02:52 - 30/05/2019

رەنگە شێوەی ئێستای جیهان بەجۆرێك بگۆڕن‌

پەیسەر

ستیڤن واڵت لەسەرەتای وتارەكەیدا كە لە پێگەی گۆڤاری ( فۆرین پولیسی) بڵاویكردەوە دەڵێت زۆر لە شارەزا سیاسیەكانی وەك ساموێل هانتگتون و رۆبەرت كابلان و بیل مكابین لەدەیەكانی رابردوودا پێشبینی ئەوەیان كردووە كە شارستانییه‌تی مرۆڤایەتی لەجیهاندا بەرەو پێكدادان هەنگاو دەنێت. لەئێستادا زۆرینەیان هۆشداری دەدەن لەوەی كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كۆتایی دەهێنێت بەو دیموكراتیەتەی كە ئێمە ئاشنیاتیمان پێی هەیە و ناچارمان دەكات پەنا بۆ دۆخێكی سیاسی نوێ بەرین.

لەبەرامبەردا ژمارەیەك لەو كەسانەی كە گەشبینن وەك ستیڤن بنكر و جوشوا گۆڵد ستان و جۆن مۆلەر پێیان وایە بەرەو جیهانێكی باشتر هەنگاو دەنێین، كە ئاسایش وسەقامگیری زیاتری تێدا دەبێت و كەمتر توندوتیژی بەخۆیەوە دەبینێت بەراورد بەشارستانییه‌تی مرۆڤ 500 ساڵ پێش ئێستا، بەڵام نوسەری ئەم وتارە دەڵێت سەرباری ئەوەی ئەو مرۆڤێكی گەشبینە، بەڵام چەند شتێكی تر سەبارەت بەچارەنوسمان هەیە كە دەیترسێنێت ئەوەش لیستی ئەو شتە خراپانەیە كە نوسەری وتارەكە لێیان دەترسێت.

گۆڕانی كەش و هەوا
بەڵام بەڵگەكان جێگەی نیگەرانین لەسەر گۆڕانی كەش و هەوا، لەو بارەیەوە ستیڤن دەڵێت ئێمە دەرئەنجامە نەرێنییه‌كان نازانین كە تائێستا كەڵەكە دەبن، سەرباری ئەوەش وا دەردەكەوێت كە خێرایی گۆڕانكاریە زۆرە و ماوەی نزیك بۆ گەیشتن بەخراپترین كۆتایی چاوەڕوانكراویش كەم، بەدڵنیاییەوە ئێمە بەرزبونەوە بە پلەی 2،7 فهرنهایەت ( 1،5 سلسیوز) لەپلەی گەرمی بەرگە هەوای گۆی زەوی لەماوەی 20 ساڵی داهاتوودا دەبینین بەنمونە، لێكۆڵینەوەیەكی گەورە كە لەلایەن لیژنەی زانستی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان كەلایەنی پەیوەندیداری گۆڕانی كەش و هەوایە ئاماژە بەوەدەكات كە ئەم بەرزبونەوەیە دەبێتە هۆی زیان گەیاندنی نزیكەی 54 تریلیۆن دۆلار لەسەرتاسەری جیهان، بەڵام ئەوەی جێگەی نیگەرانییە بەلای ئەو نوسەرەوە وەڵامدانەوەی نا كاریگەرە، ژمارەیەكی زۆر كۆمەڵە و گروپ كە زانستی كەشوهەوا رەتدەكەنەوە دەڵێن ئەو كێشەیە بوونی نییه‌، ئەوان كاریان لەسەر دروستكردنی ئاستەنگ كرد بۆ ئەوەی هیچ رێكارێك بەمەبەستی ڕێگری لەگۆڕانی كەش و هەوا نەگیردرێتە بەر، كاتێك سەرۆكی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا رەتی دەكاتەوە ئەوە قبوڵ بكات كە گۆڕانی كەش و هەوا هەر ڕووبدات، و دەیەوێت خەڵوز زیندووبكاتەوە كە ( یەكێكە لەجۆرەكانی سوتەمەنی و زۆرترین كاریگەری لەسەر پیسبوونی ژینگە دروست دەكات) ئەوە هەست دەكەین ئێمە لەكێشەیەكداین.
 ئەو نوسەرە پێی وایە كەمكردنەوەی ئەو كێشەیە كاریگەری لەسەر سیاسەت و كۆمەڵگە دروست دەكات بەجۆرێك كە خەیاڵمان بۆی دەچێت.

