07:25 - 13/04/2019
نهێنیەكانی پاڵپشتی دراو لەزێڕوە بۆ دۆلار
ده‌گێڕنه‌وه یه‌كێك له‌و سه‌رۆك خێڵانه‌ی كه هێشتا پاره‌یان پێنه‌گه‌یشتووه گه‌شتێكی وڵاتانی ئه‌وروپا ده‌كات، له گه‌ڕانه‌وه‌دا باسی درووستبوونی پاره بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌ی ده‌گێڕێته‌وه:
پاره بۆته (خوا)یان به هۆی پاره ژماردنه‌وه (كوێر)بوون، كه‌سوكاری خۆیان جێ هێشتووه، منداڵ دایكی خۆی خستۆته پیرخانه‌وه، باوك ڕۆڵه‌كه‌ی بۆ به‌خێوناكرێت، كچه نازداره‌كانیان له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان ڕۆژ ده‌كه‌نه‌وه، مرۆڤ ناتوانێت به بێ پاره بخه‌وێت، گوو بكات و نان بخوات، پاره جگه له كاغه‌ز و كانزا هیچی دیكه نییه..ئەم تێكستە لە نێورۆمانی(زیخی ناو پێڵاو –نەبەرد فوئاد) دا مانا راستەقینەكانی پارەو بەهاكانیمان بۆ دەگێڕێتەوە.
توانا ئەمینی نوسەریش لەبارەی پارەوە دەڵێت (پێویست ناکات توێژەری فەلسەفە، کۆمەڵناس و پسپۆڕی ئابووری بیت، تا ئەم ڕستەیە بزانیت، کە هەر کەسێ پێی گوتی(پارە هەموو شتێکە) درۆ دەکات، هەر کەسێکیش پێی گوتی (پارە هیچ نیە) هەر درۆ دەکات.پارە ڕێک شتێکە لەنێوان ئەم دوو ڕستەیەدا.هەروەک چۆن زۆربەی پیاوان دەتوانن لەگەڵ ژنێکدا بن:کەر بێت، گێژبێت، گەمژەبێت، بەس جوان بێت... ژنانیش لەگەڵ پیاوێکدابن، ناشرین بێت، قل بێت، مانگابێت، بەس پارەی پێبێت، چونکە ژنان عاقڵن دەزانن پارە دەتوانێ جوانی و قۆزیەتی، پیاوەتی و شتی دیکەشی پێ بکڕدرێت.کەچی ڕۆژگارێکە تێی کەوتووین،کەشخەیی و بەژن و ڕوخساری (برات پیت) یان مێشکی (سوکرات) ت پێوەبێت، یەک دینار ناکات. ئینجا تۆ لەو هەوارەوە نەیەیت و بڵێی وانییە، ئەوەی ئینکاری ئەم حەقیقەتەی كرد، لەنێو فیلم و کتێبەوە گوێزت بۆ دەبژێرێت گوڵم... ئەگەر ئەم دوو دەستەواژەیە لەهەناوی كۆمەڵگەو ناخی مرۆڤایەتییەوە چووبێتە نێو ئەدەب و رۆمانەكانەوە ئەوا حەقە بپرسین پارە چییە؟
پارە چیە وا ئەوەندە كاریگەریی هەیە؟
پارە شتێكە بۆ كڕین یان بەدەست هێنانی شـتێك، یان جێبەجێكردنی خزمەتگوزارییەك بەكاردێت، هەرچی شتێك بتوانێت كارێك یان خزمەتگوزاریەكت بۆ فەراهەم بهێنێت دەكرێت پێی بگوترێت (پارە) بەو پێیەی كە سەردەمانێك شمەك گۆڕینەوە ئەو كارانەی كردووە كە ئێستە پارە دەیكات، هەندێك میللەت و وڵات زێڕ یان بەرد یاخود (تەن)ێك یان بۆ كڕین و فرۆشیبە هاكانیان بەكارهێناوە.
لە ڕوانگە ئابوریەكەیەوە پارە دو بەشە یەكێكیان راستەقینە(Real Money)یە وەك (لیرە)ی عوسمانی كە پێی گوتراوە(مەجیدی) و لە زۆربەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كاری پێكراوە، هەروەها روپیەی ئینگلیزی كە لە زێڕ دروستكراوە لە گەڵ روپیەی هیندی كە لەزیوو دروست كرابوو. هەرچی بەشی دووەمیشە كە پێی دەگوترێت پارەی تەقدیری و ژمارەیی (Account Money) ئەم جۆرەیان لەو پارانە پێكدێن كە بوونی راستەقینەیان نیەو تەنها كاغەزن، وەك هەموو ئەو پارانەی كە ئێستە لە دونیادا هەن.
