ڕاپۆرتی جیهانی

12:21 - 16/02/2019

ئه‌و به‌رپرسه‌ ئه‌مریكییه‌ى هه‌میشه‌ بۆمبێكى ده‌ستیى له‌نوسینگه‌كه‌یدایه‌‌

پەیسەر

جۆن بۆڵتن، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانیی ئه‌مریكا، به‌ پیاوی بڕیاره‌ ئاڵۆز‌ و سه‌خته‌كانی وڵاته‌كه‌ی ناسراوه‌، هێنده‌ شه‌یدای جه‌نگه‌، بۆمبێكی ده‌ستیی له‌نوسینگه‌كه‌یدا به‌ به‌رده‌وامیی ده‌بیندرێت، ئەو کاریگەری گەورەی لەسەر دۆناڵد ترەمپ هەیەو حەزی بە جەنگی سارد نییەو هەمیشە لە بژاردەی دووەمەوە دەستپێدەکات.

ڕه‌نگه‌ هه‌مووان له‌مدواییانه‌دا ناوی جۆن بۆڵتن-مان بیستبێت، به‌تایبه‌ت له‌و كاتانه‌ی لێدوانی ئاگرین به‌رامبه‌ر كۆماری ئیسلامی ئێران ده‌دات، به‌ڵام كه‌م كه‌س هه‌یه‌ زانیاریی له‌باره‌ی ئه‌و نوسینگه‌وه‌ هه‌بێت كه‌ بۆڵتن كاری تیادا ده‌كات.

سه‌ردار تورگوت، كه‌ نوسه‌ر و ڕۆژنامه‌نوسێكی ناسراوی توركیایه‌، بۆیه‌كه‌مجار ورده‌كاریی نێو نوسیگه‌كه‌ی بۆڵتن ئاشكراده‌كات‌ و ده‌ڵێت، ئه‌و پیاوه‌ هه‌میشه‌ بۆمبێكی ده‌ستكردی هه‌یه‌، كه‌ له‌سه‌ر نوسراو و كاغه‌زه‌كانی نوسینگه‌كه‌ی دایده‌نێت بۆئه‌وه‌ی با  نوسراوه‌كان نه‌بات یاخود نه‌كه‌ونه‌ ژێر مێزه‌كه‌یه‌وه‌، كه‌ ئه‌وه‌ش له‌ڕوواڵه‌تدا ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌یه‌ بۆڵتن چه‌نده‌ شه‌یدای جه‌نگه‌.

ئه‌گه‌رچی وه‌ك نه‌ریتێكی سیستمی دیموكراتی، له‌ئه‌مریكادا بڕیاره‌ سه‌خت ‌و ئاڵۆزه‌كان به‌زنجیره‌یه‌ك ڕاوێژپێكردندا ده‌ڕۆن، به‌ڵام ئه‌و خاڵه‌ لای بۆڵتن شتێكی دیكه‌یه‌، چونكه‌ وه‌ك تورگوت ده‌ڵێ، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانیی ئه‌مریكا بڕوای به‌ڕاوێژ نییه‌، به‌ڵكو حه‌زده‌كات له‌پڕ و له‌وكاتانه‌ی كه‌س چاوه‌ڕێ نییه‌، بڕیارێكی سه‌یر بدات.

حه‌زی بۆڵتن بۆ بڕیاری تاكڕه‌وانه‌ به‌شێوه‌یه‌كه‌، كه‌ ناوبراو له‌وه‌ته‌ی له‌پۆستی ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانیی ئه‌مریكا ده‌ستبه‌كاربووه‌، تا ئێستا نه‌یهێشتووه‌ هیچ جێگرێكی هه‌بێ، وه‌ك به‌رپرسانی نه‌یاری كۆمارییه‌كانیش باسیده‌كه‌ن، بۆڵتن زۆر به‌كه‌می كۆبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ڕاوێژكاره‌كانیدا ده‌كات.

یه‌كێك له‌ نمونه‌ به‌رچاوه‌كان ئه‌وه‌یه‌، له‌ساتی بڕیاره‌ سه‌خته‌كاندا هه‌میشه‌ سه‌رۆكه‌كانی ئه‌مریكا له‌ژورێكدا سه‌رجه‌م به‌رپرسه‌ باڵاكانی وڵاته‌كه‌یان كۆكردووه‌ته‌وه‌ به‌ مه‌به‌ستی وه‌رگرتنی ڕاوێژ، بۆنمونه‌ زۆرینه‌ی بڕیاره‌ هه‌ستیاره‌كانی جۆرج بووش-ی كوڕ له‌گه‌ڵ تیمێكی به‌رچاو له‌به‌رپرسانی باڵادا بووه‌، كه‌چی بۆڵتن له‌دواین سه‌ردانیدا بۆ توركیا كه‌ هۆشداریی پاراستنی كورده‌كانی دا به‌ توركیا، به‌ته‌نها خۆی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی توركیا بیندرا.

