05:57 - 27/03/2019
ئاینەكان چۆن دەڕواننە ماڵ و سامان
ئاینەكان بۆچوونی جیاوازیان هەیە لەبارەی ماڵ و سامانەوە، هەڵوێستی جیاوازیان لەو بارەیەوە هەیەو هەریەكەشیان شێوازی خۆیان هەیە بۆ كۆكردنەوەو سەرفكردنی. هەر ئاینێك بنەمای تایبەتی خۆی هەیە بۆ مامەڵە كردن لەگەڵ ماڵ و سامان دا، هەندێكیان دەچنە ریزی فەرمان و بەشێكیشیان دەچنە ریزی خۆبەخشی و كاری خێرخوازییەوە.
كاتێكیش كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی پێش دەكەوێت، خوێندنەوە بۆ بابەتە داراییەكانیش لە هەناوی ئاینەكانەوە گۆڕانكاری بەسەردا دێت، گۆڕانكاریەكان لە (سەربڕین)ی بەردەم (بت)ەكان و لە نێو پەرستگا كۆنەكانەوەدەست پێدەكات، تادەگاتە رێكخراوە مۆدێرنەكانی ئەم سەردەمە، هەمووشیان لە دەوری یەك بابەت كۆبوونەتەوە ئەویش بریتیە لە كاری خێری و پێدان و بەخشینی ماڵ و سامانە لە لایەن ئایندارەكانەوە.
ئایا كۆكردنەوەو زۆركردنی پارە خێرە؟
بە پێی سەرچاوەكان هیچ ئاینێك پێش لە ئاینی ئیبراهیم دیدگا یان تێڕوانینێكی تایبەتی دەربارەی ماڵ و سامان نەبووە، تێڕوانینێكی كامڵ و رێكخراو، تێڕوانین و رێكخستتنەكەی دەگەڕێتەوە بۆ دەركەوتنی موڵكیەتی تایبەتی، دوای ئەوەش كاتێك ماڵ و سامان بووە كاش (نەقد)ی ئیتر لە شێوەی كاغەز یان كانزاكاندا بووبێت، هۆكاری ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە مرۆڤ دەتوانێت بە ئاسانتر پاشەكەوتی بكات.
بە پێی مێژووی مرۆڤایەتی هەموو ئاینەكان بانگەشەیان بۆ ئەوەكردووە بەشێك لەو شتانەی كە هەیانە بیبەخشن، ئیتر لە بۆنەی تایبەت، یان لەكاتی پێویستی بەرامبەرەكەدا بووبێت، ئەوەش بەمانای قوربانی دان و بەخشینی بەشێك لەماڵ و سامان هاتووە، بە پێی بۆچوونە ئاینیەكانیش ئەم كارە دەبێتە هۆی رەزامەندی خواوەندو بەو هۆیەشەوە لە توڕەیی و نیگەرانیەكانی دەیانپارێزێت و سزایان نادات.
لەگەڵ پێشكەوتنی شارستانیەتەكان و پەرستگا جۆراوجۆرەكانی (نێوان دوو رووبار و ئیغریق و رۆمان)یەكان بەدەوام بەشێك لە پارەكانی شوێنكەوتوەكانیان دەست نیشان كردووە بۆ بەڕێوەچوونی كارەكانیان و پێدانی ئەو پارەیە بە پێی بەرنامەو یاسای تایبەتی خۆیان كۆیان كردوەتەوەو سەرفیان كردووە.