پارە لە بەرامبەر شت ومەك دا:
بیهێنەرە بەچاوی خۆت، ئەگەر لە(دوورگە)یەكی دوورە دەست دا بیت و كەسی تێدا نەبێت و چەندین جۆر، بە ملیۆن (پارە)ی كاغەز و كانزایی(ئاسن)ت پێبێت. ئایا ئەو پارانە چ بەهایەكیان هەیە؟ ئایا پاروویەك نانت بۆ دەكات تا نەمریت لە براساندا؟ كراسێك، پاڵتۆیەكت پێدەكڕرێت تالە سەرما رەق نەبێتەوە؟ جوتە پێڵاوێكت بۆ دەكات تا بە پێی پەتی بەسەر داروبەرددا نەڕۆیت؟ ئەمپێرێك كارەبا دەكات تا بەتاریكی بەسەری نەبەێت؟ یەك خولەك قسەكردن بەمۆبایل دەكات تا لەمەترسیەكانی ژیان دوورت بخاتەوە؟ چەقۆیەكت دەست دەكەوێت بۆ خۆپاراستن لە هێرشەكانی چواردەوور و بەرگری لە خۆتی پێبكەیت؟... هیتر؟
كەواتە كاتێك پارە بایەخی هەیە كە لەبەرامبەردا شتێكت چنگ بخات، كەسێك یان لایەنێك هەبێت لێت وەربگرێت، هەردوولا ڕێك بن لەسەر ئەوەی ئەو پارەیە بایی- بەها و قیمەت-كەی ئەو شت و خزمەتگوزاریانە دەكات. بوونی دوو لایەنی (بەخشەر و وەرگر) دوو لایەنی سەرەكی بێ چەندو چوونی پارەن.
بەمانایەكی دیكە پارە (مانا)یەكی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوورییە، مرۆڤ و سنوور و یاساكان پێیان بەخشیووە، ئەم راستییە كاتێك هەست پێدەكەیت لە وڵاتەكەی خۆتەوە سەفەر دەكەیت بۆ وڵاتێكی دیكەو دەبینت ئەو پارەیەی وڵاتی خۆت نەك هەر بەهای خۆی نیە، بەڵكو بە گومان و دوودڵییەوە لێی دەڕوانن و ئەگەر بیانەوێت مامەڵەی پێوەبكەن كەمتر لە نرخی خۆیت بۆ ئەژمار دەكەن، یان لەنێو بانك و بازاڕەكاندا شوێنێكیان داناوە بۆ گۆڕینەوەی ئەو پارەیە بە پارەی ناوخۆیی، بۆ ئەوەی لەبەرامبەردا شمەكێكت پێبدەن یان خزمەت گوزارییەكت پێشكەش بكەن. كەواتە دەبێت بگوترێت كە پارە –مانا و تێگەیشتن و رێكەوتنە-.
پارە یەكلایی كەرەوەیە:
كاتێك نەخۆشیت و پێویستت بی پارەیە و ناتوانێت سەردانی پزیشك بكات، یان بچێتە لای دەرمانخانەیەك و پێداویستیەكان وەربگرێت، یان برسیتەو دەتەوێت گەدەت ئەوەندەی تر ئازارت نەدات و ناتوانێت پارچەیەك نانی وشكی دەست بخەیت، كاتێك لە شارێكی گەورەدایت و قوڕگت وشك بووە بۆ قومە ئاوێك و دەستت ناكەوێت، دەتەوێت بچیتە ئوتێلێك و لەژێر سایەی ئاسمانی سافدا رۆژ نەكەیتەوە، ئەوانەو هەزاران شتی دیكە پێویستیان بە بوونی پارە هەیە، پارەیەك تا زۆرترت پێبێت و زۆرتر بدەیت، زیاتر وەردەگریت و زیاتر خزمەت دەكرێیت، ئەمانە ئەو راستییەمان بۆ یەكلایی دەكەنەوە كە پارە، كێشەكان یەكلایی دەكاتەوە، پێداویستیەكان پڕ دەكاتەوە، ژیان ئاڵوگۆڕ پێدەكات و تەمەن بە مرۆڤ دەبەخشێتەوە.
