05:28 - 16/03/2019
هەڵبەستی "هۆرمزگان"
هادی محەمەدی
بەپێی هەندێ بۆچوون، هەڵبەستی "هۆرمزگان" لە پاش روخانی دەسەڵاتی ساسانی و لە سەدەی یەکەمی کۆچی دا، یانی لە سەردەمی خەلیفەی دووهەم، عۆمەردا ڤەهۆندراوە. ئەم هەڵبەستە قسەی زۆری لەسەرە و دیار نییە کە هۆنەری کێ یە. بەڵام باسی هێرشی سپای عەرەب و زەبر و زەنگی هێزی داگیرکەر دەکات. سەرەتا دەبێ ئەم دەقە بە دروستی بخوێنینەوە و پاشان بزانین ئەم باسە لە کوێوە سەریهەڵداوە.
هۆرمزگان ڕمان، ئاتران کوشــــان
وێشان شاردەوە گاوری گاوران
زۆرکار ئارەب کردنە خـاپوور
گنا پاڵەیی هەتا شارەزوور
شەن و کەنیکان وە دیل بشینا
مێرئازا تلی ژە ڕووی هــــوینا
رەوشت زەر‌دشترە مانە وە بیکەس
بەزیکا نیەکا هۆرمزد وە هویچ کەس
[…]
تا ئیستاش به‌شێك له خه‌ڵك ئەم ده‌قە به شتێكی هه‌ڵبه‌ستراو دەزانن. بەتایبەت لایەنگرانی بیری ئیسلامی بەتەواوی حاشای لێدەکەن. هەژار موکریانی لە هەنبانە بۆرینەدا کاتێ وەک نموونە دەیهێنێتەوە، وەک فۆلکلۆر دەیناسێنێ[!] لای زۆربەش وەک دەقێکی کۆن ناسراوە کە لەسەر پێستی ئاسک نووسراوە. بەڵام تا ئێستاش دیار نییە پێستنووسەکە لە کوێ دایە! جا با بزانین ئەم بابەتە لە کوێوە سەری هەڵداوە:
سەعید خان کوردستانی، هەمان پزیشکی سنەیی کە بەڵگەنامەکانی هەورامانی بردە ئورووپا و ئێستا لە موزەخانەی لەندەن هەڵگیراون، لە پێشەکی کتێبی "نەزانی و مزگانی" دا کە ساڵی ١٩٢٩ لە تاران چاپ کراوە، دەنووسێ: "پێست نووسێک لە دەڤەری سلێمانی دۆزراوەتەوە کە بە خەتی پەهلەوی چەند دێڕە شعرێکی بە کوردی تۆمار کردووە. ئەم زمانە هەر هەمان زمانە کە بابە تاهێر و سۆڵتان سەهاک بەکاریان هێناوە." [نەزانی مزگانی]
هەر لەم پێوەندییەدا دۆکتۆر بەهار دەنووسێ: ئەم شعرە بە خەتی پەهلەوی و لەسەر پێستی ئاسک نووسراوە و ساڵی ١٩١٠ لە ئەشکەوتی هەزار مێرد لە نزیک شاری سلێمانی دۆزراوەتەوە. مێژووی ئەم هەڵبەستە دەگەڕێتەوە بۆ دەیەی دووهەمی کۆچی و لەم دواییانەدا لە تاران لە رۆژنامەی شەرق چاپ کراوە. بەڵام ئەمن نوسخەیەکم لە لای سەعید خان کوردستانی دیوە..." {سبک شناسی شعر، ٣٩-٤٤}.