یەهودیەكان.. بانگەشە بۆ بۆ كۆكردنەوە دەكەن لە چوارچێوەی كۆمەڵكاریدا:
لەگەڵ سەرهەڵدانی تەورات دا كەبەیەكەم ئاینی یەكتاپەرستی ئیبراهیمی دادەنرێت، یەكەم دەق (تێكست) ی ئاینی دەردەكەوێت كە باس لە پەیوەندیەكانی نێوان كەسی باوەڕدارو سەروەت و سامانەكەی دەكات، تەورات لەپێشدا كاری لەسەر ئەوە دەكرد كەدەبێت مرۆڤ بە شێوەیەكی ئەرێنی لەژیان بروانێت و دروست بوونی مرۆڤ لە ئەنجامی هەڵەو تاوانەوە نەبووە، بەڵكو هانی مرۆڤەكان دەدات سوود لە ژیان ببینن و چێژی لێوەرگرن، ئەم بانگەوازەش تەنها بۆ تاكەكان نەبوو بەڵكو وەك دەستەو تاقم و كۆمەڵگە بووە، كۆمەڵگەیەك كە رەچەڵەكیان دەچوونەوە سەری پێغەمبەر یەعقووب و ئیسحاقی كوڕی، تەورات مژدەی دەدا بەیەعقوب كەنەوەكانت دەست بەسەر ناوچەكەی خۆیاندا دەگرن، بەمەرجێك ئەوان بتوانن ئامانجە سەرەكیەكەی (بوون) تەواو بكەن، ئەم دەستەواژە و بۆچوونەش لە (گەشتی دانیاڵ)دا هاتووە: مەملەكەت و دەسەڵات و سەرداری و گەورەیی لەژێر هەموو ئاسمانەكاندا دەدرێت بە گەلێكی خاوێنی پایە بڵندی و ژیانیان دەبێتە ژیانێكی هەمیشەیی، هەموو سوڵتان و دەسەڵاتدارەكانیش ئەوان دەپەرستن و گوێڕایەڵییان دەكەن.. الاصحاح 7 ل 27.
ئەوەی مەبەستی ئێمەیە لێرەدا ئەوەیە، لەم جۆرە تێڕوانینەدا ئاماژەیەك نیە بۆ خۆگرتنەوە و خۆ لادان و خۆگرتنەوە لە(شتە رێگەپێدراوەكان) كە لە زاراوەی ئاینی دا پێی دەگوترێت (زوهد)، تا لەو رێگەیەوە مرۆڤی باوەڕدار كەمتر چێژ لەخۆشیەكانی ژیان وەربگرێت و دڵ و دەروون و ئارەزوەكانی لەبەرامبەر ماڵ و ساماندا بگێڕێتەوە، ئەم حاڵەتە لەنێو زۆرینەی ئاینەكاندا بە ئاشكراو لە چەندین هەڵوێستی جیاجیادا جەختی لەسەر كراوەتەوە بەتایبەتی لە ئاینەكانی كیشوەری ئاسیادا، لەنێو ئاینی (بودا – بوزی)دا كە بەیەكەم ئاینی گەورە دادەنرێت و بانگەشەی گەورەو بەهێزی هەیە بۆ كەمكردنەوە و كشانەوە لە بەرامبەر جیهانی دەرەكیدا و خوو بدەنە گرنگی دان بەجیهانی ناوەكی و پەروەردەكردنی دەروون، دەكرێت ئەمەش بە یەكەم لەدایك بوون و سەرهەڵدانی (پەناگیریی)و روهبانیەت ناوبهێنرێت.
مەسیحیەت.. وڵاتێك لە ئاسمان:
كاتێك دەچینە سەر مەسیحیەت كە بە دووەم ئاینی ئیبراهیمی ناودەبرێت، خۆمان لەبەردەم گۆڕانكاریەكی گەورەدا دەبنینەوە، دونیابینی ئەم ئاینە لەچاو ئاینی یەهودیەتدا دەگۆڕێت بۆ دونیا بینیەكی نامادی و گرنگی نەدان بە ژیان، ئەو بۆچوونەش كار لەسەر ئەوە دەكات مرۆڤ لە دایك بووی هەڵەو تاوانی یەكەمە، هەموو ئامۆژگاریەكانی مەسیح بۆ شوێنكەوتوەكانی ئەوەیە كە خۆیان لە تاوان و گوناه دوور بخەنەوە.
مەسیح لە ئامۆژگاری شوێنكەوتەكانیدا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە لە دونیاو خۆشیەكانی دووربكەونەوەو گرنگی و بایەخیان بۆ ژیانی ئەو دونیا زۆرتر بكەن، چونكە ئەوە مرۆڤ بۆ هەمیشەیی بە زیندوویی دەهێڵێتەوە، بۆنموونە لە وتەیەكدا دەڵێت: موڵكەكانت بفرۆشە، پارەكەی بدە بە فەقیرو هەژار و وەرەو شوێنی من بكەوە، بەڵام گەنجێك ئەمە وەرناگرێت، لەبەرامبەر ئەمەدا یەسووع دەڵێت: نارەحەت دەوڵەمەند دەتوانێت بچێتە موڵكەكانی خوداوە، مەگەر ئەو كاتەی حوشترێك بچێت بە كونە دەرزیەكدا، ئیتر ئەو كاتە دەوڵەمەند دەچێتە موڵكی خوداوە(یوحەنا 18/36) بەم شێوەیە گۆڕانكاری بەسەر ئاینی یەهویەتدا هێناو لە دونیاو خۆشیەكانیەوە مرۆڤ دەگوازێتەوە بۆ پەیمان و بەڵێنەكانی دونیایەكی دیكە.