ئه‌و نوسه‌ره‌ توركه‌ له‌به‌شێكی دیكه‌ی وه‌سفی كه‌سایه‌تی بۆڵتن، كه‌ زانیارییه‌كانی پشتبه‌ستووه‌ به‌ ده‌زگای هه‌واڵگریی وڵاته‌كه‌ی، ده‌ڵێت بۆڵتن هه‌میشه‌ له‌ڕسته‌ی دووه‌مه‌وه‌ ده‌ستپێده‌كات كه‌ ئه‌ویش بۆردوومان‌ و وێرانكردنه‌، واته‌ ئه‌گه‌ر دواین بژارده‌ بۆردوومانكردن یان له‌ناوبردن بێت، بۆڵتن ڕاسته‌وخۆ له‌و بژارده‌یه‌وه‌ ده‌ستپێده‌كات.

نمونه‌ش بۆ ئه‌و خواستی له‌ناوبردنه‌ی لای جۆن بۆڵتن هه‌یه‌، هاندانه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی ناوبراوه‌ بۆ هێرشكردنه‌ سه‌ر ئێران، یاخود له‌سه‌ره‌تای ئه‌م مانگه‌دا كاتێك بۆڵتن به‌به‌رچاوی میدیاكانه‌وه‌ به‌ئاشكراو بێ شاردنه‌وه‌ گوتی، ئه‌و پلانیدانه‌وه‌ بۆ هێرشكردنه‌ سه‌ر فه‌نزوێلا.

له‌نێو نوسینگه‌كه‌ى بۆڵتن شتێكی سه‌یر ده‌بیندرێت ئه‌ویش وێنه‌یه‌كی دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆكی ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكایه‌ كاتێك واژۆ له‌سه‌ر نوسراوی سزادانی ئێران ده‌كات، بۆڵتن وێنه‌كه‌ی وه‌ك یادگاریی هه‌ڵواسیوه‌، هه‌رئه‌وه‌ش نا، به‌ڵكو ئه‌و قه‌ڵه‌مه‌ی كه‌ تره‌مپ واژۆی سزادانه‌كه‌ی پێكردووه‌، بۆڵتن بۆ یادگاریی هه‌ڵیگرتووه‌.

به‌ده‌ر له‌ پرسی ئێران كه‌ به‌ڕوونی كاریگه‌ریی بۆڵتن به‌سه‌ر ترامپه‌وه‌ ده‌بیندرێت، له‌پرسی كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌سوریا، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانیی ئه‌و وڵاته‌ كاریگه‌ریی خۆی له‌سه‌ر تره‌مپ داناوه‌، بۆئه‌وه‌ش سه‌ردار تورگوت چیرۆكێك ده‌گێڕێته‌وه‌.

ئه‌و كاته‌ی تره‌مپ له‌تویته‌ری خۆی تویتێكی كرد و تیایدا گوتی، ئه‌گه‌ر توركیا هێرشبكاته‌ سه‌ر كورده‌كانی سوریا، ئه‌وا ئابووری ئه‌و وڵاته‌ ده‌ڕوخێنێت، ڕاسته‌وخۆ دوای تویته‌كه‌ تره‌مپ په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنی به‌ بۆڵتنه‌وه‌ ده‌كات‌ و پێی ده‌ڵێت"بینیت؟ ته‌ماشا بكه‌ن چ شتێكم تویت كردووه‌".

تورگوت پێی وایه‌ مامه‌ڵه‌ی ئه‌و دوو كه‌سه‌ باڵایه‌ی ئه‌مریكا چه‌شنی "هه‌رزه‌كارێك"ه‌، چونكه‌ ته‌نانه‌ت له‌پرسه‌ زۆر هه‌ستیاره‌كانیشدا وه‌ك دوو كه‌سی "سه‌یر" مامه‌ڵه‌ ده‌كه‌ن.
 
