06:39 - 23/03/2019

بیروباوەڕە دژ بەیەكەكانی سەرۆكی نیوزلەندا‌

پەیسەر

(السلام علیكم، ئێوە لە ئێمەن و ئێمەش لە ئێوەین)، ئەمە ئەو وشانەبوو كە سەرۆك وەزیرانی نیوزلەندا (جاسیندا ئەردیرن) لە دوای روداوی هێرشكردنە سەر مزگەوتەكانی شاری (كرایست تشریش) و لەبەرامبەر موسڵمانەكانی وڵاتەكەی و سەرجەم راگەیاندنەكانی دونیادا گوتی، بە هۆی روداوەكەوە 50 كەس كوژران و نزیكەی 50 ی دیكە بریندار بوون، ئەو سەرۆكە ویستی لەو رێگەیەوە باری ئاڵۆزاوی وڵاتەكە بگەڕێنێتەوە بۆ سەر رەوتی ئاسایی خۆی.

جاسیندا و سیاسەت:
ساڵی 2017  بۆیەكەمجار پێی خستۆتە نێو سیاسەتی نێو دەوڵەتی، هەر لەو ساڵەدا بە بچوكترین سەرۆكی وڵاتانی جیهان هاتە ئەژمار كە تەمەنی تەنها (37) ساڵ بوو،  دووەم ژنە سەرۆكە لەكاتی سەرۆكایەتیدا منداڵی ببێت، لەدوای بێنەزیر بۆتۆی سەرۆك وەزیرانی پێشووی پاكستان، بۆ ئەو مەبەستەش (وینستۆن بیرترز)ی راسپاردووە بەئەنجامدانی كارەكانی بەوەكالەت و تەنها (42) رۆژ مۆڵەتی وەرگرتووەو دوای تەواو بوونی گەڕاوەتەوە سەر كارەكەی. رۆژی 24 ئەیلوول 2018 چووە نێو ئەنجومەنی گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان و منداڵە شیرەخۆرەكەی لەگەڵ خۆی دەبات و ئەوەش دەبێتەجێگەی سەرنجی زۆرینەی ئەندامانی ئەنجومەنی گشتی.

ئەو هەرچەندە بەتەمەن لە هەموو سەرۆكەكانی دونیا منداڵترە، بەڵام توانی بەخێرایی لەبەردەم ئەو مەترسیانەدا بوەستێتەوە كە رووبەڕووی وڵاتەكەی بوویەوە لەپاش ئەو هێرشە تیرۆرستیەی كە لە لایەن پیاوێكی 28 ساڵەی ئوسترالیەوە ئەنجام درا بۆ سەر مزگەوتێك و كارەساتی گەورەی خستەوە، ئەو بە هەوڵە خێراو یەكلایی كەرەوەكانی توانی رێگە لەبڵاوبوونەوەی رق و كینە بگرێـت لەوڵاتەكەی و لەسەرجەم وڵاتانی دونیادا، ئەم كارەش هەروا ئاسان نەبوو، ئەو بەلەبەر كردنی جل و بەرگی رەش و بەسەردادانی لەچكێكی رەشەوە توانی سەرنجی زۆرینەی میدیاكانی جیهان بۆ خۆی رابكێشێت، ئەو چووە شاری (كرایست تشریش) بۆ ئەوەی لە نزیكەوە كەس و كاری قوربانیەكان ببینێت و سەرخۆشییان لێبكات و بە كردەوە پێیان بڵێت (شەریكی خەمتانم). 

سەرۆك نوێنەری سەرجەم حیزبەكانی نیوزلەندای لەگەڵ خۆی بردوو وەك ئەوەی پێمان بڵێت ئەو كارە نوێنەرایەتی هیچ پێكهاتەیەكی سیاسی وڵاتەكەی و پلانی وڵاتەكەی نیە، ئەو كاتێك لە نێو (تەعزی باران)دا بە جلەرەشەكانیەوە دەردەكەوت بێزاری و نیگەرانی زۆری پێوە دیاربوو ئەو لەنێویاندا گوتی: ئەمە نیوزلەندا نیە، لەكەناری دەریاكانەوە ئەم كارە تیرۆرستییە هاتووەو بەسەرماندا داباریووە).

هەر لەچركەساتی روداوەكەوە پۆڵاییانە هاتە بەرچاو، ئەو بە جووڵە و رەفتارو گوفتارەكانی بۆ هەموانی یەكلایی كردەوە كە بەڵی سەرۆكە بەمانای وشەو لەخەمی وڵاتەكەی و گەلەكەیدایە، ئەو لەوە نەترسا كە بكەوێـتەبەردەم هێرشی خەڵكێك و بە راشكاوانە لە سەرەتای روداوەكەوە گوتی كارێكی تیرۆرستیەو كەسەكەش هەركێ هەیە تیرۆریستە. 

