02:08 - 05/05/2019
كوشتنی نیوەی دانیشتوانی سەرزەوی ژیانی نیوەكەی تر باشتر دەكات؟
لەبەشێكی ژمارەیەك فیلمی مارفل كە بەناونیشانی " The Avengers: Infinity War" سانوسی بەهێز و زیرەك و شەرانی پرۆسەیەك دەكات بۆ دەستخستنی هەموو ئەوانەی كاریگەریان لەسەر گەردوون هەیە ( كات- بۆشایی ئاسمان- هێز- عەقڵ- روح- شوێن) هەموو ئەمانە دەخاتە ژێر دەستی خۆی، بۆئەوەی ببێتە خاوەنی هێزێكی ئەوتۆ كە هەموو شتێكی گەردوون كۆنترۆڵ بكات، لێرەوە سانوس ئەو هێزە بۆ كارەساتبارترین پلان لەمێژووی گەردووندا بەكاردەهێنێت كە یەكەم جار لەدوای تەقینەوە مێژوویەكەی 13 ملیار و 800 ساڵ پێش ئێستا، ئەویش لەناوبردنی نیوەی دانیشتوانی گۆی زەوی بۆ ئەوەی نیوەكەی تر بەئاشتی بژیەن.
بیانوی سانوس ئەوەیە كە زۆر بەڕوونی دەیخاتەڕوو لەیەكێك لەدیمەنەكاندا كاتێك دەڵێت، ژمارەی دانیشتوانی زەوی بەبێ كۆنترۆڵكردن زیاد دەكات، ئەوەش بەو واتایەدێت كە ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی لە بەرهەمەكانی زەوی زیاتر دەبێت، بەوەش ئاڵۆز و شەڕ دروست دەبێت لەسەر پێداویستیەكان و ئەوكاتەش هەموو مرۆڤایەتی دەكەوێتە جەنگەوە، دەشڵێت بەلێكدانەوەیەكی سادە دەتوانین بگەینە ئەو ئەنجامەی كە ئەمە كۆتایی ژیانە، سانوس دەڵێت لەوانەیە ئەو یەكەم كەس بێت ئەو راستە دەزانێت، هەروەها یەكەم كەسیشە توانای ئەوەی ئەو پلانە جێبەجێ بكات.
خێوی كۆتایی
ئەمە بۆچوونێكی ئەوپەڕی شێتانەیە، بەڵام باوەڕناكەیت كە چەند كەس لەسەرتاسەری جیهان باوەڕیان پێی هەیە، بەتایبەتیش لەم سەردەمەدا، لەراستیدا بۆچوونەكەی سانكوس تازەنیە، بۆ تێگەیشتن لێی پێویستە سەیری بەشی حەوتەم لەپەرتوكی بەناوبانگی ئابوری كە بەیەكێك لەبنەماكانی ئابوری سەردەم دادەنرێت " وتارێك دەربارەی بنەمای دانیشتوان و كاریگەری لەسەر پێشكەوتنی كۆمەڵگە كە ساڵی 1789 بڵاوكراوەتەوە و تێیدا تۆماس مالوس لێكۆڵەری ئینگلیزی بواری دانیشتوان و ئابوری سیاسی دەڵێت " پێم وایە ئێمە هەڵدەستین بەدوو گریمانەی دادپەروەرانە، یەكەمیان ئەوەیە كە مرۆڤ پێویستی سەرەكی بەخۆراك هەیە و دووەمیش ئەوەیە كە سۆز لەنێوان هەردوو رەگەزی نێر و مێ پێویستە، و بەو شێوەیەی ئێستا دەمێنێتەوە، بەوپێیەش من دەڵێم زیادبوونی دانیشتوانی زەوی زۆر زیاترە لەتوانای زەوی و گەشەی خۆراك، و گەشەی مرۆڤ ئەگەر كۆنترۆڵ نەكرێت ئەوە بەرێژەیی ئەندازەیی زیاد دەكات، بەڵام زیادبوونی سەرچاوەكانی خۆراك بەشێوەی ژمارەیی زیاد دەكەن، بە بەراوردێكی سادە باڵادەستبوونی یەكەم بەسەر دووەمدا دەبیندرێت، بۆیە بەپێی یاسای سروشتی مرۆڤایەتی پێویستە خۆراك بمێنێت بۆ مرۆڤه‌كان و پێویستە هەردوو تواناكە بپارێزێن، ئەمەش پێویستی بەچاودێری ورد و بەهێز بۆ گەشەی دانیشتوان هەیە.