بەڵام دواتر كاتێك پێداچوونەوە بە تێڕوانینەكانی مەسیح دا دەكرێتەوە لەبارەی بانگەوازكردن بۆ وازهێنان لەدونیاو پشتكردنە دونیا، بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە لەسەردەمی خودی مەسیح دا زیادەڕۆییەكی گەورە دەكرا لەبارەی ژیان و گوزەران و پشت كردنە دونیایەكەی دیكە، بە شێوەیەك ئیمبراتۆریەتی رۆمانی گەیشتبووە لوتكەی خۆشیەكانی ژیان و بۆ ئەو مەبەستەش دەست بەسەر هەموو ئەو زەویانەدا گرتبوو كە پێی دەگوترا )حەوزی دەریای ناوەڕاست( و كردبوونی بە موڵكی خۆی. هەر بۆیە كاتێك مەسیح هات بانگەوازی بۆ دووركەوتنەوە لەو جۆرە ژیانە كردو شوێنكەوتەكانی بانگ كرد بۆ خۆپەناگرتن و زوهدو خۆكۆنترۆڵكردن، ئەم بۆچوونەش بە تەواوەتی لەناو مەزهەبی كاسۆلۆكیدا خۆی بینیەوە، بەشێوەیەك روهبانیەت هاتە ئاراوە بە هەموو شێوەیەك خۆیان لە دونیاو خۆشیەكانی دەبواردو دەچوونە نێو )دێر(ە دوورەكان بۆ خودا پەرستی و چلەگرتن. روهبانەكان جەستەی خۆیان فەرامۆش دەكرد، ئەشكەنجەی دەروونی خۆیان دەدا و خۆیان لە هەموو خۆشییەك دوور دەخستەوە، ئەمەیان بۆیە دەكرد تا بەرەو دونیای رۆحانیەت بڕۆن و بچنە نێو دونیای فریشتەكانەوە، هەر بۆیە شارەزایان پێیان وایە مەزهەبی كاسۆلۆكی لەسەر جیاكردنەوەی یەكجارەكی رۆح و جەستە هاتۆتە كایەوە، كۆتایی ئەو رێگەیەش سەری لە بێبایەخ كردنی جەستە و تەزكیەی رۆحەوە دەردەچوو، لێرەشەوە بانگەشە بۆ زوهد دەكراو دووركەوتنەوە لە كۆكردنەوەی سەروەت و سامان و ماڵی دونیایی.
مەسیحی چالاك:
ئەو بۆچوونەی رەتكردنەوەی دونیا بە درێژایی چەند سەدەیەك درێژەی هەبوو، تا ئەو كاتەی كە بزووتنەوە چاكسازیەكانی سەدەی شازدەو حەڤدە هاتنە پێشەوەو لەبەرامبەر ڤاتیكانی شوێن و كرۆكی كاسۆلۆكی دا راست بوونەوە، دوایی ئەمانە بوونە بەردی بناغەی كەنیسەی (پرۆتستانتی)، هەر لەسەرەتاوە ئەمانە بەتەواوی پێچەوانەی وازهێنان بوون لە دونیا و خۆشیەكانی، ئەوان گوتیان مەسیحی چالاك ئەو كەسەیە كە دەوتوانێت خزمەتی خوداو بەندەكانی بكات و دەستی براكانی بگرێت و لە رێگەیەشەوە دەستی دەگاتە ئەو جیهانە خاوێن و فریشتەییەی كە مەسیح بانگەشەی بۆ كردووە، ئەم بۆچوونە رەخنەی زۆری لەسەر جیاكردنەوەی دونیا و قیامەت و جەستەو رۆح هەبوو.