به‌هۆی نزیكی به‌رده‌وامیی له‌ سه‌رۆكی ئه‌مریكا‌ و كاریگه‌رییه‌كانی له‌سه‌ر بڕیاره‌كانی تره‌مپ، سه‌ردار تورگوت گه‌یشتووه‌ته‌ ئه‌و بڕوایه‌ی كه‌ بۆڵتن نه‌ك به‌ته‌نیا بۆ ئاسایشی نیشتمانی ئه‌مریكا گرنگه‌، به‌ڵكو به‌هه‌مان ئه‌ندازه‌ گرنگیشی بۆ ئاسایشی نیشتمانیی توركیا هه‌یه‌، واته‌ هه‌رجۆره‌ هه‌ڵه‌یه‌ك ئه‌گه‌ر ڕووبدات، دوورنیه‌ ئاسایشی نیشتمانیی توركیا بخاته‌ مه‌ترسییه‌وه‌.

بۆڵتن خاونی كتێبێكه‌ به‌ناوی "خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دان بژارده‌ نیه‌" له‌و كتێبه‌دا به‌ ڕوونی دیدی ئه‌و بۆ كێشه‌‌و ململانێكانی جیهان ده‌بیندرێت، به‌تایبه‌ت له‌شوێنێكدا نوسیویه‌تی"كاتم بۆ ململانێی نه‌زۆك نییه‌" كه‌ مه‌به‌ستی له‌و ململانێ درێژخایه‌نانه‌یه‌، كه‌ شێوه‌ی جه‌نگێكی سارد وه‌رده‌گرن.

له‌و كتێبه‌دا بۆڵتن باس له‌به‌شداریی خۆی له‌شه‌ڕی ئه‌مریكا – ڤێتنام ده‌كات، كه‌ له‌ساڵی 1968 به‌شداریی تیادا كردووه‌، هه‌ربۆیه‌ نامۆ نییه‌ كاتێك ئه‌و هێنده‌ عاشقی جه‌نگه‌، چونكه‌ خۆی به‌شداریی سه‌ختترین جه‌نگی ئه‌مریكاى له‌سه‌ده‌ی 20 كردوه‌، كه‌ جه‌نگی ڤێتنامه‌.

وه‌ك چۆن تره‌مپ له‌مێژووی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكادا به‌سه‌رۆكێكی سه‌یر داده‌نرێت كه‌ هاوشێوه‌ی خۆی لێدوانی سه‌یریش ده‌دات، به‌هه‌مان ئه‌ندازه‌ش بۆڵتن لێدوانی ته‌نانه‌ت مه‌ترسیدار ده‌دات، بۆنمونه به‌ر له‌هاتنی 40 ه‌مین ساڵیادی شۆڕشی كۆماری ئیسلامی ئێران، بۆڵتن له‌لێدوانێكدا ڕایگه‌یاند، ئه‌مساڵ دواین ساڵ ده‌بێت كه‌ ڕژێمی ئێران یادی شۆڕشه‌كه‌یان ده‌كه‌نه‌وه‌.
 
ساڵی 1994 بۆڵتن له‌باره‌ی چاكسازیكردن له‌ ڕێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان لێدوانێكی سه‌یریدا، ئه‌ویش ئه‌وه‌بوو كه‌ گوتی"ئه‌گه‌ر چاكسازی له‌نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كاندا بكرێت‌و ژماره‌ی ئه‌ندامه‌كانی كه‌مبكرێته‌وه‌، ئه‌وا پێشنیازده‌كه‌ن نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان یه‌ك ئه‌ندامی هه‌میشه‌یی هه‌بێت كه‌ ئه‌ویش ئه‌مریكا بێ، چونكه‌ به‌ته‌نها ئه‌مریكا باڵانسی هێز ڕاده‌گرێت".

له‌باره‌ی ڕاگرتنی به‌رنامه‌ ئه‌تۆمیه‌كه‌ی ئێرانیشه‌وه‌ بۆڵتن ڕسته‌ به‌ناوبانگه‌كه‌ی هه‌یه‌ كه‌ ده‌ڵێت"بۆردوومانكردن تاكه‌ هۆكاری ڕاگرتنی به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمی ئێرانه‌".

بۆڵتن له‌ كاری ڕێكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك توڕه‌و ناڕازییه‌، له‌لێدوانێكی سه‌یردا له‌وباره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت"ئه‌و ڕێكخراوانه‌ جگه‌ له‌ به‌هه‌ده‌ردانی ئۆكسجین‌ و كاغه‌ز، هیچ كارێكی دیكه‌یان نییه‌".