04:03 - 28/04/2019
وەرزش لە ئەوروپا و جام ڕەش لە عێراق
پیاوانی سیاسی و پەرلەمانتارە عێراقیەكان (بە هەرێمی كوردستانیشەوە) و ئەوانەی كە پێگەیەكی كارگێڕیی باڵایان هەیە بە درێژایی رۆژەكانی هەفتە، یان قسە بۆ كەناڵەكان دەكەن، یان خەریكی دروستكردنی پەیوەندی سیاسی و كۆبوونەوەن، هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی دۆسیەی بەرامبەر دەكەن، یان لە ترسی بڵاو بوونەوەی دۆسیەكانیان هەر خەریك و سەرقاڵن و هەمیشە چاوەڕێن یەكێك پیایاندا هەڵبشاخێت، ئەوان زۆر حەزیان بەدەركەوتنی نێو میدیایەو تەنانەت هەندێكیان بەوانی تریان دەڵین (پیاوی سەرشاشە). ئەمانە بە هاوڕێكانی دیكەیان دەڵێن ناوێرن بچنە بەردەم كامێراو هیچیان پێ نیە.
زۆرینەی كەس و كارەكانیان (بەتایبەتی هاوسەرەكانیان) گلەیی ئەوە دەكەن زۆربەی كاتەكان تەلەفۆنی بە گوێوەیە و بە پاڕانەوەو لاڵانەوە قسە لەگەڵ سەرووی خۆی دەكات و بە توڕەبوون و سوكایەتیشەوە لەگەڵ خوارووی خۆی قسە دەكات، هەمیشە مۆن و گرژ، كاردانەوەكانی هیندە قورس و نالەبارن كە زۆرینەی ئەوانەی كاری لەگەڵ دەكەن ئەگەر لە ترسی نانبڕین و دوو رخستنەوەیان نەبێت لە كارەكەیان ئامادە نین كاری لەگەڵ بكەن. بەرپرسە عیراقیەكان ماوەی كاركردنیان ئەوەندە زۆرە تەنانەت كاتیان نەماوەتەوە بۆ ئەوانی دیكە، هەربۆیە كاتێك بەرپرسێك دەبینیت لەناو خەڵكدایە پێیان وایە شتیكی سەیری كردووە، لەهەمان كاتدا دەرئەنجامەكانی ئەو هەموو كارە چڕە هیشتا بەو شێوەیە نیەو تا دێت عێراق و كوردستانیش بەرەو دواوە دەچێت و پێشكەوتنی ئەو تۆی بە خۆیەوە نەبینیوە.
ئەوان كاریگەری قورسی دەرونی جەستەیی زۆیان لەسەرە و هەر ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی زۆرینەیان ڕوبەڕووی نەخۆشیە جەستەیی و دەرونیەكان ببنەوە، نەك هەر خۆیان بگرە ماڵ و منداڵەكانیشیان وەك پێویست ناتوانن سوودو چێژ لە ژیانی ئاسایی ببینن، زۆرینەیان تەنانەت لە پارێزەرەكانی خۆشیان دەترسن.
شارەزایان باس لەوە دەكەن سەرەڕای ئەو هەموو هەوڵ و ماندووبونانەی كە بەرپرسەكانی عێراق خستویانەتە سەرشانی خۆیان هێشتا دەستكەوتەكان وەك پێویست نین و بەرهەمی ئەوتۆیان نیە، هەندێك بە (ئاشی كەم هاڕ)ناویان دەبەن بەو واتایەی كە ئاشەكە هەرچەندە كاربكات و دەنگە دەنگ و ژاوەژاوەكانی زۆربێت بەڵام كاتێك بێتە سەر كۆكردنەوەی بەرهەمەكەی هێندەی ماندووبوون و سەرقاڵیەكە نەبێت، شارەزایان باس لەوەش دەكەن كاری ئەو جۆرە كەسانە وشك و بێ بەرهەم و ماندوو كەرە، نەك هەرجەستە بەڵكو رۆح و دەرونیشیان تێك دەشكێنێت.