لەبڕگەیەكی تردا مالوس دەڵێت تێپەراندنی ئەم یاسایە دەبێتە هۆی ئاڵۆزی گەورە لەسەر سەرچاوەكانی خۆراك، ئەمەش كاریگەری لەسەر توندوتیژی دەبێت، هەروەها دەبێتە هۆی هەژاری و برسیەتیش كۆتایی نایەت، لەگەڵ ئەوەشدا نەخۆشی بڵاودەبێتەوە و گەندەڵی كۆمەڵایەتی پەرەدەستێنێت، بۆچوونی مالوس و سانوس بەجۆرێكە كە لەلای هەندێك كەس پەسەندە، و پەرەسەندنی گەشەی دانیشتوان سروشتێكی فراوان بەخۆیەوە دەبینێت، وەك ئەوەی بڵێین زنجیرەی گەشەی دانیشتوان هەموو 25 ساڵێك بەم جۆرەیە 1 پاشان 2، 4، 8، 16، 32، 64 هەتاكۆتایی، ئەمەش هۆكاری زیادبوونی رێژەی نەوەخستنەوەیە، هەموو دایك و باوكێك ژمارەیەك منداڵ دەخەنەوە، بەڵام گەشەی سروشت بەوشێوەیە نیە بەڵكو رێژەیەكی پلە بەندیە، زنجیرەك سەرچاوەی سروشتی لەخۆ دەگرێت واتا بەم شێوەیە 1،2،3،4،5،6 و هەتاكۆتایی، لەهەمان كاتی دیاریكراودا.
وەك تێبینی دەكرێت جیاوازیەكی گەورە و ڕوون لەبەرزبونەوەی هەردوو تێكراكەدا هەیە، بەڵام رەنگە دووچاری شتێكی چاوەڕوان نەكرا و بیت كاتێك لەخولی 30 دا جیاوازیەكان دەبینیت، بەوپێیەی تێكرای گەشەی سەرچاوەكانی خۆراكی زەوی تەنها دەگاتە 30 ، چونكە بەرێكخراوی دەروات، بەڵام خولی زیادبوون لەهەمان قۆناغدا دەبێتە 2 ملیار مرۆڤ( واته یه‌كه‌ی خۆراك له زه‌وی ته‌نها له‌یه‌وه‌كه تا 30 به‌ڵام بۆ زیادبوونی مرۆڤ دوو ملیار جار به‌رامبه‌ر یه‌كه‌ی خۆراكه)، ئەمەش بۆشایەكی گەورە لەبەرهەمەكان دروست دەكات،بۆیە هیچ دەرفەتێك نیە و پێویستە كۆتایی جیهان قبوڵ بكەین، لەو سەردەمەی مالتوس ژیاوە ژمارەی دانیشتوانی زەوی نزیكەی 1 ملیار كەس بووە.
لێرەوە دەمانەوێت بۆچوونی مالتوس زیاتر ڕوون بكەینەوە كەكەمتر قوڵبۆتەوە، بەو واتایەی كە هەردوو تێكراكە بەشێوەی رەها بەرزنەبوونەوە، بەڵام بۆچوونەكە ئەوەیە ژمارەی دانیشتوان بەرزدەبێتەوە بۆ ئەوەی سنورێك بۆ برسیەتی و تێریەتی دابنرێت، ئەم دۆخە بەلای مالتوسەوە شتێكی فەرمی و بەردەوام و سەقامگیری كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیە، بەپێی یاساكانی مانەوە لەقۆتاغێكدا كە ژمارەی دانیشتوان دەگاتە ئەو ئاستە ڕوو دەدات، لەگەڵ هەرزیادبوونێكی بەرهەمی زەوی ژمارەی دانیشتوان بەزیاتر زیاد دەكات، بەوەش بەبەردەوامی هەمووان لەبەردەم مەترسیدان، و لەگەڵ هەر نەخۆشیەك یان گۆڕانی كەش و هەوا یان كێشەی سیاسی یان كۆمەڵایەتی، دەرفەتێك دەبن بۆ بڵاوبونەوەی برسییەتی.
پەتاتە چ پەیوەندیەكی بەسیاسەتەوە هەیە؟
هەڵەیەك كە سانوس تێی كەوتووە ئەوەیە كە كاتێك گوتویەتی ئەو تاكەكەسە كە خواستی ئەوەی هەیە پلانێكی شێتانە بۆ سنورداركردنی ژمارەی دانیشتوانی دابنێت، بەنمونە لەنێوان ساڵانی 1846-1851 ئێرلەندا ڕووبەڕووی برسیەتیەكی گەورەبۆوە، برسیەتی پەتاتە، ئەوەش بەهۆی بڵاوبونەوەی نەخۆشیەك لە كێڵگەكانی چاندنی پەتاتە و كاریگەری ئەم نەخۆشیە گەیشتە مەكسیك و پیرۆ، پەتاتە لەو كاتەدا خۆراكی سەرەكی گەلی ئێرلەندی بوو بەهۆی ئەوەوە برسیەتیەك بڵاوبۆوە كە نزیكەی یەك ملیۆن كەسی كوشت و یەك ملیۆن كەسی تریش كۆچی كرد بەوەش ئەو وڵاتە چواریەكی دانیشتوانەكەی لەدەستدا و ئەوەش بەیەكێك لە خراپترین كارەساتەكانی مێژوو دادەنرێت.
