبن. بەڵام ململانێ و چاو سووركردنەوە لەیەكتر دوای تەواوبوونی شەڕ و دەستپێكردنی ئاوەدانكردنەوەی سوریا، دەست پێدەكات".
د. موهیب ساڵحە، قسەكانی تاشتەكین پشتڕاست دەكاتەوە و دەڵێت: "دوورنییە پێكدادان لە حەلەب لەنێوان هێزەكانی هەردوولا روویدابێت، وەكو ئەوەی پێشتر لە چەندین ناوچەی دیكەی وەكو دێرەزوور روویداوە، هۆكاری ئەم پێكدادانە دەبەستمەوە بە لێكتێگەیشتنی رووسیا–ئیسرائیل لەمەڕ دەركردنی هێزەكانی ئێران لە سوریادا، هەروەها هەڵوێستی رووسیا لەسەر قەتیسكردنی رۆڵی ئێران لەناوچەكەدا".
ساڵحە پێیوایە رووسیا لەمەڕ جێبەجێكردنی لێكتێگەیشتنی لەگەڵ ئیسرائیل و قەتیسكردنی رۆڵی ئێران، رووبەڕووی زەحمەتی گەورە دەبێت: "هێزەكانی ئێران لەسەر رووبەرێكی فراوانی خاكی سوریا بڵاوبوونەتەوە، لە باشووری پایتەخت بگرە تا جۆلانی داگیركراو، لەوێشەوە لە حەلەب و ناوچەی حومس، حەما، رۆژهەڵاتی ئەلبوكەمال و دێرەزوو، رۆژئاوای فوڕات و چەندین شوێنی دیكە. بەگوێرەی پێشبینییەكان هێزەكانی ئێران بە 90 كەس دەخەمڵێندرێن، چەك و جبەخانەیان هەیە و لەسەر جەنگ راهێندراون، بەڵام لایەنی رووسی جگە لە هێزی ئاسمانی، هێزێكی بەم شێوەیەی نییە. هێزی زەمینی رووسیا زۆرترینی لە هێزی تایبەتی پۆلیسی سەربازی پێكدێت كە زۆربەیان موسڵمانەكانی چیچانن.
لەسەر ئەم بنەمایە پێموایە ململانێی رووسیا–ئێران لە سوریادا لابەلا و پچڕ پچڕە و پێموانیە بگاتە ئاستێكی توند. چونكە لێكتێگەیشتنی نێودەوڵەتی دەربارەی دۆسیەی سوریا كۆتایی تراژیدیای سورییەكان دەنووسێت. ئەو كاتە دەبینین كە هەڵوێستی نێودەوڵەتی دەربارەی بوونی ئێران لە سوریادا چۆنە، لەوانەشە هەڵوێستەكان زیاتر روون ببنەوە ئەگەر دۆناڵد ترەمپ هەڕەشەكانی لەدژی ئێران جێبەجێ بكات، چ لە رێی شەڕێكی كاولكاری لەناكاو بێت، یان دانوستانی یەكلاكەرەوە ".
بەرژەوەندی و ركابەری ئابووری
لەگەڵ كەمبوونەوەی ئاستی شەڕ و پێكدادان لە سوریا و نزیكبوونەوەی قۆناغی چارەسەری سیاسی لەم وڵاتەدا، هەردوو وڵات بەدوای بەرژەوەندی ئابووری خۆیان دەگەڕێن و دەخوازن لەگەڵ دەستپێكردنی قۆناغی ئاوەدانكردنەوەی سوریا باشترین دەستكەوتی ماددی بەدەست بێنن و لە بوارە جیاجیاكاندا گرێبەستی وەبەرهێنان ئەنجام بدەن. هەردوو وڵاتیش بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەكانیان لە رژێمی سوریا بە مافی خۆیان دەزانن كە لە پڕۆسەی ئاوەدانكردنەوەی سوریا و بەكارهێنانی سەرچاوە سروشتیەكان زۆرترین گرێبەست و رێككەوتنیان هەبێت.