ئەگەر ئەم حاڵەت بۆ تاكەكەس راست بێت ئەوا بۆ حكومەت و حیزب و رێكخراوەكان زۆر لەپێشترن، نەك هەر ئەوەندە بەڵكو بە بێ بوونی پارە هەرگیز چاویان بە دونیای رۆشن هەڵنایەت و لە دایك نابن.
جۆرەكانی پارە:
پارە چەند جۆرێكی هەیە:
1-پارەی كانزایی، كە زۆرینەیان لە كانزای ئاسن یان مس دروست كراون، نوسین یان وێنەو بەروار و دروشمیان لەسەر هەڵدەكۆڵرێت. هەندێكجاری دیكە پارەكە تەنها كانزایەكی وەك زێڕ و زیوەو لە شێوەی خاو دایە، یاخود شكڵ و شێوەی دیكەی بۆ دروست كراوە، وەك ئەو هەموو زێڕو زیوەی كە لە زێڕەنگەرەكاندا بەرچاو دەكەون.
2-پارەی كاغەز، كە بریتی یە لە پیشەسازی لۆكەی تایبەت و دوای چەند پرۆسەیەك و تێكەڵكردنی بە چەند مادەیەك دەبێتە كاغەزێكی تایبەتی و دواجار نوسن و هەڵۆكڵین و بابەتە هونەریەكانی دیكەی لەسەر دروست دەكرێت.
3-پارەی ئەلیكترۆنی، یان پارە بە ژمارە، بوونی ئەم پارەیە لە سەردەمی پێشكەوتن و جیهانی نوێی ئەنتەرنێتی و پێشكەوتنە بانكیەكانی دا هاتوەتە كایەوە. ئەم جۆرە پارەیە ئەگەر پاڵپشتی یاسایی بەهێزی هەبێت و متمانەی نێو دەوڵەتی هەبێت بە باشترین جۆری پارە دێتە ئەژمار لەبەر ئەوەی توانای هەڵگرتن و پارێزگاری لێكردنی ئاسانترە. ئەم جۆرە پارەیە رووی راستەقینەو بەرجەستە نیە، بەڵكو كۆمەڵێك رەمز و ژمارەیەو دەتوانێت مامەڵەی پێوە بكەیت و بۆ ئەو مەبەستەش لە نێو بانكەكان دا باج یان كارتێكی زیرەك بوونی هەیە كە پارێزراوە بە ناوو پاسۆردی تایبەتی خاوەنەكەیەوە.
4-پارەی بانكی: پارەی بانكی بەو پارەیە دەگوترێت كە لەسەر چەكێك دەنوسرێت و لەسەرجەم لقەكانی ئەو بانكە مامەڵەی پێوەدەكرێت، ئەگەر بانكێكیش لە ڕووی یاساییەوە كێشەی نەبێت و لەنێو بانكی مەركەزی جیهانی دا ناوی هەبێت و دانی پێدا نرابێت ئەوا لەسەرجەم بانكەكانی جیهاندا مامەڵەی پێدەكریت، ئەمە سەرەڕای ئەوە بانكەكانیش یاسای تایبەتی خۆیان هەیەو رێكخراوە.
جۆر یان هێزی پارە:
ئەوانەی كەشارەزای بواری –دراو- پارەن پییان وایە ئەو پارچە كاغەزە، یان ئەو پارچە كانزایەی كە مرۆڤ ناوی لێناوە پارە لە خودی خۆیاندا ئەو بایەخەیان نیە كە لەناو بازاڕو شوێنی مامەڵەو شوێن بازرگانیەكاندا بایەخ و كەسایەتییان هەیە، ئەگەر لە پێشوودا زۆرینەی پارەی هەموو دونیا لە زیڕ و زیوو دروست كرابێت ئەوا رێكەوتن نامەی (برتون ودز 1971)ی ئەمەریكا كۆتایی بەوە هێنا و ئیتر لەو بەروارەوە نوسین و جۆری پارەكە توانای كڕین دیاری دەكات، بەڵام بە پیی یاسایەكی نێو دەوڵەتی پشتگیریی مەعنەوی بۆ دروست دەكرێت، هەر بۆنموونە لە پارەی دۆلاری ئەمەریكی نوسراوە(legal tender) واتە هەركەسێك مامەڵە بەو دراوەوە نەكات كارێكی نایاسایی دەكات، یەكێك لە تایبەتمەندیەكانی پارە ئەوەیە كە حكومەت گوێی بە (كۆن و نوێ)ی پارەكەی خۆی نیە، هەر بۆ نموونە ئەگەر پارەیەك كۆن بووبێت حكومەت خۆی پارەی نوێ دەخاتەوە بەر بازاڕ.