هەروەها مامۆستا عەلائەدین سەجادی لە کتێبی مێژووی ئەدەبی کوردی دا ئەم شعرەی هێناوەتەوە و باسی سەردەم و مێژووی کۆنی کردووە.[مێژووی ئەدەبی کوردی، سەجادی] هەروەتر دۆکتۆر جەمال رەشید وتەکەی سەعید خان کوردستانی هێناوەتەوە و دبێژێ: زۆرێک لە نووسەران و زمانناسانی بیانی ئەم دەقەیان لە بەرهەمەکانی خۆیان دا هێناوە. بۆ نموونە مێژوونووس و ئێتنۆگرافی رووسی ڤۆلچسکی دەڵێ ئەم دەقە لە سەرەتای سەدەی بیستم دا لە سلێمانی دۆزراوەتەوە. هەرڤسا رۆدینکۆ ئەم دەقەی بە زمانی رووسی تەرجمە کردووە. {لێکۆڵینەوەیەکی زمانەوانی، جەمال رەشید، ل. ٥١٦}
کاک ئەنوەر سوڵتانی، نووسەر و توێژەری کورد، کە ژیاننامەی سەعید خان کوردستانی لە ئینگلیسییەوە کردووە بە کوردی، دەڵێ من لەسەر ئەم شعرە لێکۆڵینەوەم نەکردووە، بەڵام پێم وایە سەعید خان کوردستانی خۆی لەڕووی دڵسۆزییەوە ئەم شعرەی هەڵبەستووە، ئەگینا شتی وا بوونی نییە و نەبووە! هەروەها دەڵێ لەو سەردەمەدا کاغەز هەبووە و ئیتر پێویست نەبووە کە لەسەر پێست شت بنووسن.
بەڵام بۆ وەڵامدانەوە بە قسەکانی سوڵتانی دەبێ بێژین کە تەنانەت لە سەردەمی حەسەن سەباح دا، یانی لە سەدەی شەشی کۆچی دا بۆ هەندێ مەبەستی گرنگ لەسەر جۆرێک کاغەزی پێستی شتیان نووسیووە. بۆ دڵنیایی زیاتر چاوێکم بە کتاوی نەزانی مزگانی، بەرهەمی سەعید خان کوردستانی دا خشاند. کوردستانی ئەم بەرهەمەی بەپێی ستایلی کوردی گۆرانی نووسیوە. ئەگەرچی بۆ خۆی لە پێشەکی دا دبێژێ کە هەوڵی داوە لەم بەرهەمەدا وشەکانی زمانی پەهلەوی، گۆرانی، هەورامی، زازایی و هتد بەکار بێنێ، بەڵام بەگشتی دەقەکەی پڕاوپڕە لە وشەی عەرەبی و ناوەرۆک و پشتخانی دینی مەسیحی هەیە. من ویستم یەکێ لەو وشانە کە لە شعری هۆرمزگان دا هاتووە لەوێ ببینمەوە، بەڵام نەمدیتەوە.
هەندێ کەسی تر دبێژن ئەم بەرهەمە شتێکی هەڵبەستراوە و کاری حسێن حوزنی موکریانی بووە!
کەوایە ئەم شعرە کە هێشتا بوون و نەبوونی کێشەی لەسەرە، دەبێ زیاتر بناسرێت و ڕاستی و ناڕاستی ئاشکرا بکرێت. بەر لە هەر شتێ دەبێ بە دروستی بخوێندرێتەوە و لەگەڵ کۆنتێکستی مێژوویی کۆمەڵایەتی ئەو سەردەمەی کە باسی دەکات، بەراورد بکرێت. تا بزانین چەندە لەگەڵ ڕاستی دا دێتەوە. ئەگەر لە ڕاستی نزیک بوو، ئەوجار لەباری مێژوویی و زمانییەوە گرنگی تایبەتی دەبێ. چون هەم دژایەتی خەڵکی دەڤەر لەئاست لەشکری داگیرکەر ئاشکرا دەکا، هەم تاوان و جنایەتی سپای داگیركه‌ر دەردەخا، هەم وەک دەقێکی کۆنی کوردی بۆ تۆژینەوەی زمانی و زمانناسانە گرنگ دەبێ. کەوایە دەبێ چۆن بیخوێنینەوە؟
یەکەم، فۆرم و کێشی شعرەکە هەر هەمان کێشی نەتەوەیی دە بڕگەیی یە، کێشی فەهلەویات، شانامەی کوردی، دەفتەری سەرئەنجام و شعری گۆرانی بەگشتی.
