11:09 - 03/04/2019
عه‌بدولعه‌زیز بوته‌فلیقه له شۆڕشگێره‌وه بۆ گه‌نده‌ڵكار
له پێناو ئازادبوونی گه‌لی جه‌زائیر له دژی داگیركاری
فه‌ره‌نسا ده‌جه‌نگا، سه‌ركردایه‌تی به‌رژه‌وه‌ندی نیشتیمانی ده‌كرد، به‌ڵام به‌هۆی
به‌رده‌وامبوونی له كورسی ده‌سه‌ڵات و ده‌ستبه‌ردارنه‌بوونی دوای چه‌ندین هه‌فته
له ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕین، عه‌بدولعه‌زیز بوته‌فلیقه كۆتایی به ده‌سه‌ڵاتی 20
ساڵه‌ی خۆی هێنا. سه‌رۆكی پێشووی جه‌زائیری ته‌مه‌ن 88 ساڵ به‌وه ناسرابوو كه سیاسیه‌كی
كارامه‌یه و فێلبازه، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ر خواستی گه‌لێكی ماف نه‌خوراودا هاته
سه‌ر چۆك و له كورسییه‌كه‌ی كه‌وته خواره‌وه.
ئه‌و له ساڵی 1999 ده‌سه‌ڵاتی گرته ده‌ست، پێشتر یه‌كێك
بووه له بچووكترین وه‌زیره‌كانی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتانی دونیا ئه‌وه‌ش كاتێك محه‌مه‌د
خه‌میستی یه‌كه‌مین وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی جه‌زائیر له پاش سه‌ربه‌خۆبوون، مرد. بوته‌فلیقه
له ساڵی 1963 شوێنی گرته‌وه. له چوار چێوه‌ی كاری دیپلۆماسیدا بوته‌فلیقه جه‌زائیری
كردبووه به بازنه‌یه‌ك كه پاڵپشتی له‌و گه‌لانه ده‌كرد كه داوای سه‌ربه‌خۆی و
ئازادی ده‌كه‌ن. له خولی 29می نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كاندا نوێنه‌رایه‌تی وڵاته‌كه‌ی
خۆیی ده‌كرد. له‌و خوله‌دا نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان به پێی بڕیاری 3236 دانی به
مافه‌كانی گه‌لی فه‌له‌ستین نا، له كاتێك 89 ده‌نگی به‌ڵێ و 8 نه‌خێر و 37 ڕێگری
له‌و بڕیاره هاته ئاراوه.
بوته‌فلیقه تاوه‌كو ساڵی 1979 و دوای مردی هواری
بومدین سه‌رۆكی جه‌زائیر، له پۆسته‌كه‌ی خۆی مایه‌وه، چونكه په‌یوه‌ندیه‌كی پته‌و
له نێوانیاندا هه‌بوو. ئەو شۆڕشگێڕەى ساڵى 1981 به تۆمه‌تی گه‌نده‌ڵی
جەزائیرى بەجێهێشت، چونكه تۆمەتبارکرا بەچەندین دۆسیەى گەندەڵێى لەنێوان ساڵانى 1965-1978 كه ده‌ستی هه‌بووه له دیارنه‌مانی شه‌ش
ملیۆن دیناری جه‌زائیری.
بوته‌فلیقه‌ی
سه‌رۆك
له ساڵی 1999
بوته‌فلیقه وه‌كو كاندیدێكی سه‌ربه‌خۆ ناوی خۆی بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی جه‌زائیر
تۆماركرد، چونكه هه‌مان سه‌رۆكی جه‌زائیر یامین زروال ده‌ستی له‌كار كێشابوویه‌وه.
به تۆمه‌تی ساخته‌كاری سه‌رجه‌م كاندیده‌كانی سه‌رۆكایه‌تی ده‌ستیان له هه‌ڵبژاردن
كێشایه‌وه، بۆیه وه‌كو تاقه كاندید مایه‌وه و له ژێر درووشمی" جه‌زائیر سه‌قامگیر
و ئارامه" سه‌رۆك به‌ڵێنیدا كه كۆتایی به توندوتیژی بهێنێت كاتێك له ئه‌نجامی
هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی ساڵی 1991ه‌وه ده‌ستی پێكردبوو، زۆرینه‌ی ده‌نگه‌كان بۆ
به‌ره‌ی ڕزگاری ئیسلامی بوو. ئه‌و قه‌یرانه‌ی جه‌زائیر وایكرد جه‌زائیر بڕی 300
ملیار دۆلار زیانی به‌ر بكه‌وێت. له خولی یه‌كه‌می سه‌رۆكایه‌تی توانی به
پاڵپشتی سوپا و حیزبی به‌ره‌ی ڕزگاری نیشتیمانی 79%ی ده‌نگه‌كان بۆ خۆی ده‌ستبه‌ر
بكات.