نوسەر دەڵێت مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو ئاڵنگاریە كارێكی ئاسان نییه‌، قورسە خەڵك هان بدرێت بۆ ئەوەی ئەمرۆ قوربانی بدەن لەپێناوی نەوەكانی داهاتوو، و چەندین پرسی گەورەی تریش هەیە كە پەیوەندیان بە دادپەروەری بەرامبەر نەوەكانی داهاتووەوە هەیە، پێشی وایە پەرەپێدان و وەڵامدانەوەی جیهانی كاریگەر بۆ رێگری لەگۆڕانی كەش و هەوا گەورەترین تاقیكردنەوەی سیاسیە كە نیگەرانی ڕووبەڕووی مرۆڤایەتی دەكاتەوە، و تائێستاش بەردەوامین لەوەی كە تەواوی كۆمەڵگەكانمان ڕووبەڕووی مەترسی كردۆتەوە.

چارەسەری دوو دەوڵەتی فەلەستین و ئیسرائیل
نوسەر پێی وایە یەكێك لەو ڕووداوانەی كە جیهانی ئەمرۆمان بەتەواوەتی دەگۆڕێت چارەسەری دوو دەوڵەتە، ئەو دەڵێت پێشتر وەك باشترین چارەسەر بۆچوونی دروستكردنی دوو دەوڵەت بوو بۆ هەردوو گەل ئەوەش چارەسەرێكی باش بوو بۆ ئەو شەڕ و ئاڵۆزیەی كە بۆماوەیەكی دوور وودرێژ لەنێوان ئیسرائیلی و فەلەستینییه‌كان هەیە، دروستكردنی دوو دەوڵەت ئامانجی راگەیەندراوی سێ سەرۆكی ئەمریكا و زۆرینەی سەركردەكانی فەلەستین و ژمارەیەكی كەم لەسەرۆك وەزیرانەكانی ئیسرائیل بوو، ئەگەرچی ئەوە چارەسەرێكی نمونەیی نییه‌ بەڵكو باشترین چارەسەرە، ئەوەش لەنێوەندێكدا كە ئۆپۆزسیۆنی نەتەوەیی ئیسرائیل و فەلەستینییەكان و دادپەروەری مێژووی و ئاسایشی هەمیشەیی دژی ئەو هەنگاوەن.

نوسەر دەربارەی جارید كوشنەر (كە راوێژكاری سەرۆكی ئەمریكا و بەرپرسی پرۆسەی ئاشتی خۆرهه‌ڵاتی ناوەراستە لەكۆشكی سپی) دەڵێت سروشتی جادووی ئەو نازانێت بەڵام ئەمرۆ رێگای جدی بۆ چارەسەری دوو دەوڵەت نییه‌، ئەوەش بەرەچاوكردنی راستیەكانی سەر زەوی و كاریگەری بەردەوامی راسترەوەكانی ئیسرائیل لەسەر سیاسەتی ناوخۆی، بۆیە پێدەچێت دەستپێشخەریەكەی كوشنەر دوا بزمار بێت لەتابوتی پرسەكە، و ئیدارەی ترەمپیش دەستبەرداری پێویست بوونی ئەو پرسە بووە، ئەوەش دوای ئەوەی پشتیوانێكی سەرەكی پرۆسەی دروستكردنی ئۆردوگا جولەكەنشینەكانی كردە باڵیۆزی وڵاتەكەی لەئیسرائیل، ئەو پیاوەی هەفتەی رابردوو رایگەیاند كە ئیسرائیل چەكێكی نهێنی هەیە ئەویش ( پشتیوانی خوایە)  لەسەر ئەو دەستەواژەیە نوسەر دەڵێت هەرگیز ئەوە ناچێتە چوارچێوەی هەڵوێستی دیبلۆماسی هاندەرانەوە.