دووهەم، ئەگەرچی زمانی دەربڕینی شعرەکە ساکارە، بەڵام زۆر وشەی کونی تێدایە. هەروەها دەربڕینی کۆن.
سێهەم، ناوی شار و دەڤەرە کۆنەکان:
"هۆرمزگان"، تا ئێستا زۆربەی خوێنەر و توێژەران بەهەڵە لەم وشەیە تێگەیشتوون، یان سەرنجیان پێ نەداوە. ئاخۆ هۆرمزگان چییە و بۆ ئەم هەڵبەستە بەم وشەیە دەست پێدەکات؟ سەرەتا دەبێ مانا و ئێتمۆلۆژی وشەی "هۆرمزگا" ڕوون بکەینەوە: هۆرمز+گا، ناوی شوێن. هۆرمز سەنتێز و پوختەی دوو وشەی "ئەهورا" و "مەزدا" یە. کەوابوو هۆرمز+ گا، یانی یانەی هرمز، ماڵی خودا، پەرستگا. شایانی باسە وشەی هۆرمزگا/هرمزگەتە دواتر لە زەمانی کوردی دا دەسوێ و دەبێتە مزگەوت، مزگەفت، مزگت، مەزگە. هەروەها کاتێ دەچێتە ناو زمانی عەرەبییەوە دەیشێوێنن و دەیکەن بە مەسجد و دەڵێن: یانی شوێنی سوجدەبردن. بەڵام لە مزگەوت دا زۆر کاری واوەتر لە سوجدە بردن دەکرێ، وەک نوێژ، پەرەستن، وتاردان، قامت و ڕکوع و هیتر؛ کەوایە ئەم مانایە، "شوێنی سوجدەبردن"، فێڵێکە بۆ ئەوەی کە ڕەگی وشە کوردییەکە نەناسرێتەوە.
سەرەڕای ئەمەش، هۆرمزگان ناوی شارێکی دەڤەری شارەزوور بووە، شارێکی بەشکۆ و پڕ لە مەزگەتە و ئاتەشگە کە لەکاتی هێرشی عەرەبان دا کاول کراوە. بەپێی دەفتەری سەرئەنجام، کە بەجۆرێک هەمان درێژەی ئاینی زەردەشتی یە، وێرانەکانی ئەم شارە بەناوی هۆرمزان ئێستاش لە شارەزووردا ماوەتەوە. سەرئەنجام ئاوا باسی ئەم شارە دەکات:
شاری هۆرمزگانم جوانە
ئەم شارە بۆ یاران خوانە
ئاگرگەکانی گشت ماوە
گەرچی گەلێــکی رماوە
باخ و بەری فـــــراوانە
هەتا حەز بکەی ئاوانە
{سەرئەنجام، دەورەی عابدین، ل ٥١٥}
کەوابوو هۆرمزگان شارێکی ئاینی گرنگی دەڤەری شارەزوور بووە کە بەهۆی هێرشی سپای داگیرکەر خاپوور کراوە. شعرەکە دەڵێ:
هۆرمزگان ڕمان، ئاتران کوشان
وێشان شاردەوە گاوری گاوران
یانی بەر لە هەر شتێ باسی ڕوخانی شوێنە ئاینییەکان و هەڵاتنی گاوری گاوران، یان هەمان پیری موغان دەکات. خاڵی جێگای سەرنج ئەوەیە کە دەقەکەی کتێبی سەرئەنجامیش باسی ڕمانی ئاتەشگەکانی هۆرمزگانی کردووە.