له نیسانی
ساڵی 2004 بوته‌فلیقه توانی له سه‌رۆكی پێشووی حكومه‌ت عه‌لی بن فلیس بباته‌وه
و ئه‌مجاره‌یان به ڕێژه‌ی 84.99% ده‌نگی جه‌ماوه‌ر به ده‌ست بهێنێت و عه‌لی بن
فلیس ته‌نیا 6.24 ده‌نگه‌كانی هێنا.
له نیسانی
2009 جارێكی دیكه خۆی كاندید كرده‌وه و به زۆرینه‌ی ده‌نگی 90.24% ده‌نگه‌كان
بۆ خۆی ده‌ستبه‌ر بكات. ئه‌وه‌ش له كاتێكدا ساڵی 2008 توانی ده‌ستوور هه‌موار
بكاته‌وه. بۆ ئه‌وه‌ی له دوو خول زیاتر بتوانێت كاندید بێت. ئه‌مه‌ش وایكرد كه
شه‌پۆلێك ڕه‌خنه‌ی لێبگیرێت. كه‌سانی نه‌یاری ئه‌م كاره‌یان به‌وه لێكدایه‌وه
بوته‌فلیقه ده‌یه‌وێت تاوه‌كو له ژیان ماوه سه‌رۆك بێت و نایه‌وێت چاكسازی له
دیموكراتی وڵاته‌كه‌ی بكات.
به‌رژه‌وه‌ندی
نیشتیمانی
له ئه‌یلولی 1999
توانی ڕیفراندۆمێك بكات بۆ ئه‌وه‌ی یاسایی پاراستنی مه‌ده‌نیه‌ت به‌رێته سه‌ر،
دوای سه‌ركه‌وتنی توانی نزیكه‌ی شه‌ش هه‌زار چه‌كداری ئیسلامی ئازاد بكات و له
ساڵی 2005یش له ژێر رۆشنایی" ڕێكه‌وتننامه‌ی ئاشتی و به‌رژه‌وه‌ندی"
توانی هانی ده‌نگده‌ره‌كان بدات، دواتریش بووه هۆی ئه‌وه‌ی دوو هه‌زار چه‌كداری
ئیسلامی تێكه‌ڵ به كۆمه‌ڵگه‌ی جه‌زائیر بكاته‌وه و به‌ومه‌رجه‌ی ده‌ستبه‌رداری
چه‌كداری بن. كۆمه‌ڵانی نێوده‌وڵه‌تی پاڵپشتی جه‌زائیر بوون، جگه له ڕێكخراوه‌كانی
مافی مرۆڤ كه داوایان ده‌كرد چاره‌نووسی ئه‌و كه‌سانه بزانن كه له كاتی قه‌یرانه‌كانی
جه‌زائیر ساڵی 1990 دیار نه‌ماون.
ساڵانی نه‌خۆش
كه‌وتن
له 26ی
تشرینی دووه‌می 2005 بوته‌فلیقه تووشی تێكچوونی باری ته‌ندروستی بوو، له‌وێوه ڕه‌وانه‌ی
نه‌خۆشخانه‌ی سه‌ربازی فه‌ره‌نسی"ڤال دۆگراس" كرا و له‌وێ بۆ ماوه‌ی
مانگێك و پێنج رۆژ مایه‌وه، به پێی لێدوانی به‌رپرسانی جه‌زائیر له‌و ماوه‌یه
نه‌شته‌گه‌ری گه‌ده‌ی بۆ كراوه.
له 27ی
نیسانی 2013 بوته‌فلیقه جه‌ڵته‌ی مێشك لێیدا دیسان گواسترایه‌وه بۆ هه‌مان نه‌خۆشخانه.
تاوه‌كو 16ی ته‌مموزی 2013 نه‌گه‌ڕایه‌وه، كاتێك گه‌ڕایه‌وه میدیاكان ئه‌ویان له‌سه‌ر
كورسی كه‌مئه‌ندامی پیشانی خه‌ڵكیدا. له كاتی نه‌بوونی سه‌رۆكدا به پێی مادده‌ی
ده‌ستوری 80ی وڵاتی جه‌زائیر كه‌سانی دیكه پۆسته‌كه‌یان به‌ڕێوه ده‌برد. دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی
خه‌ڵكانێكی زۆر گومانی ئه‌وه‌یان هه‌بوو وه‌كو جاران بتوانێت ده‌سه‌ڵاتی خۆی وه‌كو
سه‌رۆكی وڵات و فه‌رمانده‌ی هێزه چه‌كداره‌كان پیاده بكات.