ئەم كارە بووە هۆی ئەوەی كەلەبەرێك نەهێڵیتەوە بۆ دروستبوونی جیاكاری و رەگەز پەرستی، گوتاری ئەو تەنها رووی لە قوربانیەكان و كەس و كارەكەیان نەبوو بەڵكو پەیامی بۆ تیرۆریستان و ئەوانەی لە پشتی كارەكەوە بوون هەبوو بە ئاشكرا پێی راگەیاندن: ئێوە لای ئێمەتان هەڵبژارد، بەڵام ئێمی ئێوە رەت دەكەینەوە و قەرزارباریشتان دەكەین)، شارەزایان باس لەوە دەكەن بەم هەڵوێستەی سەرۆك وەزیرانی نیوزلەندا رەتی وتە بەناوبانگەكەی دۆناڵدبوو كە دەیگوت (توندڕەوی رەستڕەوەكان گەشەناكات) بەڵام ئەو گوتی نەخێر توندڕەوی راستڕەوەكان لە پەرەسەندندایە..

جاسیندا كیت لۆریل ئاردیرن، 26 تەمووزی 1980 لەدایك بووە، باوكی ئەفسەری پۆلیس و دایكی یاریدەدەری قوتابخانە بووە. لە رێگەی پووری (خوشكی دایكی)ەوە دەچێتە نێو كاری سیاسی لە حیزبی كاری نیوزلەندا، لەماوەیەكی كەمدا ناوبانگێكی گەورەی پەیدا دەكات.

ساڵی 2001 كاری خوێندنی لە (سیاسەت و پەیوەندییە گشتیەكان) تەواو دەكات و لەبەر لێهاتوویی دەبێتە توێژەر لە نوسینگەی (هیلین كلارك)ی سەرۆك وەزیرانی پێشووی ئەو وڵاتە، دوای ئەوە دەبێتە راوێژكاری سیاسیی سەرۆك وەزیرانی بەریتانی (تۆنی بلێر) ساڵی 2008 دەبێتە سەرۆكی یەكێتی لاوانی سۆسیالیزمی جیهانی و بۆ ماوەی نزیكەی 10 ساڵ لەو پۆستەدا دەمێنێتەوە.

 ساڵی 2008 وەك ئەندامی پەرلەمان بەربژێركراوە، بەڵام لەبەر ئەوەی لە ریزبەندی 20 دا بووە چانسی دەرچوونی نەبووە، رۆژی 1 ئاب 2017 بوەتە سەرۆكی حیزبی كاری نیوزلەندی، لەیەكەم كۆنگرەی رۆژنامەوانیدا جیسیدا رایگەیاندووە كە هەڵمەتی هەڵبژاردنی داهاتوو یەكلایی كەرەوە دەبێت، یەكێك لە پیلانەكانی حیزب لەو ماوەیەی كە ئەو سەرۆكایەتی دەكرد پشتی بە كۆكردنەوەی پارەی ئەندامانی حیزبەكەی بوو، هەر بۆیە لەو ماوەیەدا حیزب دەبێتە خاوەنی داهاتێكی زۆرباش كە وەك شارەزایان دەڵێن هەموو خولەكێك (700) دۆلاری نیوزلەندی هاتوەتە خەزێنەی حیزبەوە. رۆژی 26 ئۆكتبەری 2017  لە ئەنجامی رێكەوتنی لایەنەكان بوەتە سەرۆك وەزیرانی نیوزلەندا. شارەزایان باس لەوە دەكەن هۆكاری زۆر هەبوون بۆسەر كەوتنی جیسیندا، بەڵام سەرەكی ترینیات بریتی بوو لە رۆڵی راگەیاندن و لەناو ئەوانیشدا رۆڵی ئاژانسی (CNN) بوو. بە پێی راپۆرتە هەواڵیەكان رێژەی دەنگەكانی حیزب زۆر بەباشی بەرزبوبویەوەو كورسیەكانی پەرلەمانیشیان 4 كورسی زیادی كرد.