بە توند وەرگرتنی بەرپرسیارێتی و ترسان لە چواردەورو لە ناڕەزایەتی كەسانی سەرەوە وا لە بەرپرسەكان دەكات زیاتر خۆیان بڕەتێنن و زیاد لە پێویستیش فشار بخەنە سەر ئەوانەی خواری خۆیان، كاری ئەو بەرپرسانە لەبەر ئەوەی بەیاسایەكی كار پێكراو ڕێكنەخراوە و جۆری میزاج و هەڵوێستی كەسەكان ڕۆڵ دەگێڕێت، بۆیە زۆرینەی كاتەكانی لەناو كێشەو گرفتەكانی ناو نوسینگەیەو لەماڵەوەش هەرخەریكی كێشەكانی ناو فەرمانگەكەیەتی و دواجاریش ماندوو بونێكی بێ بەرهەم و دوو دەستی بەتاڵ، ئەگەر پێشوازیش لە میوانەكانی بكات یان ئەوەیە بۆ كارێك دێنە لای یان ئەوەیە ئەو دەكەوێتە سەر قسەو باسی ناو فەرمانگەكەی، لەناو ئۆتۆمبێلی پارێزراوەوە بۆ ناو فەرمانگەو لەوێشەوە بۆ كۆبوونەوەو بەشداری لە كۆنفراس و دانیشتنی سیاسی، كاتێكیش بە خۆی دەزانێت لەبەر ئەوەی پێویستی بە پشووی دەرونی و جەستەیی هەیەو زۆریش ماندووە، هەربۆیە لە هاوڕێ و كەس و كارو هەموو ئەوانەی كە پێشتر پێكەوەبوون دابڕاوە، لێرەوە دەگەینە ئەو ڕاستیەی كە بەرپرسەكانی ئەم وڵاتە چەندە سەرقاڵی بێ بەرهەمن و دواجاریش سود لەو تەمەنە وەرناگرن كەلەبەر دەستیاندایە، بۆیە دەبینین زۆرینەیان زۆرترین كاریان كردووەو كەمترین بەرهەمیان هەبووە.
لە هەمان كاتدا ئەگەر سەرنجێكی بەرپرس و سەرۆكە بیانیەكان بدەین، دەبینین پێچەوانەی ئەمانەی لەمەڕ ئێمەن، بۆ نموونە (تۆنی بلێر) كاتێك سەرۆك وەزیرانی بەریتانیاش بوو هێشتا وازی لە ژەندنی ئامێری گیتار نەدەهێناو ڕۆژانە بەشێك لە كاتەكانی خۆی بۆ ئەو حەزە تایبەتەی خۆی تەرخان كردبوو، (مارگرێت تاتشەر) سەرۆك وەزیرانی پێشووی بەریتانیاش بە دەستی خۆی نان و خۆراكی دروست دەكرد و سفرەی دەڕازاندەوە و ڕێگەی نەدەدا بە هیچ شێوەیەك (شێف)ێك دروستی بكات و حازرخۆری بكات، ئەو هەمیشە جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە بە دەستەكانی خۆی خۆراك دروست بكات.
لە هەمان كاتدا ڕووسەكان شانازی بە سەرۆكەكەیانەوە(ڤلادیمێر پۆتن) دەكەن كە پیاوێكی وەرزشیەو خاوەنی یەكێك لە پشتوێنە بەرزەكانی هونەری بەرگریی و هاوڕێیەتی سەگ زۆر دەكات و مەلەوانێكی بەهێز و لە بواری (جۆدۆ)ش دا زۆر لێهاتووە، ئەو هەمیشە لە بیری تەندروستی خۆیدایە، وەك شارەزایان باسی دەكەن لە كاتی بڕیاردان و گۆڕانكاریەكاندا هەمیشە لەسەرخۆیەو بڕیاری پەلەی نیە، لە فڕۆكەوانیدا وێنەی نیەو ساڵی 2016 ش لە كاتێكدا ئاگرێكی گەورە لە دارستانەكانی وڵاتەكەیدا كەوتبوویەوە سواری هێلیكۆپتەرێك بوو بۆ كوژاندنەوەی ئاگرەكە چووەتە ئاسمان، سەرەڕای هەموو ئەمانەش هیوایەتی سەرەكی ئەو سەرۆكە ماسی گرتنە بە قولاپ.