یەكێك لەوانەی كە رابەرایەتی ئەو دۆخەی دەكرد كۆمەڵناسی بەناوبانگی ئەڵمانی (ماكس فیبەر)بوو، ئەو پێی وابوو پرۆستانتی دەبێتە لانكەی سەرمایەداریی و كتێبێك لەو بارەیەوە دانا بەناوی (رەوشتی پرۆستانتی و رۆحی سەرمایەداریی) لەوێدا باس لەوە دەكات بیروباوەڕی پرۆستانتی دەبێتە هۆی جووڵەی سەرمایەو دروستبوونی پەیوەندی بازرگانی لەنێوان وڵاتاندا، یەكەمجاریش ئەو بیرۆكەیە لەنێوان ئەڵمانیا و ئینگلتەرادا هاتە ئاراوە، هەربۆیە پرۆستانتی بە شۆرشێك دانرا لە دژی كاسۆلۆكیەت.
ئیسلام.. ماڵ و سامان بەخشیشی خودایین:
ئیسلام بە سێیەم ئاینی ئیبراهیمی دادەنرێت و زۆرتر لە فیكر و بۆچوونەكانی (پرۆتستانت)یەوە نزیكە، هەرچەندە مەسیحیەتی پرۆتستانتی بە چەند سەدەیەك پیش لە ئیسلامەوە هاتووە، بەڵام نەچووەتە ژێر كاریگەریەكانی لەو روانگەیەوە كە جەستەو رۆح بەتەواوی لە یەكتری جیابكرێتەوە.
ئیسلام هات و هەردووكیانی پێكەوە گرێ دایەوە، ئەمەش لە فەرموودەیەكدا بە تەواوی رەنگی داوەتەوە كە دەڵێت :( خەوتنی هاوسەرەكان پێكەوە پاداشتی هەیە)، ئەمە دەروازەیەك بۆ ئەوە دەكاتەوە كە مادەو تەنانەت شەهوەتیش(سێكس) چاكەكارییە، لە هەمان كاتیشدا زۆر بەتوندی بەگژ روهبانیەت دا دەچێتەوە بۆ ئەو مەبەستەش ئایەت هاتووە (ورهبانیە ابتدعوها ما كتبناها علیهم) الحدید 27.
لە قورئانی پیرۆزدا ماڵ و سامان بە بەخشیشی خودایی لێكدراوەتەوە، هیچ كەس خۆی پێوە بانەدات و بە هی خۆی نەزانێت، لەگەڵ ئەوەشدا خەڵك هەڵدەنێت بۆ ئەوەی ماڵ و سامان پەیدا بكەن و بنەمای (دەستی سەرەوە باشتر و چاكترە لای خودا لە دەستی ژێرەوە) واتە ئەو كەسەی دەبەخشێت لای خودا باشتر و چاكترە لەو كەسەی كە وەردەگرێت و دەست دەگرێتەوە. هەربۆیە لەنێو جیهانی ئیسلامی هەر لەسەرەتاكانیشەوە خەڵكانی دەوڵەمەند هەبوون و لە نموونەی (خەدیجەی خێزانی پێغەمبەر-د.خ- و ئەبووبەكری سدیق) و هتد..
بەخشین لە كەسە نزیكەكانەوە دەست پێدەكات:
بەخشین مێژوویەكی دێرینەی هەیەو دەگەڕێتەوە بۆ ئاینەكانی پێش ئیبراهیمیش، چوون ئەوان چوونەتە پەرستگاكانیان و قوربانییان بۆ خوداكانیان كردووە بۆ ئەوەی رەزامەندی خودا كان بەدەست بهێنن.
لای ئەو گەلانەی كە خەریكی كشتوكاڵ كردن بوون و پشتیان بە باران بەستووە، وەك ئەوانەی لە سنووری حەوزی دەریای ناوەراست بوون، قوربانیەكانیان بۆ ئەوە بوو وشكەساڵی نەیانگرێتەوە، یان باران خۆش بكاتەوە، ئەمەش لەنێو بیروباوەڕی (كەنعانی)ەكان و (فینقی)ەكان دا بە باشی رەنگی داوەتەوە، لەلای ئەو گەلانەش كە لەمیسردا بوون قوربانییان بۆ (رووباری نیل) كردووە و لەبەردەم خواوەندەكانیاندا سەریان بڕیون.