بەڵام ژمارەیەكی زۆری خەڵك لەناویشیاندا هەردوو سەرۆك وەزیرانی پێشووتری ئیسرائیل هەریەك لە ئیهود باراك و ئیهود ئولمرت هۆشداریاندا لەوەی نەهێشتنی چارەسەری دوو دەوڵەت دەبێتە هۆی هاتنە پێشەوەی ئەلتەرناتیڤی خراپتر، یەكێك لە بژاردەكانیش جیاكاری رەگەزیە، و تێیدا ئیسرائیل كۆنترۆڵی هەموو ئەو ناوچەیە دەكات كە ناونراوە بە ئیسرائیلی گەورە و فەلەستینییه‌كانیش لە هەر مافێكی خاوەن واتا بێبەش دەكات، چارەسەرێكی تر دەركردنی زۆرەملێیە ( كە نازناوی پاكتاوی رەگەزی هەیە) ئەوەش تاوانێكی دژی مرۆڤایەتیە، ئەگەری سێیەم وێنەیەكی شاراوەی چارەسەری دووەمە، بەجۆرێك ئیسرائیل بەشێوەی قۆناغبەندی و بەتێپەڕبوونی كات وا دەكات مه‌حاڵ بێت فەلەستینییه‌كان بتوانن لەشوێنەكانیان بمێننەوە، ئەوەش وەك بەشێك لە ستراتیژیەتێكی درێژخایەن بۆ ئەوەی بچن بۆ شوێنێكی تر، ئەمەش ناو دەنێین بە پرۆسەی پاكتاوی رەگەزی بەشێوەیەكی هێواش، نوسەر دەڵێت ئەگەر هەركام لەم سیناریۆیانە دەركەوتن ئەوە دەبنە تاوانێكی مێژووی گەورە، كە ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا بەشێكە لەو پلانگێریە، و ئەو بانگەشانەی ئەمریكاش كە شانازی دەكات بەوەی پارێزەری مافەكانی مرۆڤە لەجیهاندا دەبنە شت گەلی برینداركەر، ئەوەش ئەوەیە كە نوسەر پێی گەیشتووە و دشڵێت هیوادارە هەڵە بێت.

كۆتایی یەكێتی ئەوروپا
نوسەر دەڵێت چەمكی راستەقینەی یەكێتی ئەوروپا داهێنەرانە و ئازایانە بوو، دەشڵێت یەكێتی ئەوروپا و پێشتریش ( كۆمەڵی ئەوروپا بۆ خەڵوز و پۆڵا و گروپی ئابوری ئەوروپی )  بۆ چەندین ساڵ یارمەتی گەشەی ئابوری ئەوروپایانداوە، هەروەها یارمەتی  بڵاوكردنەوەی دیموكراتیەت و لێبوردەیان لە ئەوروپای خۆرهه‌ڵات داوە لەدوای شەڕی ساردەوە، هەروەها رێگری لەوەكرد كە سیاسەتی ئەوروپا بەرەو نەتەوەگەرایی هەنگاوبنێت، بەڵام نوسەر پێی وایە قورسە گەشبین بین سەبارەت بە ئایندەیەكی دووروودرێژی یەكێتی ئەوروپا، بەریتانیا درەنگ یان زوو جێیدەهێڵێت و ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكاش لەژێر سایەی سەرۆكایەتی ترەمپدا بەئاشكرا دژایەتی یەكێتی ئەوروپا دەكات، و نەتەوەپەرستەكانیش كە دژی یەكێتی ئەوروپان لایەنگریان لەژمارەیەك وڵاتی ئەوروپی زیادیكردووە، لەناو ئەو وڵاتانەشدا وڵاتە سەرەكیەكانی یەكێتیەكە وەك ئیتاڵیا و ئەڵمانیا هەن، و یەكێتی ئەوروپاش نەیتوانی پارتە نەتەوەیەكانی وەك پارتەكەی ڤیكتۆر ئۆربان لە هەنگاریا و پارتی یاسا و دادپەروەری فەرمانرەوا لە پۆڵندا رابگرێت.