بەڵام لەكاتی بڵاوبونەوەی ئەو برسیەتیە چەند هۆكارێك پەیدابوون كە بوونە هۆی ئەوەی ورەیی گەلی ئێرلەندی بەرزبكەنەوە، لەوكاتەی ئەو وڵاتە لەژێر دەسەڵاتی ئیستعماری بەریتانیدا بوو، و نوێنەری بەریتانیا لەئێرلەندا چارلز تریفیلیان بوو، بڕیاریدا دەستوەردان لەكاروباری ناوخۆی ئێرلەندا نەكات و هیچ هاوكاریەكیشی پێشكەشی ئێرلەندا نەكرد، تەنانەت رێگەی گەیشتنی هاوكاریشی بۆ ئێرلەندا نەدا، و بەریتانیا ئێرلەندای بۆ چاندنی بەروبومی تری جگە لەپەتاتە بەكارهێنا كە بەنرخێكی كەم دەفرۆشرا و رەوانەی بەریتانیا دەكرا، هەروەها دوژمنایەتی ئاینیش لەنێوان ئێرلەندیەكان و بەریتانیەكاندا هەبوو.
ژمارەی ئێرلەندییەكان چەند ساڵێكی كەم پێش ئەو برسیەتیە بەشێوەیەكی بەرچاو زیادیكرد، ئەمەش وایكرد ژمارەیەك لەبیرمەندانی بەریتانیا بیر لەنزیكبوونەوەی كێشەی مالتوسی بكەنەوە، رەفتاری بەریتانیەكان بەرامبەر كێشەكە خۆی لە بڕیارەكانی " چارلز تریفیلیان" دا دەبیندەوە ئەویش ئەوكاتە رایگەیاند خوای گەورە كارەساتێكی بۆ ئێرلەندیەكان نارد بۆ ئەوەی وانەیەكیان فێربكات، لەبەر ئەوە پێویست ناكات هەوڵی كەمكردنەوەی ئەو كارەساتە بدرێت، راشیگەیاند شەڕی راستەقینە نابێت شەڕی جەستەیی بێت بۆ ڕووبەڕووبونەوەی برسیەتی بەڵكو پێویستە شەڕی ئەخلاقی بێت دژی مرۆڤە خۆپەرستەكان كە لەرێ لایانداوە، چارلز مەبەستی ئێرلەندیە نەخوێندەوارەكان بوو كە وەك وەحشی دەژیان بەپێی تێروانینی بەریتانیەكان، بۆیە نوێنەری بەریتانیا پێی وابوو شەری راستەقینە ئەوانن نەك برسیەتی كە رۆژانە منداڵەكانیان دەكوژێت، لەو كاتەدا جون میتشل وتەیەكی گوت كە دواتر بووە پەندێكی بەناوبانگی ئێرلەندیەكان تائێستاش ماوەتەوە ئەویش ئەوەیە " خوای گەورە نەخۆشیەكی كشتوكاڵی نارد و بەریتانیەكانیش برسیەتیان دروست كرد" لەمانگی ئایاری ساڵی 1997 تۆنی بلێر داوای لێبوردنی لەگەڵ ئێرلەندی كرد ئەمەش یەك داننانی فەرمی بەریتانیەكان بوو بەبوونی رۆڵیان لەبرسیەتیەكەی ئێرلەندا.
لەسەردەمی نوێدا جارێكی تر بۆچوونی ماتوسی سەری هەڵدایەوە لەكۆتایی شەستەكانی سەدەی رابردوو پەرتوكێكی لێكۆڵینەوەی گشتی بڵاوكرایەوە كە تێیدا پێشبینی كارەساتێكی نزیكی بەهۆی ژمارەی دانیشتوانەوە كردبوو، لەگەڵ پێشنیارەكانی ماتوسی كە پێشتر باسمان كرد، بەڵام لەگەڵ بوونی ئەم لوتكە چیایە هەرەشەیەدا پەرتویكێك بەناوی " بۆمبی دانیشتوان" كەلەلایەن شارەزایەكی بایەلۆجیەوە بەناوی " پۆل ئێرلچ لەزانكۆی ستانفورد بووە هۆكارێكی سەرەكی ئەم هێرشانە.