دیسان جارێكی
دیكه بۆ جاری چواره‌م ساڵی 2014 خۆی كاندیدكرده‌وه و توانی ئه‌مجاره‌یان 83.53%
ده‌نگه‌كان بۆ خۆی مسۆگه‌ر بكات. له شوباتی ساڵی 2016 په‌رله‌مانی جه‌زائیر جارێكی
دیكه به پاڵپشتی هه‌ردوو حیزبی به‌ره‌ی نیشتیمانی و كۆمه‌ڵه‌ی نیشتیمانی دیموكراتی
ده‌ستوریان هه‌موار كرده‌وه بۆ ئه‌وه‌ی بوته‌فلیقه بتوانێت بۆ جاری پێنجه‌م و
ساڵی 2019 خۆی بۆ پۆستی سه‌رۆك كۆمار كاندید بكات.
سه‌ره‌تای چالاكی
نیشتیمانی
عه‌بدولعه‌زیز
بوته‌فلیقه له 2ی ئازاری 1937 له دایباب(دایك و باوك)ێكی جه‌زائیری له شاری وه‌جده‌ی
مه‌غربی له دایكبووه، له كاتێكدا ژماره‌یه‌كی زۆر ڕه‌وه‌ندی جه‌زائیری له‌وێ ده‌ژیان.
له شاری وه‌جدی گه‌وره‌بوو و خوێندنی ته‌واوكرد. له ساڵی 1956 ده‌ستی له خوێندن
هه‌ڵگرت و له ته‌مه‌نی 19 ساڵیدا په‌یوه‌ندی كرد به سوپای ئازادیخوازی
نیشتیمانیه‌وه، له خزمه‌تی سه‌ربازیدا وه‌كو پاسه‌وانی سنووری نێوان جه‌زائیر و
مالی خزمه‌تی ده‌كرد. زۆرێك له‌وانه‌ی له‌گه‌ڵی بوون به‌نازناوی جه‌نگی" عه‌بدولقادر
مالی" بانگیان ده‌كرد.
له ساڵی 1961
سه‌رۆك ئه‌ركانی سوپای به‌ره‌ی ئازادیخوازی نیشیمانی هواری بومدین، ئه‌وی بۆ چالاكییه‌كی
نهێنی له قه‌ڵای ئه‌ولنوا نارد، بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ركرده‌یه‌ی شۆڕشی پێنج كه زیندان
بوو، ڕازی بكات په‌یوه‌ندی به سه‌ربازگه‌كه‌ی بومدینه‌وه بكات. چونكه ئه‌وكاته
ئه‌وان دژی حكومه‌تی جه‌زائیری به سه‌ركردایه‌تی یوسف بن خده بوون. بۆیه ئه‌وانیش
هاتن خۆیان به لایه‌نگری ئه‌حمه‌د بن بله ته‌رخانكرد.
له سوپاوه
بۆ سیاسه‌ت
دوای ئه‌وه‌ی ساڵی 1962 وڵاتی جه‌زائیر سه‌ربه‌خۆی به‌ده‌ستهێنا،
عه‌بدولعه‌زیز بوته‌فلیقه پله‌ی ڕائدی له سوپا هه‌بوو. توانی په‌یوه‌ندی بكاته
حكومه‌ته‌وه و بچێته ناو حكومه‌ته‌كه‌ی بن بله‌وه پۆستی گه‌نجان و وه‌رزش و گه‌شتیاری
له ته‌مه‌نی 25 ساڵی وه‌رگرت.
دوای چه‌ند مانگێگ توانی له ته‌مه‌نی 26 ساڵیدا
ببێته وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی جه‌زائیر. لە19ى حوزەیرانى 1965دا چالاکانە بەشداریکرد
لە کودەتاکەى هەوارى بومدیەن بەسەر سەرۆکى ئەو کاتى جەزائیر (ئەحمەد بن بلە)دا و
پاشان بووە ئەندامى ئەنجومەنى باڵاى شۆڕش بەسەرۆکایەتى هەوارى بومدیەن، ئەو کودەتایە
بە (راستکردنەوەى شۆڕش) ناسراو یادەکەشى بووە پشووى فەرمیى لەوڵاتدا تا چەند ساڵێکیش
دواى دەستبەکاربوونى بوتەفلیقە وەک سەرۆکى جەزائیر لە 2003دا، وەک پشووى فەرمیى هەڵوەشێنرایەوە.
