02:53 - 27/04/2019
"كه‌سێكی ساغ هه‌زار ئاواتی هه‌یه، كه‌سێكی نه‌خۆش یه‌ك ئاواتی هه‌یه"
زۆرجار كه‌سێك نه‌خۆش ده‌كه‌وێت، كه‌سوكاره‌كه‌ی ئاماده‌ن
له پێناو چاككبوونه‌وه‌ی كه‌سه‌كه‌یاندا سه‌روه‌ت و سامانه‌كه‌یان له پێناودا دابنێنن.
هه‌ر له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا چه‌ندین كه‌سی ته‌ڵه‌كه‌باز ده‌رده‌كه‌ون كه به‌ناوی
ده‌رمان و چاره‌سه‌ره‌وه خه‌ڵكی ده‌ڕووتێننه‌وه. گه‌لی ئه‌مریكاش به‌و هه‌موو پێشكه‌وتنه‌وه له‌وه كه‌میان نه‌بووه كه به ناوی چاره‌سه‌ره‌وه بخه‌ڵه‌تێن.
زه‌یتی مار
له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی 19 چه‌مكی " زه‌یتی مار"
به‌ده‌ركه‌وت و ئاماژه به‌وه كرا كه ئه‌و ماده‌یه هیچ به‌هایه‌كی پزیشكی نییه،
به‌ڵام له بازاڕه‌كاندا به نرخێكی زۆر بۆ سه‌رجه‌م نه‌خۆشیه‌كان ده‌فرۆشرا. به
تێپه‌ڕبوونی كات ئه‌م ده‌رمانه ناوازه‌یه له فرۆشیارییه‌كانیه‌وه به‌جۆرێك خه‌ڵكی
تێگه‌ێنرا كه ئه‌م زه‌یته چاره‌سه‌ری هه‌موو نه‌خۆشییه‌كانه بۆ له زۆربه‌ی
وڵاتان ده‌ستكرا به فرۆشتنی. له سنووری سه‌ده‌ی 20هه‌مدا كۆمه‌ڵێك ته‌ڵه‌كه‌باز
و كڵاوچی هه‌ستان به ڕه‌وایه‌تیدان و و ساغكردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره زه‌یته له
بازاڕه‌كانی ئه‌مریكادا.
له‌و نێونده‌شدا وڵاتی ئه‌مریكا بێ به‌ش نه‌بوو له‌وه‌ی
عه‌وداڵی ئه‌م جۆره زه‌یته بن، بۆیه له كۆتایی سه‌ده‌ی 19 و به تایبه‌تی له‌نێوان
ساڵانی 1849-1882 زیاتر له 180 هه‌زار هاوڵاتی چینی له ئه‌مریكا به شوێن كار و
هه‌لی باشتر ده‌گه‌ڕان. به پێی سه‌رچاوه‌كان ئه‌و هاوڵاتیانه له ناوچه
كشتوكاڵییه‌كانی باشووری خۆرهه‌ڵاتی چینه‌وه هاتبوون بۆ ئه‌وه‌ی له بواری
درووستكردنی هێلی ئاسنین بۆ شه‌مه‌نده‌فه‌ر هاتبوون.
هه‌ر له‌گه‌ڵ گه‌یشتنی ئه‌وان بۆ ئه‌مریكا چینییه‌كان
بڵاویانكرده‌وه كه زه‌یتێكیان هه‌یه له مار درووست ده‌كرێت، به‌و ڕێگه‌ه‌وه
هیچ ئازارێك به له‌شته‌وه ناهێڵێت.
چیرۆكه‌كه‌ی
هه‌رله‌گه‌ڵ بڵاوبوونه‌وه‌ی ناوی زه‌یتی مار، هاوڵاتیه‌كی
ئه‌مریكی به‌ناوی(كلارك ستانڵی) كه نازناوی پادشای ماری زه‌نگۆڵه‌داری هه‌بوو. ئه‌و
له شاری ئه‌بیلین-ی ویلایه‌تی تكساس هه‌ستا به به‌كارهێنانی فێڵێك و له‌و ڕێگه‌یه‌وه
سه‌روه‌تێكی خه‌یاڵی پێكه‌وه نا. ئه‌و به ئه‌نقه‌ست ده‌ستی كرد به پڕوپاگه‌نده‌ی
ئه‌وه‌ی كه زه‌یتی مار نه‌خۆشیه‌كانی رۆماتیزم و سه‌رژان و ددان چاره‌سه‌ر ده‌كات.
بۆیه دواتر له‌ڕێگه‌ی پزیشكێكی خێڵی هۆبی له ویلایه‌تی ئه‌ریزۆنا ده‌ستی كرد به
درووستكردنی ئه‌و زه‌یته.
دامه‌زراندنی تاقیگه
كلارك ستانڵی هه‌ستا به دامه‌زراندنی چه‌ندین تاقیگه
بۆ درووستكردنی زه‌یتی مار له‌وانه‌ش ویلایه‌ته‌كانی ڕۆد ئایلند و ماساچۆتس، ورده
ورده به‌هۆی زۆری بانگه‌شه‌كانیه‌وه وایكرد كه خه‌ڵكی باوه‌ڕ بهێنن كه به‌ڵێ
ئه‌م ده‌رمانه توانایه‌كی سه‌رسوڕهێنه‌ری هه‌یه، ده‌توانێت وا له مرۆڤ بكات بۆ
ماوه‌یه‌كی زۆر نه‌خۆش نه‌كه‌وێت. ده‌گوترێت كه زۆربه‌ی رۆژانه‌كار(كرێكار)ی تاقیگه‌كان
ژماره‌یه‌كی زۆر ماری تۆپیوویان هاڕیووه بۆ ئه‌وه‌ی زه‌یتی ماریان ده‌ستبكه‌وێت.
ئاشكرا بوون
له ساڵی 1906 كۆنگرێسی ئه‌مریكا بڕیارێكی ده‌ركرد كه
خواردن و ده‌رمان، تێیدا هاتووه ده‌بێت ئه‌و خواردن و ده‌رمانانه‌ی ده‌خرێته بازاڕه‌وه،
ده‌بێت كه‌سانی به‌كارهێنه‌ر بپارێزێت. بۆیه له‌دوای بڕیاره‌كه‌وه ده‌ستكرا به
پشكین بۆ سه‌رجه‌م و خواردن و ده‌رمانه‌كان.
له ساڵی 1916 ئه‌فسانه‌ی زه‌یتی مار كۆتایی هات. له‌و
ساڵه‌دا به‌رپرسانی ئه‌مریكا هه‌ست به بردنی زه‌یته ماره‌كه‌ی كلارك ستانڵی بۆ
تاقیگه كه چه‌ندین ساڵ ئه‌مریكیه‌كان به‌كاریان هێنا. دواتر ده‌ركه‌وت كه ئه‌و
زه‌یته هیچ نییه جگه له زه‌یتی ئاسایی پیووی مانگا و بیبه‌ری سوور و زه‌یتی تورپنتین
و كافور.
به‌هۆی ئه‌و زیته‌وه كلارك ستانڵی سه‌روه‌ت و سامانێكی
زۆری به‌ده‌ستهێنا و بووه خاوه‌نی چه‌مكێكی تازه له زمان. به‌ڵام له بری
زیندانكردن و ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی سامانه‌كه‌ی، حكومه‌تی ئه‌مریكا بڕیاریاندا ته‌نیا
20 دۆلار سزای به‌سه‌ردا بسه‌پێنن.