ساڵی 2018، رووسیا مافی دەرهێنانی نەوت و غازی سروشتی لەم وڵاتەدا بەدەستێهنا، هەروەها رووسیا بۆ بەكارهێنانی بەندەری (تەڕتوس) گرێبەستێكی 49 ساڵەی لەگەڵ دیمەشق واژۆ كردووە. ئێرانیش بە شێوەیەكی رێژەیی گرێبەستی بەكارهێنانی ئاوی لازقیەی وەرگرت.
دوای دەستپێكردنی ركابەری و پێشبڕكێی ئابووری، رووسیا لە ساڵی 2018دا لە گێمی وەبەرهێنانی وزەدا لە ئێرانی بردەوە و توانی ئێران لە بەدەستهێنانی گرێبەستی وەبەرهێنانی نەوت و غازی سروشتی سوریا دووربخاتەوە. لە ئێستاشدا كار دەكات بۆ ئەوەی لە پڕۆسەی ئاوەدانكردنەوەی سوریادا ئێران دووربخاتەوە، بەشی شێر بۆ خۆی مسۆگه‌ر بكات.
بەگوێرەی مەرسومی سوری ژمارە 66 لە ساڵی 2012، دیمەشقی پایتەختی سوریا لە رووی موڵكایەتی زەوی و خانووبەرە، دابەش كراوەتە سەر دوو ناوچەی (101) و (102).
ناوچەی (101) رۆژئاوای پایتەختی سوریا، كە هەردوو ناوچەی ئەلمزە و كەفر سوسەن دەگرێتەوە، دەكەوێتە پشت باڵیۆزخانەی ئێران. رووبەرەكەی بە دوو ملیۆن مەتر چوارگۆشە دەخەمڵێندرێت. لەم ناوچەیەدا 12 هەزار یەكەی نیشتەجێبوون و 17 قوتابخانە و چەند بازاڕێك دروست دەكرێن. موهیب ساڵحە لەمبارەیەوە دەڵێت: "ئێران گرێبەستەكەی بردەوە، سێ ساڵ كار لەم پڕۆژەیەدا دەكرێت".
ناوچەی (102) لە باشووری رۆژهەڵاتی دیمەشق، دەگاتە ناوچەی (101). بە 9 ملیۆن مەتر چوارگۆشە دەخەمڵێندرێت. لە ئێستادا لەمەڕ بەدەستهێنانی گرێبەستی ئاوەدانكردنەوە لەم ناوچەیەدا، توندترین ركابەریی لە نێوان رووسیا و ئێراندا هه‌یه. ئەكادیمی موهیب ساڵحە لەمبارەیەوە دەڵێت: "دوای رێككەوتنی ئێران–قەتەر دەربارەی دەركردنی چەكداری گرووپە تیرۆریستییەكان له ناوچەی داریا، كە لەناو سنووری (102) دایە، هێزەكانی سەر بە ئێران چوونە ناوچەكەوه، ئێران گرێبەستی دروستكردنی 30 هەزار یەكەی نیشتەجێبوونی بەدەستهێنا".
دەربارەی كاردانەوەی رووسیا لەمبارەیەوە، ئەو مامۆستایەی زانكۆ دەڵێت: "رووسیا نەیتوانی نیگەرانییەكانی دەربارەی خواستەكانی ئێران بۆ وەرگرتنی گرێبەستی ئاوەدانكردنه‌وه‌ی پایتەخت و دەوروبەرەكەی بشارێتەوە، بەڵكو دوورتر رۆیشت. ئاماژە بەم راستیەش هەوڵەكانی رووسیا بوو، بۆ پەكخستنی هەوڵەكانی ئێران لەمەڕ كۆتاییهێنان بە بوونی گرووپە چەكدارییەكانی داعش و ئەلنوسڕە لە گەڕەكەكانی ئەلقیدەم، ئەلعەسالی و شەقامی 30 لەناو ناوچەی (102). تا ئەو كاتەی رووسیا توانی گرێبەستەكانی شاری ئەلحەجەر ئەلئەسوەد و ئۆردوگای یەرموك، گەڕەكی تەزامون، شارە دێیەكانی یڵدا، ببیلا و بەیت سەحم لە باشووری دیمەشق، لە بەرژەوەندی خۆی یەكلایی بكاتەوە".
