02:42 - 05/02/2019
فه‌هیم تاشته‌كین: بەرەوپێش چوونەكان ئاماژە بەوەدەكەن كورد و سوریا دەتوانن بگەنە رێككەوتن
پێگه‌ی ئه‌حوال چاوپێكه‌وتنێكی له‌گه‌ڵ فه‌هیم تاشته‌كین له‌سه‌ر دۆخی سوریا و رۆژئاوای كوردستان و ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌می ئه‌نجامداوه، له‌م چاوپێكه‌وتنه ئه‌و نوسه‌ره شیكارییه‌كان بۆ داویین گۆڕانكارییه‌كان و ئه‌گه‌ری ده‌ستوه‌ردانی زیاتری له باكوری سوریا ده‌كات، هه‌روه‌ها له‌م چاوپێكه‌وتنه‌دا سیاسه‌تی ئه‌مریكا و روسیا بۆ په‌لكێشكردنی توركیا بۆ لای خۆیان شرۆڤه ده‌كات و ئاینده‌ی كوردیش ده‌خاته به‌رباس.
په‌یسه‌رپرێس بۆ زیاتر ئاشناكردنی خوێنه‌ره‌كانی به دوایین گۆڕانكارییه‌كان، ئه‌م چاوپێكه‌وتنه وه‌ك خۆی وه‌رگێراوه و پێشتریش ناوبراو چاوپێكه‌وتنێكی له‌گه‌ڵ په‌یسه‌ر ئه‌نجامدابوو سه‌باره‌ت به دۆخی سوریا.
توركیا چاوەڕێی دەرفەتێك دەكات بۆ ئەوەی دەست وەربداتە سوریا، و لەسەرووی هەموشیانەوە شارۆچكەی مەنبج، ئەنكەرە هەوڵ دەدات باكوری سوریا بەشێوەیەك لە شێوەكان رابكێشێتە ناو ئەو یاریەوە، لەگەڵ ئەوەی نەیتوانی پشتیوانی مۆسكۆ بۆ ئەو مەبەستە بەدەست بهێنێت، بەڵكو پۆتین دیمەشقی وەك ناونیشانی راست بۆ ئەو پرسە پیشانی ئەردۆغان دا، ئەویش بەبیرخستنەوەی رێككەوتننامەی ئەدەنە كە وەزارەتی دەرەوەی توركیا دەمێكە بیری چۆتەوە.
لەلایەكی ترەوە واشنتۆن ( كە دەترسێت توركیا لەلایەن روسیاوە رابكێشرێت) وەفدێكی گەورەی رەوانەی ئەنكەرە كرد بۆ گفتوگۆكردن دەربارەی پرسی كشانەوەی سوپای ئەمریكا و دروستكردنی ناوچەی ئارام لە باكوری سوریا، ئەوەش لەكاتێكدایە ئەردۆغان بەردەوامە لە فشارە دەرونیەكان دژی یاریكەرەكان بە ئەنجامدانی هێرشی تاك لایەنە لەچەند مانگی داهاتوودا، لەهەمان كاتدا روداوێكی ترسناك لەكوردستانی عێراق رویدا ئەویش خۆپیشاندەرانی كورد دژی هێرشە ئاسمانیەكانی توركیا چوونە ناو بنكەیەكی سەربازی سوپای توركیا و ئاگریان لەبەشێك لە ئۆتۆمبێل و كەرەستەی سەربازی بەردا. لەچوارچێوەی ئەو بەبەرەوپێش چوونانەدا هەوڵماندا تیشك بخەینە سەر ئایندەی ناوچەكە لەگەڵ فه‌هیم تاشته‌كین شارەزایی توركی لەبواری پرسە هەرێم و نێودەوڵەتیەكان.