شارەزوور: یەکێ لەو هۆکارانە کە پێگەیەکی گرنگی بزاڤی یارسان لە شارەزوور بووە، ڕەنگە هەر دەگەڕێتەوە بۆ گرنگی مێژوویی و پیرۆزی ئەم شوێن و دەڤەرە. لە ئاینی یارسان دا شارەزوور جێگایەکی تایبەتی هەیە، لە کتێبی سەرئەنجام دا، لە بەشی "بارگە بارگە"دا هاتووە کە ڕۆژی پەیمان و بەڵێن لە شارەزوور بەدی دێت و گیانی پیران لەپاش خاراوبوون لە شارەزوور بە هەرمان دەگات:
ئەو شارەزووری، ئەو شارەزووری
بارگەی شام وستەن ئەو شارەزووری
مێردان جەم بوان گرد وە ڕووسووری
بگەندی وە شون پیر و سەبووری
ها هەفتەوانەن شەم و قەندووری
سکەی قەدیمەن واڵا مەندووری
[سەرئەنجام، بارگە بارگە]
کەوایە دەڤەری شارەزوور کە پیرانی یارسان لەوێ کۆ دەبنەوە و پەیمان و بەڵێن نوێ دەکەنەوە، دەبێ پێشینەیەکی مێژوویی مینەوی هەبێت، کە لە دەقی هۆرمزگان دا هاتووە. بۆ زانیاری وردتر، مێژوویی تر لەمەڕ شارەزوور بڕوانە بۆ ئێتمۆلۆژی ئەم ناوە.
"پاڵە"/پاڵەیی: ناوی شار و ناوچەیەک بووە لە خوارووی شاری ئیلام کە ئەویش بە هاتنی لەشکری داگیرکەر کاول کراوە. ئێستاش لەسەر نەخشەی ئێران بەناوی شەهرستانی "پەهلە" دەناسرێت. وەک ئەم بەشە لە شعرەکە دەریدەخات، جەرگەی شەڕەکە دەروازەی زاگرۆس، هەر لە پاڵەیی تا شارەزوور بووە:
زورکار ئارەب کردنە خاپوور
گنا پاڵەیی هەتا شارەزوور
هەروەها خاڵێکی دیکە ئەوەیە کە لەم شعرەدا باسی کارەساتی کوشتنی قارەمانان و بە دیل بردنی ژنان و کچان دەکرێت:
شن و کەنیکان وە دیل بشینا
مێرئازا تلی وەڕووی هوینا
ئاوڕێک لە مێژوو: وەک بەڵگە مێژووییەکان دەگێڕنەوە: لە شەڕی جەلەولا و لە شەڕی دەشتی شارەزووردا دەیان هەزار کەس لە جەنگاوەرانی خەڵکی ناوچەکە دەکوژرێن و کچان و ژنەکانیان وەکوو غەنیمەت بە دیل ئەبرین و ئەدرێن بە سەربازانی عەرەب. بەجۆرێک کە لەپاش شەڕی جەلەولا کاتێ خەلیفەی دووهه‌م، عومەر، دەبیستێ کە ئەو هەموو کچ و ژن و منداڵە بە دیل گیراون و لەنێوان سەربازانی ئیسلام دا دابەش کراون، زۆر نیگەران دەبێ! دینەوەری دەنووسێ: "عومەر بەردەوام دەیوت: لەم هەموو کچ و ژنە کە بەدیلمان گرتوون ئەمن پەنا بۆ خودا دەبەم!"
چوارم؛ وشە کۆنەکان: "ئاتر"، هۆنەر هێشتا بە ئاگر دەڵێ ئاتر. پێویستە بزانین کە وشەی "ئاتر" شێوازی ئەڤێستایی و پەهلەوی وشەی ئاگرەو ئەوە سەدان ساڵە کە لە هیچ کام لە زاراوەکانی زمانی کوردیدا ئیتر بەکار نایەت.
"کوشان"، لەجیاتی کوژانەوە دەڵێ کوشان. ڤێربی کوشان ئێستا لە زاراوەی لەکی و کەلهوڕی دا بەکار دێت. بە زاڵم و ستەمکار دەڵی "زۆرکار"، ئەمەش وشەیەکی هەرە کۆنە کە لە بەردنووسی بێستوون یشدا هاتووە. هەروەها وەک لە شعرەکەدا دەردەکەوێت، هێشتا پیتی "ع"ی عەرەبی نەهاتۆتە ناو زمانی کوردییەوە. شعرەکە دەڵێ: زۆرکار ئارەب، ناڵێ: عەرەب.