هەوڵە بەردەوامەكانی دامەزراندنی یەك دەنگی راستەقینەی ئەوروپا سەبارەت بە سیاسەتی دەرەكی و هێزی بەرگری ئەوروپی هاوبەش نەگەیشتە هیچ شوێنێك، هەروەها ئەو فشارانەی بۆ پاشەكشە لە رێككەوتنی شنگن هەن، دەتوانین لێرەوە خەیاڵی ئەوە بكەین كە پاشەكشەی پلەبەندی دووركەوتنەوە لەئامانجی قوڵی یەكێتی ئەوروپا لەهەركاتێكی پێشوو زیاترە، هەروەها گەرانەوە بۆ بازاری هاوبەشی كۆن لەهەر ئاراستەیەك نزیكترە، بەدڵنیاییەوە یەكێتی ئەوروپا تائێستا ئەوەی سەلماندووە كە زیاتر لەوەی چاودێران چاوەروانیان دەكرد نەرمی پیشانداوە، و خەرجی دەستبەرداربوونی یۆرۆ و گەڕانەوە بۆ شێوازێكی كەمتر ناوەندگەرا زۆر دەبێت، نوسەر ئاماژە بەوە دەكات كە یەكێتی ئەوروپا دەكەوێتە ژێر كاریگەریەكی نەرێنی بۆماوەی چەند دەیەیەك بەبێ ئەوەی بەتەواوەتی هەڵوەشێتەوە، بەڵام بەدڵنیاییەوە پێش بینی ئەوە ناكات گەشە بكات، جارێكی تر هیوادارە هەڵە بێت.

كێشەی بەرنامە ئەتۆمیەكەی ئێران
مەبەستی سەرەكی لەرێككەوتنە ئەتۆمیەكەی ئێران بەلای نوسەرەوە بۆ ئەوەبوو كە تاران دووربخرێتەوە لە دەستكەوتنی چەكی ئەتۆمی و كاتی زیاتر بەدەست بهێندرێت بۆ ئەوەی بزانرێت ئایە دەتواندرێت ناكۆكیەكانی تری لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەگەری ئەوەیان هەیە كە كەم بكرێنەوە، ئەم هەنگاوە بووە جێگەی نەفرەتی ئیسرائیل و گروپەكانی پشتیوانی دەوڵەتی ئیسرائیل لەسەرتاسەری جیهان وەك ( یەكگرتووین دژی ئێرانێكی ئەتۆمی) هەروەها ( دامەزراوەی بەرگری لەدیموكراتیەت) و ئەوانەی هاوكاری دارایی دەدەنە پارتی كۆماری وەك شیڵدون ئەدڵسون، هەروەها عەرەبستانی سعودی و ژمارەیەك وڵاتی كەنداو.