موهیب ساڵحە پێیوایە رووسیا و هاوپەیمانە لۆكاڵیەكانی، لە ئاوەدانكردنەوەی ناوچەی (102) بەشی شێریان بەردەكەوێت: "ئەمەش توڕەیی ئێرانی لێدەكەوێتەوە. چونكە دەیویست هاوشێوەی باشووری بەیروت، باشووری دیمەشق دروست بكات".
دوای ئەوەی سوپای سوریا توانی لە ساڵی رابردوو هەردوو ناوچەی خنیفیس و ئەلشەرقیەی دەوڵەمەند بە فۆسفات، لە دەستی داعش دەربهێنێت، لە بەرامبەر دانەوەی قەرزەكاندا هەردوو ناوچەكەی لە رێی گرێبەستێكه‌وه پێشكەش بە ئێران كرد، كە بەهاكەی بە 5 ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت. ساڵحە لەمبارەیەوە باسی خۆدزینەوەی رژێمی بەشار ئەسەد دەكات لە جێبەجێكردنی گرێبەستەكەی لەگەڵ ئێراندا: "رژێمی سوریا خۆی نەخستە ژێر بارەكە و خۆی لە جێبەجێكردنی گرێبەستەكان لەگەڵ ئێران دزییەوە، بەرەو هەماهەنگی ئابووری و گرێبەستكردن لەگەڵ رووسیا لە بارەی فۆسفات و خنیفیس بایدایەوە".
لەگەڵ توندبوونی ركابەری رووسیا-ئێران لە بواری ئابووریەوە، بردنەوەی رووسیا بە بەشی شێر لە گرێبەستەكانی وەبەرهێنان و ئاوەدانكردنەوەی سوریا لەگەڵ حكومەتی سوریا، پێگەی (تانباك) كە سەر بە سوپای ئێرانە، گوتارێكی درێژی بڵاوكردەوە و تیایدا هێرشی كردووه‌تە سەر رووسیا و سەرۆكی سوریا و رایگەیاند بەرپرسانی ئێران كە متمانە بە رووسیا دەكەن، شتێك لە بارەی سیاسەتەوە نازانن. رووسیا خاوەن مێژوویەكی رەشە لە خیانەتكردن لە گەلی ئێران لە رابردوو. ئاماژەی بە رێككەوتنی ئەسەد لەگەڵ رووس كردووە كە دەبێت ئێرانییەكان دانوستان لەگەڵ رووسیا بكەن، ئەگەر بخوازن بەشێكی گرێبەستەكانی ئاوەدانكردنەوەی سوریا بەدەست بهێنن.
هەروەها رۆژنامەی (قانون) كە نزیكە لە حەسەن روحانی سەرۆك كۆماری ئێران، گوتارێكی بەناوی (پشكی سفر بۆ ئێران لە بازاڕی شام) نووسیووە و تیایدا هێرش دەكاته سەر بەشار ئەسەد بەهۆی واژۆكردنی رێككەوتنی زەبەلاح لەگەڵ مۆسكۆ لەبارەی دۆسیەی ئاوەدانكردنەوەی سوریا و زاڵكردنی رووسیا به‌سەر ئێراندا.
رۆژنامەی ناوبراو دەڵێت، ئەسەد هەوڵدەدەات ئێران بێبەش بكات لە پشكەكانی لە سوریادا دوای لەناوچوونی داعش و قۆناغێكی نوێ. دەشڵێت، ئەسەد هەوڵدەدات دەستی ئێران ببڕێت و بێبەشی بكات لە گرێبەستی ئاوەدانكردنەوەی سوریا دوای داعش. سەرەڕای ئەوەی ئێران قوربانی زۆری داوە و رۆڵی زۆری هەبووه لە مانەوەی ئەسەد دا.