"گنا" لە ڕەگی ڤێربی "گن" و "گنارای" هەورامیەوە دێت. بەمانای کەوتن، لێدان. خانای قوبادی لە هەڵبەستێکی بەناوبانگ دا بەمجۆرە ئەم ڤێربەی بەکارهێناوە:
بەرق سەیف ناز ئەبرۆ خەمینان
ئەکس ماوی خاڵ خورشید جەمینان
ئەر بگنۆ وە کۆی قولەی قەزاڵــــــە
مەکەروش وە بووڵ سفتەی سەد ساڵە
خانا قوبادی
خانا "بگنۆ"ی بەمانای لێدان هێناوە، بەڵام لە هەڵبەستی هورمزگان دا گنا بۆ سێهەم کەسی کۆ بەکار هاتووە و مەبەست هەر هەمان لەشکری داگیرکەرە. کەوابوو "گنا پاڵەیی هەتا شارەزوور" یانی ڕژاونەتە ناو پاڵە هەتا شارەزوور.
هەروەها بە ژن دەڵێ "شەن" کە نزیکە لە ژەنی ئەڤێستایی، بە کەنیشکان دەڵێ: "کەنیکا". دیسان خاڵی جێگەی سەرنج ئەوەیە کە وشەی "کەنیک" کە دواتر لە زاری هەورامی و گۆرانی دا دەبێ بە کەنی و کەنیشک، لە دەقی "درەختی نوور"ی مانی پێغەمبەریش دا هەر وەک "کەنیک" هاتووە:
سەراویەند ئو ئاواژەندی کەنیکان
یەستایەند {هەماک} تەنواری ئەوی {درەخت}!
[درەختی نوور، مانی، سبک شناسی]
یانی" "سروود دبێژن و ئاواز دەخوێنن کەنیشکان، هەموویان نووری ئەو درەختە ستایش دەکەن".
بە خوێن دەڵێ: "هوین". وشەی هوین زۆر جار لە دەفتەری سەرئەنجام دا هاتووە.
لەجیاتی "بە دیل گیران"، دەڵێ: "وە دیل بشینا". یانی بەدیل چوون؛ لێرەدا ئەم خاڵە جێگەی سەرنجە کە هەر لە سەردەمی عومەردا کاتێ کە شاری قەزوین گەمارۆ دەدرێت و داوا لە خەڵکەکەی دەکەن کە یان ببن بە مۆسلمان، یان جەزیە بدەن، خەڵک لە وڵام دا دەڵێن:
نە موسڵمان بیم، نە گەزیە مەدیەیم
بشن وە مەکە ئیمە وەیرە هەیم!
[تاریخ گزیدە، حەمزە مستەوفی قەزوینی، ل ٧٧٦]
یانی هەم بابەت یەک بابەتە و هەم ڤێربی "شین" هەر لەو سەردەمەدا لەم بەیتەش دا هاتووە.
هەروەها هەڵبەستەکە بە زەردەشت دەڵێ "زەر‌توشترا" کە ئەمەش شێوازی ئەڤێستایی وشەی زەردەشتە. هۆنەر لە دواین دێڕی شعرەکەدا بەشێوەی تراژیک شعرەکەی تەواو دەکا و دەڵێ:
رەوشت زەر‌توشتره مانەوە بیکەس
بەزییکا نیەکا هۆرمز وە هویچ کەس!
یانی کارەساتەکە هێندە تاڵ و سامناک بووە کە هۆنەر بەمجۆرە دەئاخڤێ و راشکاوانە هیوا و بڕوای بە هۆرمزیش نامێنێ.
جگە لەمانەش بەگشتی مرۆڤ لە دارشتنی شعرەکەدا هه‌ست به تێمای زاراوەكانی هەورامی، گۆرانی، كرمانجی و کەلهۆڕی ده‌کات. دەڵێی هێشتا زاراوەکان لێک جیا نەبوونەتەوە. هەموو ئەم شتانە ئه‌وه دەگەیه‌نن کە نابێ بەئاسانی بەسەر ئەم بەرهەمەدا تێپەڕین.