بۆ بەدبەختی ئەم گروپانە توانیان سەرۆكی ئەمریكا رازی بكەن كە ئەو رێككەوتنە ئابڕووبەرە و، و سەرئەنجام سەرۆكیان رازیان كرد كە بیگۆڕێت بە سیاسەتێك كە ناوی ناوە سیاسەتی ئەوپەڕی فشار، نوسەر ئاماژە بەوە دەكات كە ڕوون نییه‌ كە ئایە ئیدارەی ئەمریكا ئەوەی دەیخوازێت بەدەستی دەهێنێت و سود لەو پرۆگرامە وەردەگرێت، یان چۆن دەتوانێت ئەوە چاك بكات كە باراك ئۆباما سەرۆكی پێشوو بەدەستی هێناوە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و جون بۆڵتن راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی و مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوە هەوڵ دەدەن ئێران لە خانەی سزاكان بهێڵنەوە بۆ ئەوەی بەلاوازی بمێنێتەوە و هەوڵیش دەدەن رێگری بكەن لەوەی پەیوەندیەكی سروشتی لەگەڵ  وڵاتانی تر بونیاد بنێت، ئەوەی نوسەری نیگەران كردووە ئەوەیە كە ئەوپەری فشار نابێتە هۆی  روخانی دەسەڵاتی ئێستا یان بەهێزبوونی دەنگی میانرەوەكانی ناو ئێران یان چارەسەربوونی هیچ ناكۆكیەكی نێوان تاران و واشنتۆن، بەڵكو  زۆرتر وادەردەكەوێت كە تاران هان بدات بۆ ئەوەی دەست بەپەرەپێدانی سیستمی ئەتۆمی بكاتەوە، و جارێكی تر هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی بدات، هەنگاوێك كە تائێستا نەیكردووە، كیم جون ئۆن لەكۆریای باكور كەسە نزیكەكانی خۆی و نەیارەكانی كوشت و دەوڵەتێكی پۆلیسی دڵڕه‌ق بەرێوەدەبات كەچی دەرفەتی چاوپێكەوتنی ترەمپی هەیە، كە وادەردەكەوێت ئەو دووانە كەوتبنە خۆشەویستی یەكتر، نوسەر پرسیاری ئەوە دەكات كە بۆچی كیم بەوجۆرە مامەڵە دەكات؟ وەڵامیش دەداتەوە چونكە كۆریای باكور خاوەنی چەكی ئەتۆمی پێشكەوتوویە.

پێچەوانەی ئەوە ئێران تەنها خاوەنی هێزێكی ئەتۆمی كوژاوەیە كە دەكرێت ئەگەر بیەوێت بۆمبی ئەتۆمی دروست بكات، بەڵام تائێستا ئەوەی نەكردووە، لەراستیدا تائێستا پابەندە بەرێككەوتنی ئەتۆمی و یەكێكیشە لەو وڵاتانەی كە پەیماننامەی رێگری لەبڵاوبونەوەی چەكی ئەتۆمی واژۆكردووە، واشنتۆن چۆن وەڵامی ئەو دان بەخۆداگرتنەی ئێران دەداتەوە؟ بە سزای زیاتر و هێرشی ئەلیكترۆنی  و هەرەشەی سەربازی و پێشنیاری ئاشكرای بەرپرسانی گەورەی ئەمریكا كە ئامانجی سەرەكی وڵاتەكەیان گۆڕینی سیستمی حوكمرانییه‌، تائێستاش واشنتۆن پەیوەندی دیبلۆماسی لەگەڵ تاران نییه‌ و هیچ كەناڵێكی پەیوەندی رێكخراویشی لەگەڵ نییه‌.

ئەگەر بڕیاری ئێران دەربارەی هاوكاری لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكان و دەستبەرداربوونی چەكی ئەتۆمی هیچ بەرهەمێكی نەبوو، جارێكی تر دەگەڕێینەوە بۆ رێگای جەنگ، چونكە سیاسی و رەخنەگرانی ئەمریكی چەندین دەیەیە باسی جەنگی خۆپارێزیان لە دژی ئێران كردووە، بۆیە ئەم بۆچوونە قۆناغ بەقۆناغ بۆتە شتێكی سروشتی لەناوەندە رۆشنبیریەكەی ئەمریكا، بەنمونە هەفتەی رابردوو ( رۆژنامەی واشنتۆن پۆست) لەژێر ناونیشیانێكدا بەناوی ترەمپ باوەری وانییه‌ كەكاتی شەری دژی ئێران گونجاو بێت، وەك ئەوەی كە تاكە شتێك گرنگ بێت كاتەكەیەتی.