بۆمبی دانیشتوان
لەساڵی یەكەمی زاینیدا ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی نزیكەی 250 ملیۆن كەس بووە ( چارەگە ملیارێك) 1600 ساڵی پێویست بوو بۆ ئەوەی ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی بۆ نیو ملیار كەس بەرزبێتەوە، بەڵام زیادبوونەكانی تر بەهەمان قەبارە نەبوون، تەنها لەماوەی 100 ساڵدا ژمارەی دانیشتوان دوو ئەوەندە زیادیكرد و بووە یەك ملیار كەس، ئێمە ئێستا لەخاڵێكداین كە توماس مالتوس ئاشكرای كرد، لەم قۆناغەدا جیهانی تازە كرانەوەی بەخۆیەوە بینی و بەشێكی زۆر لە پەتاتە و گەنم و گەنمەشامی بەرهەم هێندرا بەراورد بەجیهانی كۆن، لەلایەكی ترەوە ژمارەیەكی زۆر لەدانیشتوانی گۆی زەوی كۆچیان كرد بۆ ئەمریكای باكور، بەوەش ئەو ناوچەیە كە ڕووبەرێكی فراوانی خاكی هەبوو لەگەڵ ژمارەیەكی كەمی دانیشتوان، لەهەمان كاتدا شۆرشی كشتوكاڵی لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئاسیا ڕوویدا هەموو ئەمانە بوونە هۆی زیادبوونی بەرهەمی خۆراك و بەوەش زیادبوونی لەدایك بوون.
لەم خاڵەدا زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان زیادبوونێكی گەورەی بەخۆیەوە بینی، بەجۆرێك بۆ ئەوەی ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی لەیەك ملیار كەسەوە بۆ دوو ملیار كەس بەرزبێتەوە تەنها 130 ساڵی پێویست بوو، ئەمەش دوای شۆرشی پیشەسازی كە رۆڵی لەپەرەپێدانی هۆكارەكانی گواستنەوە هەبوو، و بەهۆیەوە بەرهەمەكان بۆ هەموو شوێنێك دەگوازرانەوە، بەڵام زیادبوونی دوای ئەوەی ژمارەی دانیشتوان تەنها دوای 44 ساڵ روویدا بەجۆرێك لەساڵی 1974 ژمارەی دانیشتوانی جیهان بۆ چوار ملیار كەس بەرزبۆوە، سەردەمێك كەتێیدا شۆرشی مالتوسی نوێ سەری هەڵدا،كە كەمێك پێش ئێستا باسمان كرد، و دوای ئەوە زیادبوونی هەر ملیاركەسێك تەنها پێویستی بە 12 ساڵ هەبووە تاگەیشتە ئێستا كە ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی گەیشتۆتە 7 ملیار و 700 ملیۆن كەس.
ترسی نوێ لەزیادبوونی ناچاری ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی سەری هەڵدایەوە، بەجۆرێك هەندێك كەس پێشبینی دەكەن كە هەر ڕووبەڕووی برسیەتی دەبینەوە، ئەوەی مالتوس لە كتێبەكەیدا باسی كردووە، بەوپێیەی هەفتانە ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی بەشێوەیەكی ئاشكرا زیاد دەكات، و ئەگەر نەتوانین ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی كۆنترۆڵ بكەین، ئەوە برسیەتی و هەژاری و توندوتیژی بەهۆی كەمی بەرهەمی خۆراكەوە رووبەڕووی ژمارەیەك لەدانیشتوانی گۆی زەوی دەبێتەوە، لێرەوە پۆڵ ئێرلچ دەردەكەوێت كە لەبواری بایەلۆجی كاری دەكرد، بەڵام كاتێك سەردانی هندستانی كرد توشی شۆك بوو بە چری دانیشتوان لەو وڵاتەدا، و دوای ئەوە بەبەردەوامی لەشاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە هۆشداری دەدا لەوەی كە جیهان تەنها یەك یان دوو دەیەی تر لەبەردەم زۆر بوونی ژمارەی دانیشتوان خۆی رادەگرێت، و لەوكاتە بۆمبی دانیشتوان دەتەقێتەوە و هەموو شتێك كۆتایی پێدێت، و پێشبینی ئەوەشی كردووە كە بەریتانیا بەهاتنی ساڵی 2000 نامێنێت.