بەو پێیەى پەیوەندیەکى
زۆر توندوتۆڵى لەگەڵ بومدیەن هەبوو، لەکاتى مردنى بومدیەندا، وتەى ماڵئاوایى بوتەفلیقە
خوێندیەوە، بەڵام کە بووە سەرۆکى جەزائیر، تەواوى تواناى خۆى خستەگەڕ تا هەموو کاریگەرییەکانى
بومدیەن لەسیاسەتى وڵاتدا بسڕێتەوە.
له 18ی حوزیرانی
1965 بن بله بڕیاریدا ئه‌و له وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه دوور بخاته‌وه، كوده‌تایه‌كی
سه‌ربازی له‌لایه‌ن هواری بومدینی وه‌زیری به‌رگری ئه‌وكاته ئه‌نجامدرا، دوای كه‌متر
له 24ی كاتژمێر عه‌بدولعه‌زیز بوته‌فلیقه گه‌ڕایه‌وه سه‌ر پۆستی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی
وڵات.
ساڵانی
دوورخستنه‌وه
پاش مردنی سه‌رۆكی
جه‌زائیر هواری بومیدن ساڵی 1978 شازلی بن جدید سه‌رۆكایه‌تی وڵاتی گرته ده‌ست.
بوته‌فلیقه تووشی گێچه‌ڵبوو له‌گه‌ڵ حكومه‌تی جه‌زائیر، ساڵی 1979 له پۆستی وه‌زیری
ده‌ره‌وه دوورخرایه‌وه. ساڵی 1981 له لیژنه‌ی ناوه‌ندی حیزبی به‌ره‌ی ئازادیخوازی
نیشتیمانی دوورخرایه‌وه و خێزانه‌كه‌یشی له ڤیلاكه‌ی ده‌كرا، چونكه موڵكی ده‌وڵه‌تبوو.
له هه‌مان ساڵدا بۆ ماوه‌ی شه‌ش ساڵ له جه‌زائیر ده‌رچوو.
له 8ی ئابی
1983 ئه‌نجومه‌نی لێپیچینه‌وه ئه‌ویان سزدا چونكه پاره‌ی وڵاتی به هه‌ده‌رداوه
و بڕه‌كه‌ی نزیكه‌ی شه‌ش ملیۆن دیناری جه‌زائیری به هه‌ده‌رداوه.
دوای شه‌ش ساڵ
له هاتووچۆ له نێوان وڵاتانی كه‌نداو، و پایته‌خته‌كانی ئه‌وروپا به تایبه‌تی
له ئیمارات بوو له‌وێ ڕاوێژكاری شێخ زاید بن سوڵتان ئال نیهان بوو، ساڵی 1987 گه‌ڕایه‌وه
بۆ جه‌زائیر و سه‌رۆك وڵات شازلی بن جه‌دید به‌ڵێنی دا ده‌ستگیری نه‌كات. له كۆنگره‌ی
شه‌شه‌می حیزبی به‌ره‌ی ئازادیخوازی نیشتیمانی ساڵی 1989 به‌شداربوو، له‌وێ دیسان
وه‌كو ئه‌ندامی لیژنه‌ی مه‌ركه‌زی هه‌ڵبژێردرا.
دوای ئه‌وه‌ی
له سه‌ره‌تای نه‌وه‌ته‌كاندا شازلی بن جه‌دید ده‌ستی له‌كاركێشایه‌وه و ساڵی 1992 پۆستی ڕاوێژكاری وه‌زیری ئه‌نجومه‌نی
باڵای جه‌زائیری داواكرد له‌گه‌ڵ نێرده‌ی جه‌زائیر بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووكان هه‌ردوو
داخوازییه‌كه‌ی ڕه‌تكرایه‌وه. هه‌روه‌ها ساڵی 1994یش داوایكرد ببێته سه‌رۆكی
وڵات به‌ڵام داواكه‌ی دیسان ڕه‌تكرایه‌وه تاوه‌كو ساڵی 1999 بوو به سه‌رۆك. بوته‌فلیقه
تاوه‌كو ئێستا هاوسه‌رگیری نه‌كردووه بۆیه وه‌جاخ كوێره‌وه هیچ مناڵێكی له
دوای خۆی به جێنه‌هیشتووه بۆ ئه‌وه‌ی چاو له پۆستی سیاسی وڵات بكا، ئه‌وه‌ش
خۆشبه‌ختی گه‌لی جه‌زائیره.