هەر بەپێی یاسای دراوی وڵات دیاری دەكرێت توانای ئەو بڕە پارەیە چەندەو چی دەكات و لەبەرامبەر دراوەكانی دیكەدا بەچەند دەشكێنرێتەوە.
مێژووی پارە:
هەندێك لە شارەزایان باس لەوە دەكەن وشەی پارە یان دراو لە وشەی (پولس)ی فینقی یەوە هاتووە و هەندێكی دیكەش دەڵێن لەناوی شارێكی یۆنانیەوە هاتووە، لە هەمان كاتیشدا هەندێكی دیك باس لەوە دەكەن پارەی لە قوڕ دروستكراو لە سەردەمی حامورابی یەوە هەبووەو لە وڵاتی میزۆپۆتامیا دۆزراوەتەوە.
هەرچەندە لە زۆرینەی كۆمەڵگە سەرەتاییەكاندا مامەڵە بە گۆڕینەوەی شمەك بە شمەك كراوە، یان لە هەندێك وڵاتدا شمەكێك بایەخێكی گەورەی هەبووە و ئاڵوگۆڕی پێكردوو لەگەڵ شمەكی وڵاتێكی دیكە، بۆ نموونە لە ئێران (جۆ) و لە ئەفەریقا (شفرەی فیل) لە ئەمەریكا(مرواری) وەك پارە و دراوی بازرگانی كاریان پێكردووە، مێژووی نوسی یۆنانی بەناوبانگ هیرۆدۆت باس لەوە دەكات خەڵكی (لیدیا) یەكەمین میللەتێك بوون كە بە سكەی كانزایی (زیو) مامەڵەیان كردووە.
لە سەرەتای سەدەی حەڤدەیەم و تا سەدەی نۆزدیەم پاڵپشتی هەموو بازرگانیەكیان (زێڕ) بووە، هەرچی پارەیەكی كاغەزییان هەبوبێت دەبوو پاڵپشتی كرابێت بە زێڕ، واتە توانای دارایی كاغەزی وڵاتێك ئەوەندە دەبێت كە لە بانكی نێو دەوڵەتی رەسیدی (زێڕ)ی هەبێت. بەڵام لە سەردەمی ریتشاد نیكسۆنی ئەمەریكا بڕیارێك دەركرا كە ناوی لێنرا (رێكەوت نامەی برتوون وودز)، ئیدی ئەو بڕیارە گۆڕا بۆ بابەتێكی سیاسی گەورەو ئاستی دەوڵەمەندی و هەژاری و توانا ئابووریەكانی دیاری دەكرد.
رێكەوت نامەی برتوون وودز وپاڵپشتی زێڕ:
ساڵی 1944 رێكەوتن نامەی Bretton Woods ئەنجام دراو بووە هۆی ئەوەی زێڕ بكرێتەپاڵپشتی دراوی وڵاتان، بە پیی ئەو رێكەوتنە ئەگەر كەسێك بچوایەتە بانكێكی ئەمەریكی و بڕی (35) دۆلاری ببردایەتە بانك یەك (ئۆنسە- ounce) زێڕیان پێدەدا كە دەكاتە (28,349523125) گرام، ئەم بڕیارە زۆرینەی وڵاتان پێوەی پابەند بوون، بڕی 35 دۆلار بۆ ئەو بڕە زێڕە زۆر گونجاوو هەرزان دەكەوت، هەر بۆیە كەوتنە كڕین و پاشەكەوت كردنی پارەی ئەمەریكی (دۆلار)، لەبەر ئەوەی هەم هەڵگرتن و هاتوچۆپێكردنی ئاسانتر بوو، هەم بە ڕێژەیەكی زۆر لەبەر دەستدا بوو، دۆخی پاڵپشتی دراوی هەموو وڵاتانی جیهان بەو شێوەیە ڕۆشت تا حەفتاكانی سەدەی رابوردوو، لەناكاوێكدا ئەمەریكا جیهانی تووشی شۆك كرد، بە جۆرێك تا ئێستەش بەری نەداون، لەناكاو تاك لایەنە بڕیاری دا بانكەكانی ئەمەریكا بەهیچ شێوەیەك ئامادە نیە زێڕ بدات لە بەرامبەر 35 دۆلار دا و ئەو رێكەوتنە بە هەند وەرناگرێت.