ئێرلش لەكتێبەكەیدا دەڵێت : شەڕ لەپێناوی پێدانی خۆراك بەو هەموو خەڵكە كۆتایی هات و لەحەفتاكاندا سەدان ملیۆن كەس برسی دەبن تا دەگاتە ئاستی لەبرسا مردن و بێبەش دەبن لەهەر پرۆژەیەكی گەشەپێدان، كێشەكە ئەوەیە هەمووان ئەو كاتە پێیان وابوو بەراست لەبەردەم كێشەی دانیشتوانداین، بۆیە ئەگەرچی پێشنیارەكانی ئیرلچ سادەبوون بەڵام قورس بوون، و تێیدا داوای كردبوو بەیاسا ئەو كەسانە ناچار بكرێن كە پابەندی سیاسەتی كەمكردنەوەی منداڵ بوون نابن، هەروەها سزای هەر دەستە و كۆمپانیا و خێزانێك بدرێت كە بانگەشە بۆ منداڵ خستنەوە بكات و دژی رێكارەكانی كەمكردنەوەی ژمارەی دانیشتوان بێت، لەگەڵ پێدانی پارە بەو كەسانەی هاوسەرگیری دەكەن، بەڵام بڕیار دەدەن كە منداڵ نەخەنەوە، و باجێكی زۆریش بخرێتە سەر ئەو خێزانانەی كە ژمارەی منداڵەكانیان لەو رێژەیە زیاترە كە یاسا دیاریكردووە، كار گەیشتە ئەوەی كە پێشنیار بكات مادەی كیمایی بكرێتە ناو ئاوی خواردنەوەوە بۆ ئەوەی توانای وەچەخستنەوە كەم بكاتەوە.
بۆچوونەكانی ئیرلیچ لەدەرەوەی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا و بەنزیكەی لەتەواوی جیهان بڵاوبۆوە، لەو قۆناغەدا هندستان پرۆسەی نەزۆكی لەناو ئافرەتان و پیاوان بڵاوكردەوە، لێرەدا باسی ملیۆنان حاڵەت دەكەین، زۆرینەشیان بڕیاری زۆرەملێ بوو، و بەشێكیشان بەهۆی بەڵێنی حكومەتەوە بوون بەپێدانی پارە و خانوو و زەوی بەسەر ئەو كەسانەی ئامادەن، تاقیكردنەوەیان لەسەر بكرێت، لەبەنگلادش ژمارەی ئەو كەسانەی كە نەزۆك كران گەیشتە 50 هەزار كەس، بەڵام لەچین سیاسەتی یەك منداڵی دەستی پێكرد، بەپێی ئەو سیاسەتەش بەیاسا جگە لەخستنەوەی یەك منداڵ قەدەغەكرا، ئەم یاسایانە بوونە هۆی ئەوەی كە لەباربردنی منداڵان زۆر زیادیكرد، بەتایبەتیش لەو كۆمەڵگایانەی كە منداڵی كوڕ لەمنداڵی كچ بەباشتر دەزانن، لەهەمان كاتدا كێشەیەكی تر دروست بوو ئەویش زیادبوونی جیاوازی نێوان ژمارەی پیاوان و ئافرەتان، بەجۆرێك لەبەرامبەر هەر 100 ئافرەتێك 117 پیاو هەیە، ئەوەش بووە هۆی جیاوازیەكی گەورە بەجۆرێك 30 ملیۆن پیاو هیچ ئافرەتێكی لەبەرامبەردا نەبوو، ئەمەش كاریگەری گەورەی كردە سەر ژێرخانی كۆمەڵایەتی وڵات، هەروەها كێشەكی تر دروست بوو كە ناونرا كێشەی ( 1، 2، 4) چونكە یاسای چین چاودێریكردنی دایك و باوك و باپیر و نەنكی سەپاندووە بەسەر تاكەكاندا، بەوەش یەك منداڵ كاتێك گەورە دەبێت چاودێریكردنی دایك و باوك و باپیر و نەنكی دەكەوێتە ئەستۆ، هەروەها چاودێریكردنی دایك و باوكی دایكیشی دەكەوێتە ئەستۆ ئەوەی خەرجیەكی زۆرە، و پێشبینی دەكرێت ژمارەی بەساڵاچووان كە لەساڵی 2013 دا 12% بووە بگاتە 34% لەساڵی 2050 دا.