یەكەم جار قوربانیەكان لەسەر بڕینی ئاژەڵەكانەوە دەستی پێكردووە، تا سەری لەوەوە دەرچووە كە (مرۆڤ)یش كراوەتە قوربانی بۆ ئەوەی خوداوەندەكان لێیان رازیی بن، ئەوەش بەو جۆرە لێكدراوەتەوە دەبێت بەنرخترین و خۆشەویست ترین شتەكان پێشكەشی خوداوەند بكرێت، كە پێدەچێت لە وشەی (قربان)ی عەرەبی یەوە هاتبێت كە بەمانای (نزیك بوونەوە)دێت.
شرۆڤەی زۆر هەن بۆ بابەتی رشتنی خوێن و هاتنەدی پێداویستی یەكانی مرۆڤ، ئەوانەی كە لایەنگری ئەم بۆچوونەن باس لەوە دەكەن، پەیوەندی بەخوێنی لە دایك بوونی مرۆڤەوە هەیە، بەو مانایەی تا خوێن نەڕژێت بەخشین و لەدایك بوون نایەتە ئاراوەو لە بەڵاو موسیبەت دوو ناكەوێتەوە.
ئاینە ئیبراهیمیەكان و قوربانی كارانی تێپەڕاندووە:
ئاینە ئیبراهیمیەكان بە تایبەتی كەلەسەرەتای یەهودیەتەوە دەست پێدەكات بە هیچ شێوەیەك كۆتاییان بە قوربانی نەهێناوە، بەتایبەت قوربانی كردنی ئاژەڵ، ئەگەر سەیرێكی چیرۆكی (قابیل و هابیل) بكەین دەبینین قوربانیەكان لەدوو بەش پێكهاتوون ، (قابیل) باخەوانەو میوەی كردووە بە خێر، (هابیل) یش شوانەو باشترین ئاژەڵ دەكاتە قوربانی ، بەڵام خودا سەیری قابیل و خێرەكەی ناكات و بە چاوی میهرەبانیەوە لە هابیل و قوربانیە ئاژەڵەكەی دەڕوانێت..
چیرۆكەكە پێمان دەڵێت بەرهەمەكانی زەوی و باخەكە قبوڵ نەكراوە، بەڵام خوێن و گۆشتەكە قبووڵ كراوە، لە سەردەمە كۆنەكانیشدا باس لەوە كراوە گوایە حەزرەتی نوح بۆ ئەوەی خودا لە خۆی رازی بكات لەو ئاژەڵانەی چووبوونە نێو كەشتی یەكەیەوە، قوربانی كردووە.
ئەوەی لە ئاینی ئیبراهیمی دا رێككرابێتەوە ئەوەیە، قوربانی كردنی مرۆڤەكان گۆڕاون بە ئاژەڵ، وەك ئەوەی كە لە چیرۆكی ئیبراهیم و ئیسحاق دا هاتووە، دوای ئەوەی ئیبراهیم سوور دەبێت لەسەر سەربڕینی كوڕەكەی-ئیسحاق- و چەقۆكەی هەڵدەگرێت و دەستی درێژدەكات بۆ ئەوەی كارەكە بگەیەنێتە ئەنجام، دەنگی فریشتەیەك دێت لە ئاسمانەوە و بانگ دەكات : ئیبراهیم.. ئیبراهیم ، ئەویش وەڵام دەداتەوە ئەوەتا لێرەم: فریشتەكە دەڵێت: دەست لەو منداڵە مەدە ئێمە زانیمان تۆ لە خودا دەترسیت، بە هیچ شێوەیەك دەست نەدەیت لە تاقانە كوڕەكەت، كاتێك ئیبراهیم سەیری پشتی خۆی دەكات فریشتەكە(بەران)ێكی پێیەو وەستاوەو دوو شاخی گەورەی هەیە. ئیبراهیم بەرانەكە سەردەبڕێت لەبری كوڕەكەی (التكوین- 22-10/13).
بەپێی ئایینە ئیبراهیمەیەكان ئەم روداوە بە چركەساتی كۆتایی هاتنی قوربانی كردنی مرۆڤ دێت، بەڵام ئاینی مەسیحی بە شێوەیكی دی قوربانی كردنی مرۆڤ دێنێننەوە نێو كایەكەوە، كاتێك مەسیح لە خاچ دەدرێت ئەوان پێیان وایە مەسیح خۆی كردوەتە قوربانی لە پێناوی خودادا، خوێنی خۆی فیدای پەروەردگاری خۆی كردووە، بۆیە باوك، كوڕ دەكاتە قوربانی تا مرۆڤایەتی لە چەپەڵی گوناه و تاوان بسڕێتەوە.