دوای ئەوەی لە تەلەفزێۆنی فەرمی وڵاتەكەیەوە رایگەیاند حكومەتەكەی ئامادەنیە ناوی ئەو بكوژە ئوستورالیە بێنێتە سەر زمان و تەنها بە (تیرۆریستەكە)ناوی دێنن، ئەوەشی روونكردەوە كە دەبێت پێداچوونەوە بە یاسای هەڵگرتن و هەبوونی چەك لەناو ماڵەكاندا بخشێننەوەو توندترین سزا بۆ ئەو جۆرە كارە تیرۆرستیانە بێننە پێشەوە گوتیشی لەناوەڕاستی مانگی نیسانی ئەمساڵ وەها یاسایەك دەردەچوێنن.

بیروباوەڕی جاسیندا:
جیسیندا ئاردیرن كاتێك باسی خۆی دەكات دەڵێت: دیموكراسی خوازێكی سۆشیالیزمی پێشكەوتووخوازی ژنانەیە. ئەو سەرۆكە گەنجە پێی وایە سەرمایەداریی تووشی شكستێكی گەورە بووە، لەبەرامبەر شەپۆلی كۆچبەرانیش دا رایگەیاندووە هیچ كێشەیەكیان نیە لەگەڵ كۆچەریەكان و تا پێیان بكرێت بە پێی یاساكانیان وەریان دەگرن.

ئاردرین زۆر پابەندە بەرامبەر زمانی فەرمی وڵاتەكەی(ماوریە)و لە رێگەی یاساوە خوێندنی زمانەكەی كردوەتە ئیجباری و پێویست، لەهەمان كاتدا لەگەڵ یاسای (هاو رەگەز باز)ەكان بوەو لەگەڵ ئەوەشدا پشتیوانی لە یاسای (لەباربردنی كۆرپەلە) كردووە تا وەك پێشوو بەتاوان ئەژمار نەكرێت، لەبەر ئەوەی لەماوەیەكی كەمدا رێژەی دانیشتوانی وڵاتەكەی زۆر بەرز بووبوویەوە، هەروەها پشتیوانی لە دەوڵەتی نیوزلەندی دەكات كە داماڵراو بێت لەچەكی ئەتۆمی و پشتیوانی لە هەموو ئەو یاسایانە دەكات كە پشتیوانی لە پاراستنی ژینگە دەكات.  لەگەڵ ئەوەشدا پشتیوانی لە قەدەغەكردنی رووەكی (ماریوانا) دەكات كە پێی وایە مادەی هۆشبەرەو زیانی گەورەی مادی و جەستەیی و دەرونی لە مرۆڤ دەدات.

جاسیندا ئەندامی كەنیسەی یەسوعی مەسیح بووە تا ساڵی 2005 ، بەڵام وەك خۆی دەڵێت كۆتایی بەو ئەندامێتی هێناوە لەبەر ئەوەی لەگەڵ بۆچوونە تایبەتیەكانی نەهاتوەتەوە، بەتایبەتی لە بواری پشتیوانی كردنی لە هاوڕەگەز بازەكان، هەرچەندە ئەو ئەزموونێكی شكستخواردووی هەیە لەگەڵ هاوڕێكەی نەیانتوانیوە درێژە بە هاوڕێیەتیەكەیان بدەن ، بەڵام بۆ دواجار بڕیاری هاوسەرگیری دەدات، هاوسەری ئاردین پێشەشكاری تەلەفزیۆنییە بەناوی (كلارك جیفۆرد)و پێكەوە خاوەنی منداڵێكن. 

جاسیندا و خەڵاتی ئاشتی:
دوای ئەوەی ناوبراو هەڵوێستی فەرمی وڵاتەكەی لەبەرامبەر ئەو كارە تیرۆرستیەی هێرشی سەر مزگەوتەكان راگەیاند، ئێستە قسە هاتۆتە سەر ئەوەی حەق وایە پێشنیار بكرێت بۆ ئەوەی خەڵاتی جیهانی ئاشتی پێبدرێت، دوای ئەو هەڵوێستە مرۆییانەی نیشانی دا ناوی جاسیندا  كەوتە سەرزاری میدیاكاران و رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و كۆچەریەكان و تەنانەت موسڵمانانی جیهانیش، هەربۆیە زۆرینەشیان پشتیوانی لەوەدەكەن بۆ ئەمساڵ وەك رێزلێنانێك خەڵاتی ئاشتی پێبدرێت. تەنانەت لە سەروتارێكی رۆژنامەی نیۆرك تایمزدا هاتووە: ئەمەریكا پێویستی بەسەرۆكێكی وەك جاسیندا ئاردین هەیە، پێویستە جیهان فێری ئەو رێگایە ببێت كە ئەو توانی بیگرێتە بەر بۆ رووبەڕوو بوونەوەی روداوەكان.