سەرۆكی وڵاتی (چین)یش هەمیشە سەرقاڵی هەیە، بەرنامەی رۆژانەی (پیادەڕۆیی) و (مەلە) و (شاخڕەوی) و تەناتەت (تۆپی پێ)ی تێدایە.
سەرۆك وەزیرانی پێشووی تایلەند (ساماك سۆندرا فیج) دوای ئەوەی بوو بە سەرۆك وەزیرانیش وازی لە بەرنامەی خواردن دروستكردن نەهێنا لە سەر تەلەفزیۆنی وڵاتەكەی، لە كاتێكدا پلەو پۆستی لەوە گەورەتر نەبوو لە وڵاتەكەیدا، بۆ ئەو مەبەستە تا حەوت ساڵی دوای سەرۆكایەتیەكەشی هەر بەرنامەی خواردن دروستكردنی لەسەر تەلەفزیۆن و ڕادیۆی ولاتەكەی بڵاو دەكردەوە.
سەرەڕای ئەوەی دەوڵەتی ئەڵمانیا بە یەكێك لە دەوڵەتە جەنجاڵەكانی دونیا دێتە ئەژمار، بەڵام ئەوە ڕێگر نەبووە لەبەردەمی (ئەنگێڵامێركڵ)ی ژنە ڕاوێژكاری ئەو وڵاتەدا و بەردەوام خەریكی یاری تۆپی پێ دەبوو، وە هاندەرێكی سەرسەختی یانەی (بایەرمیوشن) بوو.
سەرۆكی ئێستەی ئەمەریكا (دۆناڵد ترامپ) سەرەڕای ئەوەی پیاوێكی بازرگانی دیارەو سەرۆكی وڵاتێكی زەبەلاحی وەك ویلایەتە یەكگرتەوەكانی ئەمەریكایە، رۆژانە یاری گۆڵف دەكات، هەرچی سەرۆكی پێشووی ئەو وڵاتەیە (باراك ئۆباما) حەزی لە سەمابوو لەگەڵ هاوسەرەكەی و ئەوەش سەدان جارلەبەردەم كامێراماندا ئەنجامی داوە، پێش لەویش جۆرج دەبلیوو بۆش حەزی لەوە بوو بە پەڕەشووت لە ئاسمانەوە خۆی فڕێ بداتە خوارەوە، ئەو كارەش پێویستی بە توانای جەستەیی و دەروونی بە هێز هەیە، كە هەموو كەس و بەتایبەتی سەرۆكەكان توانای ئەو جۆرە سەركێیشیانەیان نیە.
سەرچاوەكان باس لەوە دەكەن (رۆناڵد رێگان) سەرۆكی پێشوو تری ئەمەریكا ئەكتەری سینەمایی بوو، ئەو لە پەنجا فیلمی سینەماییدا ڕۆڵی هەبووەو لە ڕادیۆش سەرنجدەر(معلق) ی وەرزشی بووە، تەنانەت لەو بوارەدا نوكتەیەك دەگێڕێنەوە كە لە ساڵی 1984 كاتێك سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكایە مایكرۆفۆنێك دەچێتە بەردەستی و نازانێت كە راستەوخۆیەو قسەكانی پەخش دەكرێت، ئەویش لە خەیاڵی خۆیدا دەیەوێت تاقی بكاتەوە كە ئایا ئەو مایكرۆفۆنە كار دەكات و تۆماركردنەكەی باشە، لەبەر خۆیەوە بە دەنگێكی بەرز و حەماسی دەڵیت: هاوڵاتیانی ئەمەریكی خۆشەویست، دەمەوێت ئەوەتان پێ بڵێم كە ئەمڕۆ پرۆژە یاسایەكم واژۆ كرد كە ڕێگە دەدات یەكێتی سۆڤیەت بۆ هەتاهەتایە لەسەر زەوی بسڕینەوە، لە پێنج خولەكی داهاتوودا جێبەجێدەكرێت و ئەنجامەكە دەبینین) ئەم قسانە كاتێك بەڕاستەوخۆ پەخش بوو دوای پێنج خولەك هیچ لە دۆخەكە نەگۆڕا بووە جێگەی نوكتەو شارەزایان گوتیان كاریگەری بێژەری وەرزشی یەكەی لەسەر بووە.