ئیسلام هەمان ئەو شتەی هێنایەوە كە لە (عهدالقدیم)دا هاتووەو چیرۆكی ئیبراهیم و كوڕەكەی هێناوەتەوە بەر باس و بیرخستنەوە، هەرچەندە لەئیسلامدا لە بری (ئیسحاق) باس لە (ئیسماعیل)ی كوڕی ئیبراهیم دەكرێت و تەنها جیاوازی لە جیاوازی ناوی كوڕەكەدایە نەك ئەسڵی چیرۆكەكەو وردەكاریەكانی.
(..بانگمان كرد ئەی ئیبراهیم، خەونەكەت بە راست گێڕا، ئێمە پاداشتی چاكەكاران دەدەینەوە، ئەوە بەڵایەكی دیارو گەورە بوو رووی لە تۆ كرد، لەبری ئەو ئاژەڵە گەورە سەبڕە...) الصافات 104/107.
ئیسلام كاری لەسەر چەسپاندنی قوربانی كردو لە 10 یەمن رۆژی مانگی زیلەحەجەی هەموو ساڵێكدا (كە دەكاتە یەكەم رۆژی جەژنی قوربان) زۆرینەی موسڵمانانی جیهان قوربانی دەكەن و ئاژەڵ دەكوژنەوە، لە راستیدا ئەوان لە ناخیاندا ئیسماعیل دەكوژنەوە و چاو لەو چیرۆكە دەكەن كە باس لە قوربانی كوڕ دەكات لە لایەن باوكەوە بۆ ئەوەی خودا لە خۆیان رازی بكەن. جگە لەوەش لە فەرموودەی پێغەمبەر (د.خ) هاتووە كاتێك منداڵ دەبێت باش وایە لە حەوتەم رۆژیدا ئاژەڵێكی بۆ سەرببڕرێت و موسڵمانان وەك سونەت لێی دەڕوانن، ئەوەش لە ئاینە پێشوەكانەوە وەرگیراوە، بە هەمان شێوە كاتێك خانوویەك دروست دەكرێت یان وڵاخی باری كڕراوە ئاژەڵێكیان سەربڕیوە، ئامانج لەم كارەش ئەوە بووە كە لە زەرەرو زیان بە دوور بكەونەوە.
بەخشین گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە:
لەنێو ئاینە ئیبراهیمیەكاندا گۆڕانكاری و داهێنان كراوە لە بواری بەخشین دا و شێوەی تایبەتی وەرگرتووە، یەكەم جار یەهودیەكان زەكاتی پارەیان دەركردووە، زەكات بەمانای بەشێك لە پارە بكرێتە خێرو ببەخشرێت لەبەر ئاداب و رەوشتێكی دینی، لە عهدالقدیم دا هاتووە، دەیەكی هەموو ئەوانەی لە زەوییەوە پەیدا دەبن، لەگەڵ بەری دار لە پێناوی خودادا، بە پیرۆز راگرتنی خوداوەندە./ لاویین 27/30.
دەیەكی مانگاو مەڕو بزنەكانتان و ئەوەی كە بە گۆچان دەبرێن بە ڕێوە دەبێت بكرێن بە خێر لە پێناوی خودادا. لاویین 27/32.
هەرچی ئاینی مەسیحیشە، بە هیچ شێوەیەك باسی زەكاتی تێدا نەهاتوە، بەڵام باسی لەوە كردووەكە ماڵ و سامان لەپێناوی خۆشبەختی و بڵاوكردنەوەی ئاشتی دا ببەخشن، بەخشین لە ئاینی مەسیحی دا لە ژێر ناوی (خێر –بەخشین – صدقە)دایە، لە عهدالجدید دا هاتووە: تۆ .. هەركاتێك ویستت خێرێك بكەیت بە دەستی راستت با دەستی چەپت نەزانێت، بۆ ئەوەی ئەو چاكەكردنەت بە نهێنی بمێنێتەوە، باوكت كاتێ تۆ دەبینێت بە نهێنی دەبەخشیت، بەئاشكرا پاداشتت دەداتەوە. متی 6، 3-4.