لەو كاتەی ململانێ، پێشبڕكێ و ركابەریی رووسیا–ئێران توندتر و تۆختر دەبێته‌وه، نیگاكان لەسەر رەنگدانەوەی ئەم ململانێیە لەسەر كورد و ئیدارەی خۆسەریی لە باكووری سوریا زەقدەبنەوە و گفتوگۆ دەكرێت لەسەر ئه‌وه‌ی، كاریگەریی ئەم ململانێیە لەسەر كێشەی كورد و رۆژئاوای كوردستان چی دەبێت؟ فەهیم تاشتەكین لەمبارەیەوە دەڵێت: "لە مەسەلەی كورددا رووسیا و ئێران هه‌ڵوێستیان لە یەكتر نزیكە. هەردووكیان خوازیارن ئەمریكا لە سوریادا نەمێنێت و كورد لەگەڵ دیمەشق رێكبكەوێت. بەڵام كاتێك وەكو دوو بژاردە لەبەردەم كورد دابنرێت، كورد رووسیا هەڵدەبژێرێت و هەماهەنگی لەگەڵ دەكات. چونكە رووسیا لە پڕۆسەی نووسینەوەی دەستووری سوریادا ئەكتەری سەرەكییە. ئێران لەمبارەیەوە زۆر كاریگەری نییە. ئەگەری گرتنەبەری چارەسەری سەربازیی ئێران و بەڕێوەبەرایەتی سوریا، كورد نیگەران دەكات. رووسیا پشتگیری لەم بژاردەیە ناكات".
هەروەها موهیب ساڵحە وەكو تاشتەكین پێیوایە: "رێگرتن لە پڕۆژەی (هیلالی شیعی) ئێرانی لەلایەن رووسیا و بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەمریكا و ئیسرائیل، بە سوود دەگەڕێتەوە بۆ كێشەی كورد لە كوردستانی عێراق و ئیدارەی خۆسەریی لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریادا. چونكە رووسیا پشتگیری چارەسەری نێودەوڵەتی و ناوچەیی دەكات بۆ قەیرانی سوریا كە لە بەرژەوەندی كورد دایە. بەڵام ئێران كە كێشەی كورد و كێشەی كەمە ئەتنیكەكانی دیكەی هەیە، لەگەڵ ئەمە نییە. لەوانەیە هەماهەنگیش بكات لەگەڵ وڵاتە ناوچەییەكانی دیكە كە كێشەی كوردیان هەیە".
ئەمینە عومەر، هاوسەرۆكی ئەنجوومەنی سوریای دیموكراتی لە باكووری سوریا و رۆژئاوای كوردستان، پێیوایە بەرفراوانبوون و توندبوونی ناكۆكی رووسیا-ئێران لە بەرژەوەندی ناوچەكەیاندایە. لەمبارەیەوە لە لێدوانێكی بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت: "پەیوەندی رووسیا-ئێران گرژی تێكەوتووە، ئەمەش هەندێك جار ناكۆكی نێوانیان فراوانتر دەكات. پێكدادانی چەكداریی نێوان هەردوولا لە چەند ناوچەیەكی سوریا، وەكو حەلەب و دێرەزور، بۆ ویستی رووسیا دەگەڕێتەوە كە ئەوەی ئێران هێزێكی زۆری هەیە بەسەر حكوومەت و سوپای سوریادا زاڵ نەبێت".
هەروەها دەڵێت: "جیاوازییەكی جەوهەری بۆ هەوڵی رووسیا دەگەڕێتەوە لەمەڕ ئاوەدانكردنەوە و چارەسەری سیاسی، كە ناخوازێت ئێران رۆڵی تیادا هەبێت".
لەبارەی رەنگدانەوەی ناكۆكی هەردوولا لەسەر ناوچەكەیان، ئەم ژنە سیاسەتمەدارە دەڵێت: "فراوانبوونی ناكۆكی نێوانیان لە بەرژەوەندی ناوچەكانی باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا دەشكێتەوە، كە ئەم دوو هێزە پڕۆژەی دیموكراتیزه‌كردنی ناوچەكە و بەیەكەوە ژیانی ئەتنیكەكان بە هەڕەشە دەزانن بۆ سەر بەرژەوەندیەكانیان".