نوسەر ناڵێت شەرٍ دژی ئێران كارێكە كە رزگاربوون لیًی نییه‌ و  دووبارە بیركردنەوە لەپرۆگرامی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا دەربارەی خۆرهه‌ڵاتی ناوەراست وا دەكات كە ئەگەری شەڕ هەنگاوێكی زیندووبێت، نوسەر پێی وایە شەر لەخۆرهه‌ڵاتی ناوەراست پێویست نییه‌ و ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا بەشێوەیەكی باش لەم چەند ساڵەی دوایدا لەشەر سەركەوتوونەبووە، نوسەر هیوادارە هەڵە بێت.

داڕووخانی هاوپەیمانییه‌تی ئەمریكی و ئاسیایی بەشێوەی قۆناغ بە قۆناغ
نوسەر پێی وایە ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا كار دەكات بۆ ئە‌وەی بەشێوەیەكی بەهێز لە ناوچەی ئاسیا و زەریای ئارام بوونی هەبێت بۆچی؟ بۆ ئەوەی رێگری لەچین بكات كە هەژموونی خۆی لە ئاسیا بسەپێنێت، بەجۆرێك ئەگەر چین پێگەیەك لەئاسیا دروست بكات كە نزیكترە لەویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا لەنیوە گۆی زەوی، واتا بەجۆرێك ئەگەر چین نەیاری لەناوچەكانی نزیكی خۆی نەبێت، ئەوە دەرفەتی ئەوەی بۆ دەرەخسێنێت ئازادانە لەسەرتاسەری جیهان پێگەی خۆی بەهێز بكات، وەك ئەوەی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا ئێستا دەیكات، ئەوەش هەوڵەكانی هاوپەیمانییه‌تی ئەمنی لەئەمریكای لاتینی لەخۆ دەگرێت لەلایەن چینەوە ئەوەش لەپێناوی ناچاركردنی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ ئەوەی گرنگی بەو ناوچانە بدات كە لەڕووی جوگرافیەوە لێی نزیكن.

لەڕووانگەی بیرۆكەییەوە پێویست بوونی ئەم ئەنجامە تارادەیەك ئاسانە هەروەك بیردۆزەی هاوسەنگی هێز پێشبینی كردووە یان بەواتایەكی وردتر بیردۆزەی هاوسەنگی هەڕەشەكان، ئەو وڵاتەی كە هێزی خۆی و خواستەكانی زیاد دەكات وا دەردەكەوێت كە هەرەشەیە بۆ سەر ئەوانی تر، ئەوە وادەكات لایەنی بەرامبەر هەوڵەكانی چر بكاتەوە بۆ بەرگریكردن و گەمارۆدانی دەستپێشخەری لایەنی بەرامبەر، كارێكی سەرسوڕهێنەر نییه‌ كە گەشەكردنی چین ببێتە هۆی دروست بوونی ترس لەلای ژمارەیەك لە وڵاتانی ئاسیا و زۆرینەیان وا لێبكات بەپەرۆشەوە لەبەردەوام بوونی پەیوەندی ئەمنی لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا بڕوانن،

بەڵام بەرێوەبردنی هاوپەیمانییه‌تی هاوسەنگی هێز لەئاسیا كارێكی ئاسان نییه‌، و ئیدارەی ترەمپ بۆ ئەو ئەركە ناگونجێت، هاوپەیمانی دژە چینی كردەیی نییه‌ و كارێكی فشەڵە چونكە:

 1 – ڕووبەرێكی فراوانی هەیە بەجۆرێك وڵاتانی جیاجیای ئاسیایی ئیغرا دەكات كە هەندێك لەكێشەكان پشتگوێ بخەن.
 2- ئەو وڵاتانە نایانەوێت پەیوەندیە ئابوریەكانیان لەگەڵ چین بخەنە بەردەم مەترسیەوە.
 3- هەندێكیان لەناو خۆیاندا كێشەی گەورەیان لەگەڵ یەكتر هەیە، ئەوەش پێویستی بەهاوپەیمانییه‌تی بەتوانا هەیە كە ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا دەتوانێت دابینی بكات ئەگەر سەركردەكانی بەگرنگی ئەو هاوپەیمانییه‌تیانە تێبگەن.