مەسیحیەت پاداشتی هەموو چاكەیەك پەیوەست دەكاتەوە بە رۆژی دواییەوە. ئەم خاڵەش بووەتە جێگەی رەخنەی فەیلەسووفە نوێیەكانی وەكو (كانت) و (نیتشە)، ئەوان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە چاكە كردن نابێت هیچ چاوەڕوانیەكی پاداشتی پێوە بلكێندرێت و لەبەرامبەر هیچ شتێكدا ئەنجام بدرێت.
بە دوای یەهودیەت و مەسیحیەتدا ئیسلام هات، زەكاتی چەسپاند و كردی بە یەكێك لە پێنج پایەكەی ئیسلام و وەك ئەركی موسڵمان بوون لەقەڵەمی دا واتە (فەرز و واجب)كراوە، جگە لە زەكات باس لە بەخشینی پارەو سەروەت و سامانیش دەكات لە بوارە جیاوازەكانی دیكەشدا بۆ ئەوەی خودا لە موسڵمانەكان رازی بێت.
ئەوەی زەكاتی ئیسلام لە یەهودیەت جیادەكاتەوە بریتیە لە ئامانج و ئەركی زەكاتەكە، چۆن دەدرێت و بە كێ دەدرێت؟ نەك ئەسڵی بابەتەكە.
ماڵی حەرام و قەدەغەكراو:
ئاینەكان هەریەكەیان جۆرە پارەو ماڵێكیان قەدەغەو حەرام كردووە، لە نێو ئاینی یەهودیدا (سوو- ریبا) لەناو یەهودیەكاندا حەرام و قەدەغە كراوە، بەڵام لەگەڵ -بێگانە-كانی (جگە لەیەهودی) رێگە پێدراوە، هەرچەندە لەم داواییانەدا رێگەی بانكی دۆزراوەتەوە بۆ ئەو بابەتەو لە یەهودیەكانیشی وەردەگرن. مەسیحیەكان بەهەموو شێوەیەك و لە هەموو حاڵەتێكدا (سوو)یان قەدەغەكردووە، ئەگەر لە واقیع دا سوو وەربگرن بە پێچەوانەی رەفتاری ئاینیی دەخوێنرێتەوە، لە ئیسلامیش دا كۆمەڵێك پارەو ماڵ و سامان حەرام و قەدەغە كراوە، وەك (سوو، قومار، و ماڵی هەتیوو). بەڵام ناكۆكی هەیە لەناو زانایانی ئیسلامیدا لە بارەی (مرابحە)و قازانج وەرگرتنەوە، لەو بارەیەوە زۆرینەی زاناكان پێیان وایە ئەوە(مرابەحە) دەروازەی سیستەمی سەرمایەداریی و هاوشێوەكانیەتی.
ئەوەی لەپێشەوە باسكرا بۆچوونی ئاینەكان بووە لەبارەی ماڵ و سامانەوەو چۆنیەتی هەڵوێستی شەرعی ئەو ئاینانە بوو لەوبارەیەوە، لە هەندێك بابەت لێك دەچن و لە هەندێكی دیكەش جیادەبنەوەو هەریەكەیان تایبەتمەندی خۆی هەیە، لە جیهانی ئەمڕۆشدا دامەزرازەو بانك و وەزارەتی تایبەت بۆ هەریەكێك لەو بابەتانە هاتوونەتە ئاراوەو هەر یەكێكیش لەوانە پشت بە دەق و تەشریعی تایبەت دەبەستن، وەزراتەكانی ئەوقاف، سندوقی حەج و زەكات ، بەگەڕخستنی ماڵی هەتیوو، كۆمەڵە خێرخوازیەكان، هەموو ئەم دامەزراوانەش هەریەكەیان ئامانج و خواستی سیاسی و ئابووری خۆیان هەیە، ئیتر ئەو بابەتانە بزووتنەوەو كۆمەڵ و دەوڵەتیان لە پشتەوە بێت یان نە، لە ئێستەدا شارەزایان پێیان وایە بواری خێرخوازیی پێویستی بەوە هەیە دابڕێژرێتەوەو كار ئاسانی تێدا بكرێت لەبەر ئەوەی خێرو خۆشی بۆ گەل و خەڵكی بەگشتی دەگەرێنێتەوە لە هەموو جیهان داو پاڵنەری ئاینیش بكرێتە پاڵپشتی چالاككردنەوەی بەمەرجی بێ بەرامبەری دونیایی ئەركێكی مرۆڤ پەروەرانەی بەهێزە..