وڵاتانی دونیا تووشی شۆك بوون و نەیانتوانی هیچ بڕیارێك بدەن لەبەر ئەوەی زۆرینەی سامانەكانیان كردبوویە دۆلار، دواتر میدیا و سیاسیەكان و دەزگا هەواڵگریەكان بڵاویان كردەوە هەر یەك پارچە كاغەزی دراوی ئەمەریكی كە خۆیان لێی دەنوسن (10 -100-500) دۆلار، خۆیان چاپی دەكەن و بۆ ئەوان تەنها (یەك سەنت)ی تێدەچێت، لەبەر ئەوەی دۆلار سەرجەم بازاڕ و بانكەكانی جیهانی گرتبوویەوە كەس نەیوێرا ئەو بابەتە بێنێتەوە بەر باس كە دۆلاری ئەمەریكی پاڵپشی (زێڕ)ی نیە، لەبەر ئەوەی لەكاتی شكستی دۆلاری ئەمەریكی دا ئەویش پشكی زیانی گەورەی بەردەكەوت، بەو مانایە دەهات ملیارەها دۆلاری پاشەكەوت كراویان دەبێتە كاغەزێكی بێمانا كە زۆر جار بە زمانە گشتیەكە پێی دەگوترێت –كاغەزی چنوورە- ئەو روداوە گەوریە ناونرا روداوی (نیكسۆن شۆك -Nixon shock) . هەركەس گومانی لەو چیرۆكە هەیە دەتوانێت لە گۆگڵ بنوسێت (Nixon shock) و ئیدی سەرجەم زانیاریەكان پشتڕاست دەكاتەوە.
هەربۆیە نیكسۆنی سەرۆكی ئەمەریكا لەو كاتەدا گوتی: دەبێت بەو شێوەیە یاریەكە بكەین كە خۆمان دەمانەوێت، ئەوانەش كەیاری دەكەن دەبێت بەو شێوەیە بێت كە بۆمان داناون و ئێمە دەمانەوێت)، گەرچی ئەم رووداوە گەورەیەی مێژووی دراو هەموو كەس نایزانێت بەڵام رووی راستەقینەی خۆی هەیەو لەو بارەیەشەوە، (پۆتین) ی سەرۆكی روسیا دەڵێت: ئەمەریكا دنیا دەدزێت!
شۆردنەوەی یان سپیکردنەوەی پارەی ڕەش چیە؟
یەكێك لەو كێشانەی بەردەوام یەخەی بازاڕی دراو دەگرێت و پارەدارەكان لێی تێدەگەن بریتییە لە سپێكردنەو پارەیە،
شارەزایان لەبارەی سپیكردنەوەی پارەو شێوازەكانیەوە دەڵێن:
بەکرداری ئاڵوگۆڕکردنی بڕە پارەی گەورە کە بە شیوازی نایاسایی پەیداکراوە، وە گۆڕینەوە یان تێکەڵکردنی لەگەڵ پارەیەک کە بەشێوازی یاسایی پەیداکرابێت کە بگونجێت بۆ ئاڵوگۆڕکردن و بەکارهێنانی لە چالاکییە بازرگانییە یاساییەکاندا دەگوترێت سپی کردنەوەی پارە.
وە هەروەها بە ناردنە دەرەوەی پارە بۆ دەرەوەی وڵات بەبێ هاتنە ناوەوەی شتومەک و کاڵا بەقەدەر بڕی پارە نێردراوەکە بۆ ناوەوەی وڵات و وەگەڕخستنی پارەکە بۆ سودی تاکە کەسی لەدەرەوەی وڵات دیسان دەچێتە قاڵبی سپیکردنەوەی پارە.
یـــان بە شاردنەوە و داپۆشینی ئەو سەرچاوانەی کە بڕەپارەیەکی گەورەی تێدا بەدەست هاتوە لە ڕێگا و سەرچاوەی نایاساییەوە، وە خستنەگەڕی ئەم پارە سەرچاوە نادیارە لە چالاکییە بازرگانییە یاسایەکاندا دەگوترێت سپیکردنەوەی پارە.