نوسەر دەڵێت بەداخەوە ترەمپ هەموو شتێكی بەهەڵە كرد رێككەوتنی هاوبەشیەتی تێپەراندنی زەریای ئارامی جێهێشت، كە دەتوانرا پێگەی ئەمریكا لەئاسیا بەهێز بكات و ئەو رێككەوتنە هاوكاری كۆریای باشور و ژاپۆن لەبواری بازرگانی دەكرد، لەبەرامبەردا كەوتە لاواندنەوەی هەڵە و سەرنەكەوتووی كۆریای باكور، هەروەها ئیدارەی كۆشكی سپی دەستیكرد بەپەیوەندی تەلەفۆنی نادۆستانە و جێگەی مشت و مڕ لەگەڵ ماڵكولم تیرنبوڵ سەرۆك وەزیرانی ئوسترالیا ئەوەش بووە هۆی ئاڵۆزبوونی پەیوەندیەكانی واشنتۆن لەگەڵ ئەو هاوپەیمانەكۆنەی.

نوسەر پێی وانییه‌ چین گرنگی بە فراوانخوازی لەهەرێمەكەدا بدات ( جگە لەو دوورگە پیشەسازیانەی لەدەریای باشوری چین دروستی كردوون) بەڵكو دەیەوێت پێگە و هەژمونی لەوڵاتانی دراوسێ هەبێت، كێ دەتوانێت سەرزەنشتی بكات؟ كام هێزی گەورە كە بەژمارەیەك هاوپەیمانی فەرمی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا دەور درابێت رێگە بەواشنتۆن دەدات هێزی دەریای و ئاسمانی لەنزیك خاكی چین بڵاوەپێ بكات؟

سەبارەت بەچین چارەسەری ئەو پرسە واتا دەرچوونی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاسیا ئەویش لەرێگەی شەڕێكەوە، بەڵام لەرێگەی رازیكردنی وڵاتانی تری ئاسیایی بەجۆرێك چین بانگەشە بۆ ئەوە بكات  كە ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی لاوازە و زوو زوو هەڵوێستەكانی دەگۆڕێت و باوەری پێ ناكرێت و پشتی پێ نابەسترێت، تا ئێستا ترەمپ و پۆمپیۆ یارمەتی چەسپاندنی ئەوە دەدەن بەدەر لە هەوڵێكی جدی بۆ دروستكردنی بەرەیەكی راستەقینە لەئاسیا كە پشت بەپەیوەندی دیبلۆماسی و ئابوری دەبەستێت بەقەدەر ئەوەی پشت بە بوونی هێزی سەربازی دەبەستێت، نیگەرانییه‌كی راستەقینە هەیە سەبارەت بە ئایندەی ماوە دوور سەبارەت بەهەڵوێستی ستراتیژی ئەمریكا لە ئاسیا، بەڵام نوسەر هیوا خوازە هەڵەبێت.

نوسەر بەوە كۆتایی پێدەهێنێت ژمارەیەك ئەگەری نیگەرانكەری تری باس نەكردووە وەك سەركەوتنی تاڵیبان لە ئەفغانستان و زیادبوونی كێشەی ئاوارەكان كە دەبنە پاڵنەری تێكەڵاوبوون بەدانیشتوان و و ئاڵۆزبوونی جەمسەربەندی سیاسی لەویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا تەنها بەهۆی ئەوەی كە كارەكان وادەردەكەون كە هەن ئەوە بەمانای ئەوەنایەت كە ئالۆز نابن، رەنگە هەڵەبێت هەر وەك پێشتر، ئەو بەو پەری سادەیەوە هیوادارە هیچ لەم پێشبینییه‌ خراپانە روونەدەن و سەركەوتوونەبن.