كێ تیرۆریستە؟
هەركاتێك كارێكی تیرۆرستی لە وڵاتانی رۆژ ئاوایی رویدا بێت، خێرا زەینی هەمووان بۆ لای ئەوە چووە كارە تیرۆریستیەكە كەسێك ئەنجامی دابێت موسڵمانێكی ریشداری سمێل كورتی دەرقاچە هەڵكراوی رۆژهەڵاتی بیت، بەڵام ئەم جارەیان پێچەوانەیە، تیرۆریستەكە نێرینەیەكی سووروسپی بە رەگەز ئوستورالی یە، بە پێی سەرچاوەكان ئەو كەسە سەر بە راستڕەوەكانە و لە دژی هەموو كۆچەریەكان ئەو كارەی كردووە بۆ ئەوەی بەناچاری وڵاتەكەیان بە جێبهێڵن، هێرشكردنە سەر (مزگەوتی نور)یش بە پێی پلانێكی داڕێژراوی تۆكمە بوەو لە دەرەوەش خەڵكێكی زۆر بە شێوەی راستەوخۆ سەیری گرتە ڤیدیۆییەكەی ئەو تیرۆریستە دەكەن.

سەری بەراز و مزگەوتی نوور:
مزگەوتی نوور لە شاری (كرایست تشریش)نیوزلەندا یەكەمجار نیە بكەوێتە بەردەم ئەو جۆرە هێرشانە، لە ساڵی 2006 یش چەند جارێك لەناو كارتۆن و سندوقدا سەری (بەراز)یان هێناوەتە ناو مزگەوت وەك جۆرێك لە سوكایەتی، بۆئەوەی ختووكەی هەستی موسڵمانان بدەن و كێشەیەك بنێنەوە، بەو پێەی كە بەراز گیانەوەرێكی حەرام و قەدەغەكراوە لە روانگەی ئیسلامەوە، بە پێی توێژینەوەو لێكۆڵینەوەكانی ئەو كاتەی پۆلیس دەركەوتوە ئەوانەی ئەو كارەیان كردووە شەش كەس بوون و لەبەردەم كامێراكاندا سڵاوی هیتلەرییان ئەنجام داوە..

دەنگدانەوەی كارە تیرۆرستیەكە:

سەرەڕای پشتیوانی تەواوی سەرۆك وەزیرانی نیوزلەندا و حكومەتی ئەو وڵاتە سەرجەم میدیاكانی جیهان لە زاری ئەوانەی ناوو ناوبانگی ئەو كەسەیان بە تیرۆریست هێنا، ئەمەش بە یەكێك لەو دەنگدانەوە گەورانە دادەنرێت كە دەبێت هەڵوێستەی لەسەر بكرێت. لەنێو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا ئەو كارە رەنگدانەوەی گەورەی هەبوو، هاوخەمی و بروسكەی ماتەمینی زۆر بۆ موسڵمانان و كەس و كاری قوربانیەكان بەرزكرانەوە، رۆژی هەینی رابوردوش سەرۆكی ئەو وڵاتە خۆی چووە ناو مزگەوێتێك بۆ بەشداری لە نێوێژی هەینی و جل و بەرگی رەسی پۆشیو تەنانەت هەموو ئەو بەرپرسە حكومیانەش لەگەڵی هاتبوون بە خەمبارییەكی زۆرەوە بەشدارییان كرد، بێژەرە تەلەفزیۆنیەكان، پۆلیسە ژنەكان سەرجەمیان لەچكی رەشیان وەك بەشداری خەم دا بەسەریاندا و بڵاویان كردەوە.

بۆ كەمكردنەوەی شوێنەوارە خراپەكانی ئەو كارە تیرۆرستییە حكومەتی نیوزلەندا بە فەرمی رێگەی دا لە منارەی مزگەوتی نورەوە بە (بڵندگۆ) بانگ بدرێت و سەرۆك وەزیران و هاوڕێكانی بۆ ماوەی دوو خولەك بە بێدەنگی وەستان و بۆ یەكەمجار لە تەلەفزیۆنی فەرمی وڵاتەوە نوێژو وتاری هەینی بڵاو كرایەوە، كەمێكیش پێش لە نوێژی هەینی سەرۆك وەزیران فەرموودەیەكی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) هێنایەوە كە باس لە وە دەكات موسڵمانەكان وەك یەك جەستەن، ئەگەر بەشێكی جەستە ئازارێكی بەر بكەوێت هەموو جەستەكە ئازاری دەبێت..