ئاخۆ کەسێکی چەواشەکار هێندە پسپۆڕ و وردبینە کە دەتوانێ وشەهایەک بەکار بێنێ کە لە دەقە هەرە کۆنەکان، دەقی ئەڤێستا، بەردەنووسی بێستوون و شعری مانی پێغەمبەردا هاتبێتن! هەروەها هێندەش شارەزایانە بەرهەمەکە دادەڕێژێ کە لەگەڵ دەقەکانی دەفتەری سەرئەنجام و وتەکەی دینەوەری دا بێتەوە!؟ ئەنوەر سوڵتانی دەڵێ: من پێم وایە سەعید خان کوردستانی لە دەستی دێت هەموو ئەو وردەکاریانەی کردبێت!
دەتوانین لێرەدا بۆچوونێکی تر بێنینە ئاراوە: وەک باسم کرد هەژار موکریانی لە هەنبانە بۆرینەدا ئەم هەڵبەستەی بە فلکلۆر ناو بردووە. [بڕوانە بۆ هەنبانە بۆرینە، وشەی هۆرمزگان] هەروەها حەمدۆڵا مستەوفی لە سەدەی هەشتمی کۆچی دا کە ئەم دێڕە: "نە موسڵمان بیم، نە گەزیە مەدیەم/ بشن وە مەکە ئیمە وەیرە هەیم" لە "تاریخ گزیدە"دا دەنووسێتەوە، وەک سەرچاوە ئاماژە بە کتێبی البلدان، سەدەی سێهەمی کۆچی، دەکات. بەڵام ئێستا لە البلدانی یەعقوبی دا وەها دەقێک نییە. دۆکتۆر هەورامانی دەنووسێ: مستەوفی ئەم دێڕەی وەک جۆرێک فلکلۆر تۆمار کردووە، یانی شعرەکە لە سەردەمی خەلیفەی دووهەم، عۆمەردا وتراوە و تا ئەوکات، یانی تا سەردەمی مستەوفی، نزیکەی حەوت سەد ساڵ لەسەر زاری خەڵک بووە و وشەکانی سواون. کەوابوو دەکرێ بێژین کە شعری "هۆرمزگان"یش هەر لە سەرەتای هاتنی ئیسلام دا ڤەهۆندراوە و تا کاتی تۆمارکردنی وەکوو فۆلکلۆر لەناو خەڵک دا ماوەتەوە و زۆرێک لە وشەکانی گۆڕاون... یان ڕەنگە وەک دەسنووس بە سەعیدخان کوردستانی گەیشتبێ و ئەو خۆی یان کەسانێکی تر لە سەرەتای سەدەی بیستم دا بەئەنقەست ئەم شتەیان بڵاوکردبێتەوە کە گۆیا ئەم دەقە لە پێست نووسێک دا دۆزراوەتەوە. ئەمەش ڕێی تێدەچێ، چون لەم دەقەش دا وەک ئەوەی مستەوفی قەزوینی، مرۆڤ هەست بە گووران و سوانی هەندێ لە وشەکان دەکات. هەروەها هەر دوو دەق ڤێربی هاوبەش و مانای هاوبەشیان هەیە. هەر دوو دژایەتی ئەو ڕەوشە، یانی هاتنی سپای داگیرکەر دەکەن و دەچنە خانەی ژانری ئەدەبی بەرەنگارییەوە. بەمجۆرە ئەمەش دەتوانێ فەرزێک بێت.
تۆژینەوە لە بواری مێژووی کۆنی کوردی دا ئێجگار تووش و ئەستەمە، چون زۆربەی بەڵگە و سەرچاوەکان یان فەوتێندراون یان شێوێندراون، بۆ نموونە مستەوفی قەزوینی هەر لەو کتێبەی دا دەیان هەڵبەستی کوردی گۆرانی تۆمار کردووە کە لە چاپەکانی دواتردا بەجۆرێک فارسێندراو و شێوێندراون کە هیچ مانایەکیان نەماوە، هەر ئەم دێڕە شعرەش کە لێرەدا هێناومەتەوە شێواندوویانە و من بەپێی ئاشنایی لە زاری گۆرانی بەپێی توانا ڕاستم کردۆتەوە، ڕەنگە دیسانیش پێویستی بە ڕاستکردنەوە هەبێت.