7.6 ملیار هەڵەیە
بۆ ئەوەی هەناسەیەكی ئارام هەڵمژین، پاشان بازدانێكی كاتی بدەین بۆ سەردەمی ئێستامان، ئێمە ئێستا لەساڵی 2019 داین لەگەڵ ئەوەی ژمارەی دانیشتوانی جیهان 7 ملیار و 600 ملیۆن كەسی تێپەراندووە، ئەگەرچی هەریەك لە مالتوس و ئێرلچ و هیچ بیرمەندێكی تر پێشبینی ئەوەیان نەدەكرد كە بگەینە ئەو ژمارەیە لەم ساڵەدا، بەڵام هەموویان هەڵەبوون، ژمارەی دانیشتوان بەجۆرێك زیادیكرد، كە هەموو پێشبینیەكانی تێپەراند، و نەشبوینە دیلی دەستی برسیەتی، بەپێچەوانەوە ئێمە خۆراك بەسەر هەژارەكاندا دابەش دەكەین لەجەژنەكان و نەخۆشی جیاوازی ئەم سەردەمە قەڵەویە، ژمارەی برسیەكانی جیهان لەئەمرۆدا 800 ملیۆن كەسە، ژمارەیەكی زۆرە بەڵام كەمترین ژمارەیەك لەمێژوودا بەراورد بەژمارەی دانیشتوان، لەم خاڵەدا چەند كەسێك پرسیار دەربارەی هۆكاری ئەمە دەكەن، چ هەڵەیەكە كە مالتوس و ئیرلچ تێیكەوتوون؟
رۆناڵد بایلی لە كتێبەكەیدا بەناوی " كۆتایی ئەشكەنجەی داهاتوو" دەڵێت : (ناتوانن دەستبەرداری ئەو بۆچوونە سادەیە بن، بەڵام بەڕوونی دیارە كە هەڵەیە، ناوەرۆكەكەی خۆی لەوە دا دەبینێتەوە كە مرۆڤ ناتوانن دەستبەداری هەستی وەچەخستنەوە بێت) مالتوس دەڵێت كاتێك كۆمەڵێك كەروێشك لەكێڵگەیەكی كشتوكاڵی دیاریكراودابن و تێكرایی وەچەخستنەوەیان بەرزە بەراورد بە داهاتی زەویەكە، ئەوەش وا دەكات كە هیچ بوارێك نەمێنێتەوە، بەڵام مالتوس راستیەكی سادەی نەزانی ئەویش ئەوەیە كە ئێمە كەروێشك نین، بەڵام بۆچی ئێمە بەراورد بكرێین بە كەروێشك.
بەهۆی پیاوێكەوە كە ناوی" نورمان بورلوج" بووە و ئەندازیاری كشتوكاڵی و پرۆفیسۆرێكی ئەمریكیە كە ساڵی 1970 خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بەدەست هێنا، ئەم پیاوە بە باوكی شۆرشی سەوز دادەنرێت، ئەو بەزیرەكی خۆی لەشەستەكانی سەدەی رابردوو توانی داهێنانێكی مەترسیدار بكات، بەجۆرێك توانی گەنم بەماوەیەكی كەمتر بەرهەم بهێنێت و گوڵەگەنمەكانیش ژمارەیەكی زۆرتر دەنكی گەنمیان تێدابوو، بورلوج توانی چەندین جۆر گەنم بەرهەم بهێنێت كە بەرگەی دۆخی كەش و هەوای زۆر قورس بگرن، و بەرهەمیشیان چوار ئەوەندەی گەنمی ئاسایی بێت.
داهێنانی بورلوج بەخێرایی لە تەواوی وڵاتانی جیهان بڵاوبۆوە، بەنمونە لەهندستان لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان حكومەت بۆچوونی ئەو ئەندازیارە كشتوكاڵیەی ئەمریكای جێبەجێكرد، و بەهاوكاری تەكنەلۆجیای نوێ و هۆكارگەلێكی تر كە بوونە هۆی وەبەرهێنانی زیاتر لە كەرتی كشتوكاڵ و بازاردا و پێدانی قازانجی زیاتر بە جوتیاران، لەماوەی یەك دەیە تا دەیە و نیوێك هندستان توانی تەواوی پێداویستیەكانی خۆی لەگەنم بەرهەم بهێنێت، و دەستیكرد بە هەناردەكردنی.
ساڵی 1968 پولی بەرید لەهندستان هێمایەكی لەسەربوو كە جیاوازی بەرهەم هێنانی گەنمی لە نێوان ساڵی 1951 – 1968 پیشان دەدا، و هەروەها ئاهەنگیان بەبۆنەی شۆرشی گەنمەوە ساز دەكرد، ئەوەش ئەو ساڵە بوو كە ئیرلیچ كتێبەكەی خۆی بڵاوكردەوە بەناوی " بۆمبی دانیشتوان" تێیدا نوسی بووی كە هندستان هەرگیز بەهیچ رێگایەك ناتوانێت خۆراكی خۆی دابین بكات ئەوەش بەهۆی زیادبوونی خێرای ژمارەی دانیشتوان".
لەهەشتاكانی سەدەی رابردوو بول ئیرلش كە تا ئەوكاتەش باوەری بەبۆچوونەكانی خۆی بوو، بەڵام مامۆستایەكی بەرێوەبردنی كارگێری زانكۆی میرلاند ڕووبەڕووی كێشەیەكی گەورەی كردەوە كاتێك گرەوی لەگەڵ كرد لەسەر ئەوەی كە سەلەیەكی بچوكی خواردنیان دیاریكرد ئیرلش پێی وابوو نرخی خۆراكەكانی ئەو سەلەیە بەرزدەبێتەوە ئەوەش بەهۆی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان و كەمی بەرهەمی خۆراك بەڵام دوای 10 ساڵ و لەساڵی 1990 نرخی خۆراكەكانی ناو ئەو سەلەیە دابەزینی بەخۆیەوە بینی.