پرسیار/ پۆتن كار دەكات بۆ ئەوەی لەلایەك وەڵامی داواكاری ئەردۆغان بداتەوە و لەلایەكی تریش پەلەبكرێت لەرێككەوتنی كورد و ئەسەد، پێت وایە هیچ بەرەوپێش چوونێك لەگفتوگۆكاندا هەیە؟
فه‌هیم تاشته‌كین: بەرەوپێش چوونەكان ئاماژە بەوەدەكەن كە كورد و حكومەتی سوریا دەتوانن بگەنە رێككەوتن، بەڵام وا پێدەچێت لایەنەكا ن بریاری خۆیان بدەن، پێش ئەوەی ئەنجامی كشانەوەی چاوەڕوانكراوی سوپای ئەمریكا و هەوڵی توركیا بۆ دروستكردنی ناوچەیەكی دابراو نەبینن، كوردەكان هەوڵ دەدەن دەرچەیەك لە حكومەتی سوریا و روسیا لەلایەك و ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا لەلایەكی ترەوە بدۆزنەوە،رۆژێك پێش سەردانەكەی ئەردۆغان بۆ مۆسكۆ، وەفدێكی كورد لە روسیا بوو، بانگەشەی ئەوەش دەكرێت كە روسیا نامەیەكی ئاراستەی وەفدی كوردی كردووە ناوەرۆكەكەی ئەوەیە كە ناتوانن رێگری لە هاتنی سوپای توركیا بكەن ئەگەر ئەوان تێكەڵكردنی شەرڤانی یەكینەكانی پاراستنی گەلیان بە سوپای رژێمی سوریا رەتكردەوە، و رێگەیان نەدا حكومەت كۆنترۆڵی ئەو ناوچانە بكاتەوە، ئەوەش بەمانای ئەوەیە كە كاتی كورد كۆتایی دێت.
لەلایەكی ترەوە وەفدێكی كورد بەسەرۆكایەتی ئیلهام ئەحمەد هاوسەرۆكی دەستەی جێبەجێكاری ئەنجومەنی سوریای دیموكرات سەردانی واشنتۆنی كرد، و لەهەمان كاتدا رێكخەری ویلایەتەیەكگرتووەكان بۆ رووبەڕووبونەوەی داعش سەردانی ئەنكەری كرد، بەڵام هیچ بەرەوپێش چونێكی ئاشكرا لەهیچ بوارێكدا نابیندرێت، بەڵكو ستراتیژیەتی ناوچەی دابراو لەنێوان ئەنكەرە و واشنتۆن بەرەو نادیاری زیاتر دەچێت، هەروەها ناكۆكی نێوان ئەو دوو وڵاتە سەبارەت بە كێشەی ئەو دوایانەی فەنزوێلا.
پرسیار/ بەشێك لە چاودێران پێیان وایە هەرگیز جارێكی تر سوریا نابێتەوە وڵاتێكی یەكگرتووی مەركەزی، و دەستوەردانی توركیاش دەبێت هۆی خێرا بوونی ئەو دابەشبوونە، كاردانەوەی یاریكەرەكان چۆن دەبێت لەسەرووی هەموویانەوە روسیا و وڵاتانی رۆژئاوا؟ ئایە دەستوەردان دەبێتە هۆی ئەوەی توركیا پاڵبنێت بۆ كەوتنە ناو زەلكاوێكی قوڵ لەسوریا؟
فه‌هیم تاشته‌كین: تێبینیمان كردووە هەموو دەستوەردانێكی دەرەكی لە سوریا دەبێتە هۆی ئاڵۆزتربوونی دۆخەكە، چاوەڕوان دەكرێت دەستوردانی توركیا لە سوریا ببێتە هۆی دروست بوونی دۆخێك كە كۆنترۆڵ ناكرێت، بەواتایەكی تر پێویستە لەسەرمان گرنگی بدەین بەو مەترسیەی كە دەستوەردان ئەوێ دەكاتە زۆنگاو بۆ ئێمە، لەگەڵ ئەوەشدا من ناتوانم بڵێم كە سیناریۆكانی دابەشكردنی