سپیکردنەوەی پارە بەیەکێک لە تاوانە گەورەکان دادەنرێت، کە سزای یاسایی قورسی هەیە، چونکە کاریگەری نەرێنی هەیە لەسەر ئابوری وڵات. بەتایبەت لەو وڵاتانەی کە ئەو کەسانەی هەڵدەستن بە سپیکردنەوەی پارە، توانا و دەسەڵاتی لە ڕادەبەدەریان هەیه بە مامەڵەکردن بەم پارە سپیکراوانەوەو، وە توانایان هەیە زۆر بە ئاسانی ئەم پارانە لە پڕۆژە گشتییەکاندا لە سودی خۆیان بخەنە گەڕ و زۆر بەئاسانی سەرچاوەکەی دەشارنەوە.
وە هەروەها ئەو دەسەڵاتەی کە هەیانە یارمەتیدەر دەبێت بۆ فراوانکردنی کارە نایاساییەکانیان و پەیداکردنی ئەم پارە نایاساییانە و بەکارهێنانی لە پڕۆژە و چالاکی بازرگانی یاسایی!
بــۆ سپیکردنەوەی پارەی نایاسایی هۆکاری جۆراوجۆر زۆرن، بەڵام باوترین هۆکار بۆ شاردنەوەی سەرچاوەی پارە نایاساییەکەو گۆڕینی بۆ پارەی یاسایی چەند ڕێگایەک هەن لەوانە:
١ـ بازرگانییە نایاساییەکان: کە بەبەناوبانگترین و کۆنترین سەرچاوەی نایاسایی دادەنرێت، وەک بازرگانی کردن بە مادەی هۆشبەر، فرۆشتنی چەکی بێ مۆڵەت، دەرمانی کواڵیتی خراپ، بازرگانی نایاسایی بەنەوت.
٢ـ بانک و دامودەزگا داراییەکان: هەندێک لە دامودەزگا داراییەکان پشکی شێریان بەردەکەوێت لە ئاسانکاری بۆ سپیکردنەوەی پارە، ئەویش بە پێدانی شێوازی یاسایی یان چەتری یاسایی بەپارە نایاساییەکە و گۆڕینی بۆ یاسایی یان ناردنەدەرەوەی پارە نایاساییەکە.
( هەرلەبەر ئەم هۆکارەیە پێویستە لە هەمو بانکێک بەشی امتپال هەبێت، بەڵام ئەگەر بڕیار بێت بانکێک پارە سپی بکاتەوە ئەوا لە دەسەڵاتی فەرمانبەری امتپال نیە، بەڵکو پەیوەندی بە ڕێکەوتنی بەڕێوەبەری لق و مودیر مفەوز و سەرۆکی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن هەیە، ئەمە جگە دەسەڵاتێکی گەورەی دەوڵەت لە پشت ئەم سپیکردنەوەوە دەبێت).
٣ـ پڕۆژەی وەبەرهێنانی خانوبەرە: زۆر جار بۆ سپیکردنەوەی پارەی نایاسایی ئەم پڕۆژانە بونیاد دەنرێن، کە یەکەی نیشتەجێ بون بەم سەرمایە نایاساییانە دروست دەکرێن، وە دواتر دەفرۆشرێنەوە یان دەدرێن بەکرێ، بەمەش پارە نایاساییەکە دەگۆڕردرێتەوە بە پارەی یاسایی.
٤. قەرز: بە فراوانترین هۆکاری سپیکردنەوەی پارە هەژماردەکرێت، ئەویش بە قەرزدانی پارە نایاساییەکە بەرامبەر بە سویەک، پاش ماوەیەک (کورت یان درێژ) پارەکە و سودەکەی دەست دەکەوێتەوە.
٥ـ تەکنەلۆژیا و ئینتەرنێت: بەتازەترین هۆکاری سپیکردنەوەی پارە دادەنرێت، کە پشت دەبەستێت بە ناردنە دەرەوەی پارە نایاساییەکە بە شێوازی پشک یان سەنەدات لەڕێگەی بەکارهێنانی پێگە ئەلکترونییەکانەوە.
لێرەدا پێویستە ئاماژە بەوە بکەین، کە هەر ڕێگایەک بەکاربهێنرێت بۆ سپیکردنەوەی پارە، هاوڵاتی ئاسایی ناتوانێت بیکات، بەڵکو لەڕێگای گروپی مافیاییەوە دەبێت کە لەهەمان کاتدا دەسەڵاتێکی گەورە لەپشت ئەو گروپانەوە هەیە.