بە پێی وتەی شارەزایان ئەو حەز و خولیایانەی سەركردە جیهانیەكان، بوەتە كاری رۆژانەیان و جێگەیان بۆ كردوەتەوە لەپەنای كاری بەڕیوەبردن و سەركردایەتی دا، بەڵام ئەگەر سەرنجێك لە بەرپرسە عەرەبی و عێراقی یەكان بدەین (بە هەرێمی كوردستانیشەوە بەو پێیەی كە هەرێم بە شێكی دانەبڕاوی عیراقە) ئەوا دەبینین كە ژیانی سەرۆكەكان یان ئەوەیە بێكارن و هەر خەریكی عەیش و نۆشن، یان لەناو كارەكانیاندا نەیانتوانییوە بایەخ بە تەندروستی خۆیان بدەن یان پشوویەكی تەندروست بدەن بۆ ئەوەی بتوانن كارەكانیان بە باشی ئەنجام بدەن و دووربن لە توندوتیژی و گرژبوون و دواجاریش ئاڵۆزی گەوەری لێنەكەوێتەوە.
شارەزایانە بواری تەندروستی باس لەوە دەكەن ماندوو حەسانەوەی بەبەرنامە، توانای كاركردن و بڕیاردەركردنی تەندروستی لێدەكەوێتەوە، مرۆڤ چالاك دەكات و دەیخاتە سەر بیركردنەوەی دروست، هاوكاری دەكات بۆ دەربازبوون لە كێشەو گرفتەكانی رۆژانەو دەبێتە پاڵپشتێكی زۆر باش بۆ كاروباری سیاسی و ئیداری و حكومی.
هەر بۆیە بەشێكی زۆر لە شارەزایان باس لەوە دەكەن بەشێك لەو كێشەو گرفتانەی كە ڕووی لە عێراق كردووە پەیوەندی راستەوخۆی بە گۆڕینی بۆچوون و تێڕوانینی بەرپرسەكانەوە هەیە، عیراق پێویستی بە بەرپرسانێك هەیە خەریكی ناشتنی گوڵ و گوڵزار بن، لەبری ئەوەی لە پشتی ئۆتۆمبێلی جام ڕەشەوە سەیری شەقامەكان بكەن، لەبری ئەوەی لەناو نوسینگەكانیان بە گرژیی مۆنیەوە دادەنیشن با بەپاسكیلەوە بچن و پرۆژكانیان بەسەر بكەنەوە، هەر ئەو شارەزایانە باس لەوەش دەكەن بەرپرسە باڵاكانی وڵاتان لە بیری تەندروستی خۆیاندان و ناهێڵن لاوازیی ڕویان لێبكات و عێراقیەكانیش ورگ بەردەدەنەوەو زۆرینەیان گیرۆدەی چەوری و بەرزی فشاری خوێن و شەركرەن، لەگەڵ ئەوەشدا بەردوام خەریكی گۆڕینی ئۆتۆمبێل و ژن هێنان وخواردنە چەورەكانن.
لای هەمووان ئاشكرایە كە سەردەمی نوێی وڵاتانی دونیا ڕووی لەو جۆرە بیركردنەوانەیەو پێویستی بە كەسایەتی تەندروست و ڕاقی و شارستانییە، تا بە شێوەی كرداریی لە هاوڵاتیانی وڵاتەكەی بگەیەنێت گرنگی بە تەندروستی خۆیان بدەن و ئەوەندەش پاشەڵی پاك بێت كە لە خەڵك نەترسێت و بتوانێت پیاسەیەكی ئێواران و پیادەڕەوییەكی چیاكان و مەلەیەكی ناو ڕوبارەكانیش بكات، ئەگەر خەڵك و بەرپرسەكانی ئەم وڵاتەش گەشتنە ئەو جۆرە بیركردنەوەیە دەگوترێت عێراق ڕووی لە خێرەو بەرەو باشتر بوون ڕۆشتووە.