سوریا لەسەربنەمای واقعی گفتوگۆیان لەسەر دەكرێت، دوو قسەی زۆر باو هەیە لەسەر زاری خەڵكەوە، یەكێكیان ئەوەیە كە توركیا لەو ناوچەیەی دەچێتە ناوی دەرناچێت ( واتا ناگەڕێتەوە و دەمێنێتەوە) ئەوەی تریان ئەوەیە كە ( ئەمریكا چووە هەر شوێنێك دابەشی دەكات) بۆ ئەمەش بۆیەكەمیان ئاماژە بە مانەوەی سوپای توركیا لەقوبرس دەكەن و بۆ دووەمیش نمونە بە دروستكردنی ئیدارەی كوردی لەلایەن واشنتۆن لەباكوری سوریا دەهێننەوە، لەگەڵ ئەوەی ئەو دوو نمونە رەنگدانەوەی سیاسەتی تەواوی ئەو دوو وڵاتە پیشان نادەن، پێش هەموو شتێك سوریا ، قوبرس نیە، راستە خەڵكانێك هەن خەون بەگەراندنەوەی توركیا بۆ سنورە نیشتمانیە كۆنەكەیەوە دەبینن، هەندێك كەسیش پێیان وایە كاریگەری رێككەوتننامەی لۆزان لە ساڵی 2023 كۆتایی دێت، و شەری دابەشكردنەوەی خاك جارێكی تر دەست پێدەكاتەوە، من نازانم ئەوان لەكوێوە ئەوەیان هێناوە كە ئەو رێككەوتنە بۆماوەی سەد ساڵە، گۆڕانی سنورەكان پەیوەندی بە ڕوودانی بومەلەرزەی سیاسی بەهێزەوە هەیە، یان گۆرانكاریەكی نائاسایی لە تەرازی هێز، بۆیە لەسوریا سەرباری ئەو هەموو هاوكێشە ئاڵۆزە بەڵام ئەو هۆكارانە بونیان نیە.
پێم وایە راگەیاندنی ئەردۆغان بە ئەنجامدانی هێرشی تاك لایەنە تەنها بۆ راكێشانی سەرنجی ناوخۆ و كەمكردنەوەی فشارەكانی واشنتۆن و مۆسكۆیە، گومانی تێدانیە سیناریۆی دەستوەردان لەكاروباری سوریا بەبێ رەزامەندی روسیا، توركیا رووبەرووی مەترسیەك دەبێتەوە كە ناتوانێت مامەڵەی لەگەڵ بكات، بۆیە پێم وانیە پەنا بۆ ئەو بژاردەیە بەرێت.
ئەردۆغان بەختی خۆی بە دەستوەردانی كەم و مەترسی سنوردار لەلایەن واشنتۆن و مۆسكۆ تاقی دەكاتەوە، لەگەڵ پێدانی چەند بەڵێنێكی دیاریكراو، لەوە زیاتر نیە، لەگەڵ ئەوەی روسیا و ئێران یاری و ستراتیژیەتی خۆیان لەسەر بنەمای یەك پارچەی خاكی سوریا بونیاد ناوە، لەگەڵ ئەوەی ئەردۆغان رایگەیاند كە هیچ ناكۆكیەكی لەگەڵ روسیا دەربارەی ناوچەی ئارام نیە، بەڵام سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا ئەوەی رەتكردەوە و رایگەیاند و پێویستە لەسەر ئەو بابەتە گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی سوریا بكرێت، ئەوەش بەواتای ئەوەی كە روسیا بەبەردەوامی لەرێگەی ئەو كەناڵانەوە گفتوگۆ لەگەڵ توركیا دەكات كە دەچنەوە بۆ دیمەشق، بەڵام ئەوروپا تاكە شتێك كە بەلایەوە گرنگە ئەوەیە كە رێگری بكرێت لە لێشاوی ئاوارەبوونی بەكۆمەڵ و لەدوورەوە ئەو پرۆسەیە بەرێوەدەبات.