نورمان بورلوج نمونەی بۆچونێكە كە هەریەك لە سانوس و مالتوس و ئیرلیچ دركیان پێ نەكرد، ئەویش ئەوەیە كە سروشتی ئابوری یاریەك نیە ئەنجامەكەی بكاتە سفر، لەگەڵ ئەوەی سەرچاوە مرۆیەكان سنوردارن، بەڵام وابەستەی داهێنانی ئێمەی مرۆڤە نەك چەندیەتی، بەجۆرێك دەكرێت لەرێگەی داهێنانی نوێوە مامەڵە لەگەڵ سەرچاوە مرۆیەكانمان بكەین، دەرگای پێشكەوتن و خۆشگوزەرانی مرۆڤ بكەینەوە، تا ئەوكاتەی لەتەكنەلۆجیا قوڵتر دەبینەوە هەتا پەیوەندیەكانی نێوانمان بەردەوام بێت، بەرهەمی زیاترمان دەبێت وەك داهێنانەكەی بورلوج، هەموو مرۆڤێك كە لەم جیهانەدا زیاد دەبێت، تەنها دەم نیە بۆ خواردن و خواردنەوە بەڵكو عەقڵی هەیە كە دەتوانێت بیری پێ بكاتەوە.
لەلایەكی ترەوە مالتوس پێی وایە ژمارەی دانیشتوان بەپێی زیادبوونی سەرچاوە مرۆییەكان زیاد دەكات، بەڵام ئێمە ئەمە بەڕوونی نابینین، لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا پێچەوانەی ئەوە دەبیندرێت، بەجۆرێك تا ئاستی پێشكەوتنی وڵات و خۆشگوزەرانی دانیشتوانەكەی بەرزتر بێت رێژەی منداڵ خستنەوە كەمترە، لەراستیدا هێڵی ژمارەی دانیشتوان دوورە لە هێڵی گەشەی سەرچاوە مرۆیەسروشتیەكان، لەسەرەتای سەدەی رابردوودا تێكرایی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان نەرێنی بوو لە نزیكەی 2% ساڵانە بۆ 1،09% ساڵانە لەساڵی 2018، پێشبینی دەكەین لەساڵی 2050 دا بگاتە قۆناغی جێگیر، لەوكاتەدا ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی دەگاتە نزیكەی 10 ملیار كەس، و هەندێك كەس پێشبینی دەكەن هەرگیز ئەو ژمارەیە نەگاتە 12 ملیار كەس ( ئەگەر مرۆڤ مەریخ داگیرنەكات).\
تێبینیەكی گرنگ لەكۆتاییدا ئەوەیە چارەسەری كێشەی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان رەنگە لەرێگەی ئەوەوە نەبێت كە ژمارەی منداڵ كەم بخرێتەوە، سیاسەتی نەزۆككردنی ناچاری دەركەوت هیچ سودێكی نەبوو، بەڵكو چارەسەری سەرەكی وەك ئەوەی مایكل شریمر ئاماژەی بۆدەكات، نەهێشتنی هەژاریە لەرێگەی دامەزراندنی دەسەڵاتی دیموكراتی و بازرگانی ئازاد و خوێندەواركردنی ئافرەت و پێگەیاندنی لەڕووی ئابوریەوە، ئەوانەی بەبەردەوامی بانگەشە بۆ كوشتن دەكەن بەبەردەوامی تێروانیەكانیان هەڵەیە، رەنگە ئەوان بەبەردەوامی مامەڵە لەگەڵ هۆكارەكانی توند و تیژی بكەن، لەكاتێكدا بەبەردەوامی تۆمەت ئاراستەی چەند گەلێكی دیاریكراو دەكەن بەهۆی ئەوەی ئەوان هۆكاری زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانن، بەڵام بەپێی ئامارە ئابوریەكان كاتێك شۆرشی سەوز هات ئەو وڵاتانەی كە گەزۆر هەژار بوون و ژمارەی دانیشتوانیان بەرزبوو زیاتر گەشەیان كرد.