***********************************************************
١. دو قرن سکوت، عبدالحسین زرینکوب، نشر امیر کبیر، ص ٦٥
٢. بەر لە نووسینی ئەم بابەتە، بەڕێکەوت شعری "هۆرمزگان"م بۆ هاوڕێیەکم خوێندەوە. وتم رەنگە ئەم شعرە کۆنترین شعری کوردی بێت کە لەپاش هاتنی لەشکری عەرەب بۆ ئێمە بەجێماوە. لە وەڵام دا وتی ئەوە شتێکی راست نییە و هەڵبەستراوە. بەڵگەشی ئەوە بوو کە وشەی "رەوشت" وشەیەکی نوێیە و رەنگە ٦٠ ساڵێک تەمەنی هەبێت و لە زمانی کوردی دا وشەی لەو جۆرەمان نییە و ئەم وشەیە لە فارسییەوە هاتۆتە ناو زمانی کوردییەوە." من لە وەلام دا پێم وت، تەواو بەپێچەوانەیە: ئەم جۆرە وشانە {ناوی چاوگ} زیاتر لە زاراوەی گۆرانی دا ماون کە راستەوخۆ لە زمانی پەهلەوی وەریگرتوون. چەندین وشەی وەک رەوشت، تاوشت، زانشت، جمشت، خوڕشت، بڕشت، ئاڵشت و هتد وشەی کۆنی کوردین کە هەر ئیستاش لە دەڤەری گۆران و کرماشان بەکار دێن. بەڵام کاتێ دەچنە ناو زمانی فارسییەوە، پیتی "ت"ێی کۆتاییان دەقرتێ و بەنەختێ گۆڕانەوە ئاوایان لێدێ: روش، تابش، دانش، جنبش و برش و.... یانی وشەکە لە زمانی فارسی دا زیاتر دەسوێت. وەک دەبینین شێوازی کۆنی ئەم وشانە هێشتا لە زمانی کوردی دا ماوە و هەر ئەمەش دەیسەلمێنێ کە فارسی زمانێکی گەنجە و لە سەرچاوەی هەراوی کوردییەوە پاراو دەبێ. بۆ دڵنیایی زیاتر ئەم شعرەی باوە یادگارم هێنایەوە کە نزیکەی پانسەد ساڵ پێش ئێستا نووسراوە و وشەی "رەوشت"ی تێدایە:
یاران نەولاوان ئەی شەرت و بەنا
یاری نەفرۆشــان وە جیفەی دنیا
نەکا جە ئاخـــــر کە خەجالەت با
نەنێـــــران قەدەم رەوشت بێ ڕا
باوە یادگار، سەدەی هەشتی کۆچی، نامەی سەرئەنجام، ل ٢٢٧
هەروەها روون و ئاشکرایە ئەو جۆرە کارانە {یانی هەڵبەستنی بەرهەمی درۆیین} زیاتر لە لایەن چین و گرووپی کونسێرڤاتیڤ و دەسەڵاتدارەوە دەکرێت نەک لەلایەن بندەستانی شۆڕشگێڕ و بەرهەڵستکارەوە. جگە لەوەش ئەم کارە بەمەرجێک سەردەگرێت کە پلان و بەرنامە و سیستمی لە پشتەوە بێت، یانی ئەو شتە کە کورد لەو سەردەمەدا قەت نەیبووە... تەنانەت ئەگەر واش بوایە لە ئەنجامدا چ لە فۆرم چ لە ناوەرۆک دا بەرهەمێکی کز و ساختە پێکدەهات. بەڵام وەک دەبینین ئەم شعرە بەرهەمێکی بەهێزە و پڕوردەکاری، هەر لە وشەی مادی ئەڤێستایی، تا دەربڕینی کۆن و ئارکائیک.