پرسیار/ چۆن دەكرێت لێكدانەوە بۆ ئاماژەكردنی پۆتن بە رێككەوتنامەی ئەدەنە بكرێت لەم قۆناغە هەستیارەدا؟
فه‌هیم تاشته‌كین: پۆتن داوا لە ئەردۆغان دەكات دەست بكاتەوە بەهاوكاری و دەستخستنە ناو دەستی دیمەشق لەسەر بنەمای ئەو رێككەوتنە بۆ هەوڵەكانی بەمەبەستی گەیشتن بەخەونی دروستكردنی ناوچەیەكی ئارام لە سوریا لەگەڵ واشنتۆن، پێویستە هەردوولا كاری هاوبەش بكەن بۆ كاركردنی ئەو رێككەوتنە، لەگەڵ ئەوەی ئەردۆغان پێی وایە ئەو رێككەوتنە مافی ئەوەی پێدەدات كە دەستوەردان لەسوریا بكات بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی هیچ لایەنێك، بەڵام واقعەكە شتێكی ترە، بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت هەردوو وڵات بەیەكەوە هەمەهەنگی بكەن و پەیوەندیان لەنێواندا بێت، ئەوەش بەواتای ئەوەدێت كە دەبێت ئەنكەرە و دیمەشق هەمەهەنگی و پەیوەندیان لەنێواندابێت بۆ كاراكردنی رێككەوتنەكە، روسیاش هەوڵ دەدات هاوكاری لەنێوان ئەو دووڵاتە دروست بكات تانەت ئەگەر لەسەر ئاستی بەرزیش نەبێت.
پرسیار/ ئەگەر توركیا بە پشتیوانی ئەمریكا دەستوەردانی لەسوریا كرد كاردانەوەی روسیا چۆ دەبێت؟
فه‌هیم تاشته‌كین: روسیا تەواوی هەوڵی خۆی خستۆتەگەڕ بۆ تێكدانی هاوبەشیەتی نێوان ئەمریكا و توركیا، پێم وانیە پۆتن گڵۆپی سەوز بۆ توركیا هەڵبكات كە تاك لایه‌نە یان بەهاوبەشی لەگەڵ ئەمریكا دەستوەردان لە سوریا بكات.
پرسیار/ توركیا رایگەیاند هێرشكردنە سەر بنكە سەربازیەكەی لە كوردستانی عێراق بە هاندانی پارتی كرێكارانی كوردستان بووە، ئایە ئەم لێكدانەوەیە راستە یان خەڵكی ناوچەكە لەهێرشەكانی توركیا تورەن؟ ئایە حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان دەتوانن چەند داواكاریەك لەسەر داوای خەڵكی ناوچەكە لە توركیا بكەن؟
فه‌هیم تاشته‌كین: بەهۆی بۆردومانی سوپای توركیا لەدوو ساڵی رابردوودا نزیكەی 20 هاوڵاتی مەدەنی كوژراون، بەهۆی هێرشەكانی ئەم دوایانە 6 هاوڵاتی مەدەنی تر كوژراون، ئەوە هۆكاری نارەزایەتی خەڵكەكەیە، ئەوان رایانگەیاند پێش ئەوەی دۆخەكە لەكۆنترۆڵ دەربچێت ئەوان نە سوپای توركیایان دەوێت و نە ئەندامەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، كەواتا نامەكە بۆ هەردوولایەنە لەیەك كاتدا.
هەولێر لەلایەك داوا لە توركیا دەكات كۆتایی بهێنێت بە پرۆسە سەربازیەكانی و لەلایەكی تریشەوە ئابڵوقەی خنكێنەر دەخاتە سەر پارتی كرێكارانی كوردستان، من پێم وایە بوونی سەربازەكانی توركیا لەعێراق بەبیانوی ڕووبەڕووبونەوەی تیرۆر تەنها نەبۆتە هۆی نارەزایەتی هەولێر بەڵكو بەغداش نارازیە، هەردووكیان داوا لەحكومەتی توركیا دەكەن چارەسەری كێشەی كورد بكات بۆ ئەوەی پرسی " تیرۆر" كۆتایی بێت بەڵام دەكرێت بەغداد ئاستی نارەزایەتیەكانی دژی ئەنكەرە لە ماوەی داهاتوودا زیاتر بكات ئەوكاتە توركیا رووبەڕووی روداوی پێشبینی نەكراو لە زۆرشوێن دەبێتەوە لەناویشیاندا لەناوچەی باشیك.