ئایە بەشێك دەمرێت بۆ ئەوەی بەشێك بمێنێتەوە؟
چەند ساڵێك پێش ئێستا فەرمانگەی خۆراك و دەرمان FDA پشتی بەجۆرێك لەماسی دەبەست كە زاناكان سەركەوتووبون لەدەستكاری جیناتەكانی لەیەكێك لەماسیە سەلەمونەكانی ئەتڵەسی لەرێگەی تەكنیكی CRISPER بەجۆرێكە ماسیە نوێكە قەبارەی زۆر گەورەتر بوو بەشێوەیەكی ئاشكرا هەستی پێدەكرا، و قەبارەی خستنە بازاریەوە دوو ئەوەندە لەقەبارەی ماسی بچوك خێراتربوو، ماسیە نوێكە خۆراكی كەمتری بەكاردەهێنا، و دەتواندرێت لەو كێڵگانەی نزیك شارەكانن بەخێوبكرێن، و تێچووی گواستنەوەیان كەمە، ئەمە تەنها نمونەیەكە تەكنەلۆجیا دەتوانێت یارمەتیمان بدات بۆ بەدیهێنانی پێشكەوتن، شۆرشەكەی كریسبەر رۆژ لەدوای رۆژ دەرگای نوێ دەكاتەوە، و دەچێتە ناو هەموو شتێكەوە لەسەرەتاوە بۆ خۆراك تا دەگاتە نەخۆشی، پێدەچێت ئەوە شۆرشی سەوزی داهاتوو بێت.
بەنمونە هیچ كەسێك پێشبینی ئەوەی نەدەكرد، ئێمە چارەسەری بەكتریا لەمادەی زیندووی دژەكەی بۆ نەخۆشی ئیفلیجی منداڵ و شێتی مانگا و نەخۆشی پێست و مەلاریا بدۆزینەوە، لەكتێبەكەیدا بەناوی " ئایە بەكتریا سەركەوت؟"
" هیو بنگتون" مامۆستای زانستی بەكتریا لەزانكۆی ئیردین دەڵێت: بۆچی مەترسیەكان بەبەردەوامی گەمارۆمان دەدەن، لەكاتێكدا مێژووی ئێمە لەگەڵ نەخۆشی چیرۆكی سەركەوتنە نەك تێكشكان؟ هەندێك كەس بۆچوونی زانستی كە لەسەر بنەمای تاقیكردنەوە هاتوونەتە گۆڕێ پشتگوێ دەخەن لەسەر بنەمای بڵاوكردنەوەی بۆچوونی بێ هیواكەر، ئێمە ناڵێین هیچ مەترسیەك نیە كە ڕووبەرووی جیهان بێتەوە، بەڵام دەڵێین هەندێك كەس تەنها بانگەشە بۆ لایەنە تاریك و خراپەكان دەكات، رەنگە راست بێت ئەگەر بڵێین بەداخەوە ئەمە هەواڵە بێئومێد كەرانە كڕیاری باشیان هەیە، رێك وەك بیردۆزی پلانگێری و درۆ و هەواڵی ناراست گرنگی پێدانی زۆری لەلای جمهور هەیە.
لەچەند ساڵی رابردوودا بانگەشەكانی مالتوسی بۆ زەوی جارێكی تر دەركەوتنەوە، ئەوە بەبەردەوامی لەكۆمەڵگەی مرۆڤایەتی دەمێنێتەوە تا ئەوكاتەی فشۆڵی هەبێت، و كەمتر باوەر بەمرۆڤ بكرێت، بانگەشەكەرانی ئەم بۆچوونە كێشەی گۆرانی كەش و هەوا و ناجێگری دۆخی ئابوری سەرەتای ساڵی 2008 یان قۆستەوە، كێشەگەلێك كە بەراستی مەترسیدار و شایستەی لێكۆڵینەوە و گرنگی پێدانە، بەڵام ئەم كێشانە بەكارهێندران بۆ پەرەپێدان بەچەند بۆچوونێكی مەترسدارانە لە بوونی 10 ملیار مرۆڤ و لەهەمان كاتدا پێشبینی هەڵە دەربارەی چارەسەری كارەساتەكان.
لەگەڵ ئەوەی مێژووی ئێمە لەگەڵ خۆراك ناراست بوونی ئەم بۆچوونەی سەلماند، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەلایەن زۆركەسەوە پێشوازی لەم بۆچوونە كرا، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە جیهان لەدۆخی نائومێدی دابوو، بێ ئومێدیەك كە رێگەی نەدەدا هەموو ئەو دەستكەوتانە ببینین كە لەماوەی 300 هەزار ساڵی مێژووی ئێمە لەسەر زەوی بەدەست هاتوون، لەگەڵ بوونی ئەم دۆخە بێ ئومێدیەدا مرۆڤ بڕوابوونی بەمرۆڤایەتی لەدەست دەدا، ئەوەش جارێكی تر رێگەی بەتێپەربوونی بۆچوونێكی زۆر مەترسیدار لەمێژووی مرۆڤایەتی دەدا، بۆچوونێك كە بەبەردەوامی ستەم كارەكان وەك بیانوی كوشتن لەژێر ناوی دادپەروەری بەكاریان دەهێنا، هەروەها لەژێر ناوی كاری چاكە بیانویان بۆ ئەشكەنجە دەهێنایەوە ئەوەی كە دەڵێت " كوشتنی هەندێك كەس بۆ ئەوەی ئەوانی تر بژیەن كێشە نیە".